Part of the debate – Senedd Cymru am 3:10 pm ar 3 Tachwedd 2020.
Llywydd, rwy'n diolch i Paul Davies am y cwestiynau yna ac rwy'n llwyr ategu ei sylwadau diwethaf. Fe roddaf i gynnig ar ateb nifer o'r cwestiynau penodol a gododd mor gyflym ag y gallaf.
O ran ysgolion yn ailagor, mae'r dystiolaeth yn parhau i esblygu drwy'r amser, ac mae hwn yn faes arall lle mae'n rhaid inni fod yn barod i addasu ein hymateb pe bai angen, pe bai tystiolaeth wahanol yn dod i'r amlwg. Ond ar hyn o bryd, y dystiolaeth sydd gennym o hyd yw nad yw plant iau, yn enwedig, yn dioddef o'r coronafeirws eu hunain nac yn ei drosglwyddo i bobl eraill mewn niferoedd sylweddol. Rydym wedi cael hanner tymor llawn o'r ysgolion yn eu holau yng Nghymru ac, unwaith eto, y dystiolaeth yn bennaf yw, lle cafwyd achosion mewn ysgolion, mai'r rheswm am hynny yw bod pobl wedi cael y feirws y tu allan i'r ysgol, ac nad yw trosglwyddo o fewn yr ysgol wedi bod yn nodwedd bwysig o brofiad yr ysgolion yng Nghymru yn ystod y chwe wythnos diwethaf. Teyrnged yw honno i'r holl waith a gafodd ei wneud gan staff addysgu a staff nad ydyn nhw'n addysgu yn yr holl leoliadau hynny, i'w cadw nhw eu hunain a'u myfyrwyr yn ddiogel. Ac er mai dyna'r dystiolaeth sy'n aros, rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Paul Davies am wneud plant a'u haddysg nhw'n brif flaenoriaeth inni, a cheisio sicrhau, beth bynnag fydd y cyfyngiadau eraill y bydd yn rhaid inni eu rhoi ar fywyd yma yng Nghymru, ein bod ni'n rhoi plant a'u dyfodol ar frig ein rhestr ni.
Fe gyfeiriodd Paul Davies at effaith barhaus yr argyfwng ar iechyd meddwl, ac mae hynny'n wir ym mhob rhan o'n bywydau ni, ac mae hyn yn effeithio ar bobl, a rhai pobl sy'n gweithio o gartref. Dyna pam rydym wedi bod yn awyddus i bwysleisio nad ein dull ni o weithredu gweithio o bell yw y bydd canran benodol o bobl bob amser i mewn yn y gwaith yn llawn amser ac y bydd pobl eraill bob amser yn gweithio o gartref; ond mae gennym ni ddull cyfunol lle gall pobl dreulio rhywfaint o'r wythnos waith yn gweithio o bell ac ar adegau eraill o'r wythnos gallant weithio yn eu man gwaith arferol. A phan fyddwch chi'n ychwanegu hyn i gyd at ei gilydd, fel y gŵyr ef, yn nhŷb Llywodraeth Cymru, rydym wedi ystyried 30 y cant yn rhagdybiaeth ymarferol ar gyfer nifer y bobl sy'n gallu gweithio'n llwyddiannus o gartref, gan eu bod nhw yn eu cartrefi yn ystod yr argyfwng hwn. Ac fe gafodd hynny ei gynllunio, yn fy marn i, i ymateb i'r ffaith bod gweithio o gartref, i rai pobl, heb gyfle i gael bod yn y gweithle weithiau yn gallu effeithio ar iechyd meddwl a lles pobl. Fe fydd fy nghyd-Aelod i, Eluned Morgan, sy'n gyfrifol am wasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru erbyn hyn, yn siarad ag Aelodau, fel y bu hi, fel y gwn i, yn siarad ag ystod eang iawn o fuddiannau, am sut y gallwn ni ymateb yn yr hirdymor i effaith yr argyfwng ar iechyd meddwl, na fydd yn dod i ben yn ystod yr argyfwng ei hun. Fel y gwyddom, fe geir rhai effeithiau hirdymor yn sgil coronafeirws, yn gorfforol, ond o ran lles pobl hefyd.
O ran cymorth i fusnesau, rwy'n cydnabod wrth gwrs, fel y dywedodd Paul Davies, fod llawer o fusnesau yng Nghymru wedi bod yn byw gyda chyfyngiadau ers mwy na phythefnos. Dros y ffin yn Lloegr, mae Caerlŷr wedi bod dan gyfyngiadau am fwy neu lai tri mis, ac erbyn hyn mae'r ddinas yn wynebu cyfnod clo o bedair wythnos arall. Nid oes yr un Llywodraeth yn gwneud y penderfyniadau ynglŷn â hyn ar chwarae bach. Mae pob Llywodraeth—fel y dywedais i ar ddechrau fy natganiad—yn gorfod jyglo'r cyfyng-gyngor amhosibl hwn rhwng bywydau a bywoliaeth, rhwng ein hiechyd ni a'n dyfodol economaidd ni. Yma yng Nghymru, fe fyddwn ni'n parhau i ddatblygu ein cynnig ni o gymorth i fusnesau a sicrhau ei fod ar gael drwy wefan Busnes Cymru. Ac yn yr holl sgyrsiau a gawn ni, boed hynny drwy'r cyngor partneriaeth gymdeithasol neu drwy—fel y bûm i'n ei wneud ddoe—siarad yng nghynhadledd flynyddol y Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, rydym ni'n manteisio ar yr holl gyfleoedd sydd ar gael i siarad â'r gymuned fusnes a sicrhau ein bod ni'n deall eu safbwyntiau ac yn cael eu cefnogaeth nhw. Fe fyddwn ni'n adolygu'r mesurau a roddwn ar waith yn ystod y cyfnod wedi'r cyfnod atal byr ar ôl pythefnos. Rwy'n hapus i roi'r cadarnhad hwnnw i fusnesau lletygarwch ac eraill.
Rydym wedi defnyddio'r cyfnod hwn, fel y dywed Paul Davies, i gyflwyno newidiadau mewn nifer o'r gwasanaethau, gan gynnwys cryfhau ymhellach ein gwasanaethau profi, olrhain, a diogelu. Am resymau amser yn unig, Llywydd, fe wnaf i sôn am un ffordd arall o wneud hynny. Rydym yn mynd i greu capasiti canolog a fydd yn ymdrin ag ymchwydd mewn achosion—tîm y gellir ei ddefnyddio mewn unrhyw ran o Gymru pan fydd y system dan bwysau arbennig oherwydd achosion lleol. Ac o ran capasiti ysbytai maes, fe ddefnyddir hyn eisoes yng Nghwm Taf Morgannwg, lle mae Ysbyty'r Seren yn agored ac yn derbyn cleifion. Fe wnawn ni ddysgu, ym mhob rhan o Gymru, o'r ffyrdd y gellir defnyddio'r profiad cynnar hwnnw yn y ffordd orau mewn mannau eraill.