Diolch yn fawr iawn am gyflwyno hyn, Jenny. Rwy'n credu ei bod yn un o'r dadleuon lle bydd pobl yn cael eu galw'n 'ddewr' am siarad. Credaf y bydd 'bwrw eich perfedd' yn magu ystyr ychydig bach yn fwy llythrennol yng ngweddill y ddadl hon nag y bydd eraill yn gyfforddus ag ef o bosibl.

Soniodd Joyce am yr effaith economaidd ar fenywod, ond rwy'n credu ei bod yn werth cofio hefyd fod ein systemau iechyd a gofal cymdeithasol yn brif gyflogwyr menywod yng Nghymru, a bod y rhan fwyaf o bell ffordd o ofalwyr di-dâl yn fenywod, a phe bai un o bob 10 o'r rheini'n diflannu bob mis ar sail dreigl i ofalu amdanynt eu hunain wrth iddynt ddioddef pwl o endometriosis, byddai bwlch go fawr yn nifer y bobl sydd ar gael i ofalu am ein cleifion canser a'n cleifion dementia a'n cleifion iechyd meddwl, heb sôn am ein teuluoedd ein hunain.

Pan oeddwn yn fenyw ifanc, nid oeddwn erioed wedi clywed am endometriosis. Roedd fy ffrind agosaf yn gwybod beth ydoedd, oherwydd roedd wedi dioddef ohono fwy neu lai o'i glasoed—ni chafodd ddiagnosis tan lawer yn ddiweddarach wrth gwrs, fel y gallwch ddychmygu—ac rwy'n meddwl nawr ffrind mor ofnadwy oeddwn i, oherwydd ni ofynnais iddi erioed beth oedd yn digwydd iddi. Ni ofynnais iddi erioed faint oedd hi'n byw mewn ofn o'i mislif, sut yr ymdopai â diffyg urddas sydd ynghlwm wrth waed yn gollwng, sut yr arhosodd yn effro pan fyddai wedi bod yn anemig ac yn lluddedig yn sgil y boen arteithiol y clywsom amdani, sut y llwyddodd i roi un droed o flaen y llall, a sut brofiad oedd gwaedu, rai misoedd, am fwy o amser na pheidio.

Ewch ymlaen rai degawdau, a gadewch inni feddwl am fy nghyn-aelod o staff; rwyf wedi cael ei chaniatâd i'w chrybwyll. Mae ganddi radd, mae ganddi radd Meistr, a dim ond yn rhan amser y gallai weithio oherwydd effeithiau endometriosis a'i driniaeth. Roedd ganddi'r holl symptomau uchod. Dywedwyd wrthi y byddai'n cael anhawster i feichiogi. Cyflwynwyd menopos cynnar fel ymgais i drin hyn, rhyw fath o sbaddu cemegol i fenywod, gyda'r holl symptomau hyfryd hynny'n waeth am eu bod wedi'u cymell yn artiffisial. Drwy drugaredd, ni wnaed hynny, ond erbyn hyn mae hi'n cael meigryn yn fynych a gorbryder i'w ychwanegu at bopeth arall. Fel pob cyflwr cronig, ceir sbectrwm o ddifrifoldeb o ran sut y caiff ei ddioddef. Fodd bynnag, mae lefel yr anwybodaeth ynglŷn ag endometriosis yn syfrdanol, o ystyried cymaint sy'n dioddef ohono, a dyna pam rwy'n tynnu eich sylw at rannau 4 a 6 o'r cynnig hwn.

Yn ystod y Cynulliad diwethaf, cawsom ddadl ynglŷn ag a ddylid gwahardd merched tudalen 3, ac fe siaradais ynddi. Yn y bore, bu'n rhaid imi ymweld â siop bapur newydd i wneud cyfweliad â'r cyfryngau, gan fynd â dau berson ifanc ar brofiad gwaith gyda mi. Ac nid am y tro cyntaf, roeddwn yn cael mislif gwael. 'Fy oedran', meddyliais. 'Perimenopos', meddyliais. 'Rwyf yn fy 40au hwyr; dyma sut y bydd pethau am gyfnod.' Felly, ni feddyliais lawer mewn gwirionedd pam fod angen i mi newid eitemau mislif maint clustogau soffa sawl gwaith yr awr. Ni ofynnais pam fod bowlen y toiled yn edrych fel bwced cigydd. Pan oedd fy nghalon yn curo fel gordd a minnau bron â llewygu yn y lifft, barnais mai peidio â gwneud amser i fwyta a'r holl redeg o gwmpas gyda'r bobl ifanc yn eu harddegau oedd ar fai; nid anemia acíwt. Ac nid dyna'r tro cyntaf: 'Efallai y dylwn fynd at y meddyg, ond pryd a pham? Does bosibl nad yw hyn yn rhywbeth y mae pob menyw'n mynd drwyddo ar oedran penodol.' Ond fe ddaeth yr amser y diwrnod hwnnw i wneud rhywbeth, oherwydd pan oeddwn yn sefyll yma yn y Siambr hon, yn sôn am fenywod yn cael eu trin fel gwrthrychau rhyw, roedd cynnwys fy nghroth a Duw a ŵyr beth arall yn llifo i lawr fy nghoesau ac yn cronni yn fy esgidiau.

Gofynnodd y meddyg i mi a oedd gennyf hanes o ganser yr ofari yn y teulu. Ni wnaeth hynny i mi deimlo'n llawer gwell. A sawl mis yn ddiweddarach, ar ôl mân lawdriniaeth gwbl ddigyswllt, soniodd y llawfeddyg wrthyf yn ddidaro fod gennyf endometriosis cam 4, ac rwy'n dyfynnu: 'Mae'n llanastr, ac oherwydd eich oedran, mae'n debyg nad yw'n werth gwneud llawdriniaeth.' Cynnil iawn, ond cadarnhad, o leiaf, o ffynhonnell fy mhoen. Aelodau, mae'r cyflwr hwn yn gas, ac ar wahân i ymdopi â'r symptomau hyn, mae fy mhrofiad i'n dal yn gyffredin. Bydd menywod yn dweud wrthych fod y clefyd hwn yn gwneud iddynt deimlo'n fudr, yn gelgar ac yn bryderus ynglŷn â ble mae'r toiledau agosaf—mae cau toiledau'n fater ffeministaidd—mae'n cyfyngu ar eu libido ac yn difa cyfathrach, fel y nododd Angela. A bydd menywod hefyd yn dweud wrthych, er i mi ddisgrifio'r holl symptomau rwyf newydd eich dychryn chi â hwy, nad yw meddygon teulu'n meddwl am endometriosis pan fyddant yn eu clywed, a dyna'r pwynt yn ein cynnig; pwynt 2.

Byddwn hefyd yn dweud heb feirniadaeth nad oes gan arbenigwyr lawer o arfau bob amser i fynd i'r afael â'r clefyd hwn. Mae gormod nad ydynt yn ei wybod o hyd, ac fel y clywsom, nid oes llwybr ar gyfer triniaeth. Nawr, mae menywod am fod yn iach. Mae un o bob 10 ohonom yn gwthio drwy'r pethau hyn, fel y dywedodd Vikki, fis ar ôl mis, yn teimlo'n llegach, yn bodloni disgwyliadau cymdeithasol am fod siarad am y maen melin dinistriol hwn yn ormod o embaras. Weinidog, rwyf am i chi ddeall nad clefyd sinderela yw hwn; mae'n chwaer hyll iawn o glefyd—chwaer hyll go iawn—a gobeithio y bydd y ddadl hon yn dal eich sylw.