Dyna ni. Wel, diolch, Lywydd. Roeddwn yn mynd i ddweud, pan ddechreuais gynnau, y byddem yn cael cyfraniadau rhagorol. Gwnaeth cyfraniad Siân Gwenllian argraff arbennig arnaf gan y credaf iddi nodi nid yn unig yr athroniaeth sy'n sail i addysgu hanes, ond hefyd yr heriau sylweddol sy'n bodoli.

Cadeiriais y pwyllgor a edrychodd ar y ddeddfwriaeth i roi pleidlais i rai 16 oed. Wrth gwrs, edrychasom yn fanwl ar addysg ddinesig, a chredaf fod addysgu hanes yn y cwricwlwm ac addysg ddinesig yn mynd law yn llaw mewn gwirionedd gan mai gwleidyddiaeth bur yw hanes yn y bôn—gwleidyddiaeth gydag 'g' fach—a dealltwriaeth o'r hyn sydd wedi digwydd yn ein cymdeithas a'r ymgysylltiad â hynny.

Nawr, un o'r pryderon sydd gennyf mewn gwirionedd yw'r prinder deunydd ar lawer o'r digwyddiadau hanesyddol a'r unigolion yn ein cymunedau ar lefel leol. I mi, nid yw hanes yn ymwneud ag addysgu am frenhinoedd a breninesau fel y cyfryw—hyd yn oed tywysogion Cymru. Mae'n ymwneud â chymunedau mewn gwirionedd; mae hefyd yn ymwneud â hanes gweithwyr a chymunedau gweithwyr.

Felly, yn yr amser sydd gennyf, rwy'n mynd i fynd drwy rai o'r bobl sy'n haeddu fwyaf o sylw yn ein cwricwlwm hanes yn fy marn i, yn sicr yn y cymunedau rwy'n eu cynrychioli, lle dylid cael deunyddiau a dylid eu hymgorffori. Pan af o gwmpas ysgolion, ychydig iawn o wybodaeth a gaf am unrhyw un o'r bobl hyn, er iddynt fod yn ffigurau mor amlwg yng Nghymru.

Dr William Price o Lantrisant, Siartydd a oedd yn ymwneud ag iechyd galwedigaethol ac a wnaeth yr amlosgiad modern cyntaf, rhywun sydd o bwys gwleidyddol arwyddocaol iawn. Arthur Horner, llywydd Ffederasiwn Glowyr De Cymru; yn 1946, llywydd Undeb Cenedlaethol y Glowyr a ffigwr pwysig yn hanes gwladoli'r diwydiant glo a oedd mor arwyddocaol. A.J. Cook, y ceir plac iddo ychydig y tu allan i fy etholaeth yng nglofa Tŷ Mawr Lewis Merthyr; ef oedd ysgrifennydd cyffredinol Ffederasiwn Glowyr Prydain ond ychydig iawn a addysgir am y ffigwr arwyddocaol hwn.

Beth am hanes datganoli yn mynd yn ôl i'r 1920au, hyd yn oed yn gynharach efallai, ond Kilbrandon ac yn y blaen hefyd? Hanes ffederasiwn y glowyr: sut y gallwch siarad am hanes modern de Cymru heb sôn am ddatblygiad Ffederasiwn Glowyr De Cymru? Pwysigrwydd dyfarniad Cwm Taf a goblygiadau hynny i hawliau democrataidd i undebau llafur. Cymru a'r gaethfasnach. Gareth Jones, y newyddiadurwr o Gymru y siaradais amdano droeon, ac sydd â stryd wedi'i henwi ar ei ôl bellach ym mhrifddinas Ukrain, Kyiv. Hughesovka—sefydlodd John Hughes un o'r ardaloedd cynhyrchu dur mwyaf yn y byd. Streic gyffredinol 1926, sut nad ydym yn sôn am effaith hynny ar gymunedau de Cymru. Cofiwn y gerdd gan Idris Davies, 1926, a sut y byddem yn cofio'r flwyddyn honno hyd oni sycho'n gwaed. Wel, rwy'n credu bod llawer o'n hysgolion a'n cwricwlwm hanes wedi anghofio amdani. Robert Owen, sylfaenydd y mudiad cydweithredol ac undebau llafur mewn sawl rhan o Gymru ac ym Mhrydain; streic glowyr 1984-85 a gafodd y fath effaith; ac Evan James, a ysgrifennodd anthem genedlaethol Cymru, a oedd yn dod o Bontypridd.

Dim ond rhai o'r bobl yw'r rhain. Dylid cael deunyddiau; dylent fod yn rhan o gorff ehangach o'r hanes sydd wedi ffurfio, ac wedi effeithio ar y cymunedau rydym yn eu cynrychioli. I mi, dyna'r rhan bwysig: hanes gweithwyr a chymunedau dosbarth gweithiol. Diolch.