Mae'n bleser mawr cael cymryd rhan yn y ddadl hon, dan gadeiryddiaeth hanesydd nodedig ei hun. I mi, mae hanes yn beth byw. Mae'r continwwm rydym yn byw ynddo yn rhan hanfodol bwysig o fy nychymyg, ac rwy'n myfyrio'n gyson ar ddigwyddiadau heddiw yn eu cyd-destun hanesyddol. Felly, mae addysgu hanes yn hanfodol bwysig. Fel y dywedodd Mick Antoniw funud yn ôl, gwleidyddiaeth farw yw hanes, ond mewn gwirionedd, mae hanes yn rhywbeth byw ac mae gwleidyddiaeth cenedlaethau blaenorol yn rhywbeth byw heddiw hefyd. Gwelwn hyn yn y ddadl sydd wedi codi o ganlyniad i brotestiadau Black Lives Matter a'r hyn a ddywedwyd am gaethwasiaeth a rôl yr ymerodraeth Brydeinig a hynny i gyd. Felly, mae'n hanfodol bwysig, pan addysgir hanes, ei fod yn cael ei addysgu mewn ffordd wrthrychol, neu mor wrthrychol ag sy'n bosibl.

Rwy'n cefnogi'n gryf y ddeiseb ar gorff cyffredin o wybodaeth am hanes Cymru. Astudiais hanes Cymru yn yr ysgol, a châi hanes ei addysgu mewn ffordd ychydig yn wahanol bryd hynny o bosibl i'r ffordd y caiff ei addysgu nawr, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i bobl ddysgu am eu lle yn hanes eu cenedl. Nid wyf yn credu y gallwch ddeall digwyddiadau heddiw heb ddeall yn iawn sut y daethom yma. Fel y dywedodd yr athronydd Ffrengig Alexis de Tocqueville, pan fo'r gorffennol yn peidio â thaflu ei oleuni ar y dyfodol, bydd meddwl dyn yn crwydro yn y tywyllwch.

A chredaf fod hwnnw'n wirionedd sylfaenol. Ond mae addysgu hanes ei hun, mewn rhai ffyrdd, yn weithred wleidyddol, neu gallai fod yn weithred wleidyddol, a rhaid inni fod yn ofalus, felly, i beidio â chaniatáu i hanes gael ei ddefnyddio fel arf propaganda gwleidyddol, er y gallai hynny fod yn isymwybodol. Credaf fod yr ail ddeiseb ar yr ymerodraeth Brydeinig yn dangos diffyg dealltwriaeth yn ei hystyr lawnaf o'r rôl a chwaraeodd yr ymerodraeth Brydeinig. Mae'n hanfodol bwysig, felly, ein bod yn addysgu'r ddwy ochr i ddadleuon hanesyddol. Mae hanes fel bwrdd draffts; mae arno sgwariau du a gwyn. Er mwyn cael dealltwriaeth lawn o'r hyn a ddigwyddodd yn y gorffennol, rhaid inni adfywio'r dadleuon ynghylch y digwyddiadau a'r mudiadau yr addysgwn amdanynt.

Roedd yr ymerodraeth Brydeinig, mewn sawl ffordd, yn rym er daioni, ac mae'r rôl a chwaraeodd Prydain, fel y dywedodd Mark Isherwood, yn atal caethfasnach yn rhan hanfodol bwysig o hanes y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Credaf fod yr hyn a ddywed y ddeiseb, fod Prydain, gan gynnwys Cymru, wedi elwa o drefedigaethedd a chaethwasiaeth am ganrifoedd, yn gorbwysleisio pwysigrwydd economaidd caethwasiaeth. Mewn gwirionedd effaith ymylol oedd iddi yn natblygiad economaidd y Deyrnas Unedig, ac wrth gwrs, ni welodd y rhan fwyaf o'r ymerodraeth Brydeinig erioed gaethwasiaeth o gwbl: Canada, Awstralia, Seland Newydd, India—rhannau mawr o'r byd. Masnach drawsatlantig oedd caethfasnach yn y bôn, ac mae caethwasiaeth, wrth gwrs, wedi bod yn endemig ym mhob gwareiddiad hyd at yr oes fodern, a hynny ym mhob rhan o'r byd. Felly, mae'r syniad fod yr ymerodraeth Brydeinig wedi dod i mewn a chaethiwo pobl a oedd fel arall yn byw mewn gwledydd rhydd, democrataidd, yn hurt wrth gwrs.

Felly, rhaid inni weld digwyddiadau'r gorffennol yng nghyd-destun eu hamser eu hunain, a rhaid inni ddeall meddyliau'r bobl a oedd yn gwneud hanes ar y pryd yng nghyd-destun y dyddiau hynny. Felly, mae llawer o unigolion yr ystyriwyd eu bod yn ddynion mawr yn eu dydd bellach yn cael eu hystyried yn ddiffygiol ar lawer ystyr, ond mae angen inni addysgu'r da gyda'r drwg a'r drwg gyda'r da, felly mae hynny'n hanfodol bwysig hefyd.

Drwy ei ymerodraeth, a oedd wrth gwrs yn cwmpasu chwarter y byd ar ei hanterth yn y 1920au, cyflwynodd Prydain reolaeth y gyfraith, gweinyddiaeth nad oedd yn llwgr, i'r gwledydd hynny. Rhoddodd yr iaith Saesneg i'r gwledydd hyn. Cafodd India ei huno o ganlyniad i'w hymgorffori yn yr ymerodraeth. Byddai'r India Fodern yn edrych yn wahanol iawn, mewn termau geowleidyddol, i'r hyn ydyw heddiw, oni bai am yr ymerodraeth Brydeinig. Fel y dywedais eiliad yn ôl, fe wnaethom atal caethwasiaeth a rhoesom ddemocratiaeth yn rhodd ddiwylliannol i'r gwledydd hyn yn sgil yr ymerodraeth Brydeinig. A hefyd, gwnaethom hyrwyddo datblygiad economaidd rhannau helaeth o'r byd, sy'n cyflenwi'r cyfoeth y mae'r poblogaethau yn ei fwynhau heddiw. Felly, fe wnaeth Prydain lawer o bethau da. Roedd caethwasiaeth yn amlwg yn fefl, ond fe wnaethom chwarae rhan anrhydeddus yn ei ddileu.

Mae hanes pobl dduon yn bwysig, ond credaf fod rhaid inni ei gadw yn ei gyd-destun ac yn gymesur hefyd, oherwydd ffenomen ddiweddar iawn yw mewnfudo torfol i'r wlad hon, wrth gwrs. A hyd yn oed heddiw, mae cyfrifiad 2011 yn dweud wrthym fod 96 y cant o boblogaeth Cymru yn wyn, 2.3 y cant o darddiad Asiaidd a 0.6 y cant yn ddu. Felly, wrth gwrs, mae pawb, o ba hil neu gyfansoddiad ethnig bynnag, am wybod hanes eu pobl eu hunain, eu hynafiaid eu hunain, a chredaf fod honno'n rhan bwysig ac angenrheidiol o unrhyw gwricwlwm hanes, ond nid wyf yn credu y dylai ddominyddu pob dim.

Mae angen inni ddysgu hanes Cymru, mae angen inni ddysgu hanes Prydain, ac mae angen inni ddysgu lle Cymru a Phrydain yn y byd. Ac os gwnawn hynny mewn ffordd adeiladol, wrthrychol, ac annog pobl i ddeall nad yw hanes yn ffaith, oherwydd yn y pen draw, myth yw pob hanes ar un ystyr; rydym yn ail-lunio digwyddiadau'r gorffennol yn barhaus. Yr hyn sydd angen inni ei ddysgu i bobl yw bod hanes ei hun yn broblem heb ateb hawdd a chyflym iddo, mae'n debyg. Mae'n eich dysgu sut i ddadansoddi digwyddiadau a chymhellion ac i ddeall mai hanes yw'r hyn a ysgrifennir gan haneswyr mewn gwirionedd, ac nid yr hyn a ddigwyddodd ar y pryd o reidrwydd.