Fodd bynnag, argymhellodd adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen ymchwil mewn nifer o feysydd eraill, gan gynnwys datblygu offeryn effeithiol i godi ymwybyddiaeth o symptomau, gwerthuso'r prosesau dilynol ar ôl llawdriniaeth, dull amlddisgyblaethol o reoli symptomau, datblygu adnoddau addysgol, a monitro canlyniadau cleifion yn barhaus er mwyn deall a ydym yn fwy llwyddiannus. Cytunaf fod hynny'n rhywbeth y dylai'r grŵp iechyd menywod, a hefyd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, ei ddatblygu, i helpu i nodi'r cyllid ymchwil sydd ar gael ar gyfer cwestiynau'n ymwneud ag endometriosis. Unwaith eto, dylai'r grŵp iechyd menywod ystyried y cam gweithredu hwn drwy eu gwaith sy'n canolbwyntio'n benodol ar endometriosis.

O ran yr argymhelliad ynglŷn ag ysgolion a sicrhau bod disgyblion yn cael gwybod am iechyd mislif arferol, cytunaf â llawer o'r sylwadau a wnaed. Gan feddwl yn ôl at fy mhrofiad fy hun fel bachgen yn ei arddegau, yn tyfu i fyny ac yn mynd i'r ysgol, mewn termau mecanyddol iawn yn unig y soniwyd am hyn wrth y bechgyn. Mae canllawiau'r cwricwlwm newydd i Gymru yn glir fod tyfu i fyny'n cael effaith sylfaenol ar iechyd a lles dysgwyr. Felly, mae angen i ysgolion a lleoliadau eraill ystyried sut i gynorthwyo dysgwyr i ddeall a rheoli'r newidiadau datblygiadol hyn, yn ogystal â sut y mae'r newidiadau hynny'n effeithio ar ddysgwyr mewn amryw o wahanol ffyrdd.

Mae maes dysgu a phrofiad iechyd a lles yn cydnabod bod amryw o gyflyrau'n effeithio ar ddysgwyr a bod angen iddynt allu eu hadnabod, eu deall a gofyn am gymorth ar eu cyfer. Yn y cwricwlwm newydd, rhoddir hyblygrwydd i ysgolion ymdrin â'r glasoed a mislif ar gam sy'n briodol yn ddatblygiadol, ac i roi gwybodaeth a hyder i ddysgwyr ofyn am gymorth a helpu i ymdopi â'r newidiadau corfforol ac emosiynol sy'n digwydd drwy gydol ein bywyd. Comisiynodd y Gweinidog addysg weithgor addysg cydberthynas a rhywioldeb i gynnwys amrywiaeth o randdeiliaid ac addysgwyr. Mae'r grŵp hwnnw'n canolbwyntio ar ddatblygu cod addysg cydberthynas a rhywioldeb a chanllawiau ategol a fydd yn rhan o fframwaith newydd y cwricwlwm. Rwy'n disgwyl i'r grŵp hwnnw ystyried materion megis lles mislif fel rhan o'u gwaith. Mae'r grŵp gweithredu ar iechyd menywod yn gweithio i gynhyrchu adnoddau dysgu ar gyfer mislif er mwyn paratoi pobl ifanc yn well i ddeall beth sy'n fislif arferol, a phryd i ofyn am gyngor meddygol. Mae hwn yn waith pwysig ac yn cyd-fynd ag un o brif argymhellion y grŵp gorchwyl a gorffen ar endometriosis. Roedd hwnnw'n pwysleisio pwysigrwydd addysg gynnar ynghylch endometriosis a mislif. 

Nododd adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen mai un ffactor allweddol sy'n achosi oedi a chanlyniadau gwael i fenywod ag endometriosis yw bod nifer sylweddol o gynaecolegwyr o'r farn nad oes ganddynt yr holl sgiliau sydd eu hangen i dynnu briwiau endometriosis. Bydd y rhan fwyaf o gynaecolegwyr yn cyflawni laparosgopi diagnostig yn lle hynny ac yna'n cynnig rheolaeth feddygol; neu fel arall, yn lleihau'r briwiau endometriosis. Mae'r dulliau hyn yn arwain at driniaethau a llawdriniaethau dro ar ôl tro. Hoffwn ailadrodd bod angen i fyrddau iechyd bwysleisio'r llwybr priodol er mwyn ei gwneud hi'n bosibl rhoi diagnosis cynnar cyn bod angen ymyrraeth arbenigol.

Rwy'n pryderu bod cyflwr sy'n effeithio ar tua un o bob 10 menyw yn cael ei ystyried yn rhywbeth na ellir ond ei drin gan arbenigwyr. Rwy'n disgwyl i'r grŵp iechyd menywod ystyried y mater hwn, ynghyd â Choleg Brenhinol yr Obstetryddion a'r Gynaecolegwyr ac Addysg a Gwella Iechyd Cymru, i drafod y lefel briodol o hyfforddiant a ddarperir i gynaecolegwyr i'w galluogi i ddarparu'r ymyrraeth angenrheidiol i fenyw ag endometriosis cynnar. Ni ddylai fod angen arbenigwyr ac eithrio pan fydd y clefyd wedi datblygu'n rhy bell ac wedi mynd yn fwy cymhleth. Byddaf yn ysgrifennu at y byrddau iechyd i'w hatgoffa o'u rhwymedigaethau, ac i ofyn am sicrwydd pellach y bydd gwasanaethau gynaecolegol yn cynnig yr ystod lawn o driniaethau sydd eu hangen ar eu poblogaeth.

I gloi, rwyf am ailddatgan fy ymrwymiad, ac ymrwymiad y Llywodraeth, i bob agwedd ar iechyd menywod, ac yn arbennig i ofalu am y menywod y mae endometriosis yn effeithio ar eu bywydau, a'u teuluoedd a'u ffrindiau. Fel rwyf wedi amlinellu, rydym yn gweithio i gynyddu lefelau ymwybyddiaeth o'r mislif ymhlith pobl ifanc, ac i alluogi merched i ofyn am gyngor meddygol pan fo angen ac ar y cam cynharaf posibl. Rwy'n disgwyl i fyrddau iechyd gynllunio ar gyfer, a darparu'r ystod lawn o wasanaethau gynaecolegol sydd eu hangen i gydymffurfio â chanllawiau NICE. Wrth orffen, rwyf am ddweud hyn: pe bai'r un nifer o ddynion yn byw gyda'r un anghysur y mae endometriosis yn ei achosi, ni chredaf y byddai ymateb y gwasanaeth iechyd yn galw am y gwelliant pellach heddiw, ac mae'n amlwg fod galw amdano o hyd. Rydym wedi gwneud rhywfaint o gynnydd yn ystod y tair blynedd diwethaf, ond mae gennym lawer mwy i'w wneud.