Part of the debate – Senedd Cymru am 4:52 pm ar 10 Tachwedd 2020.
Diolch, Llywydd. Rydym ni wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn i newid y system bleidleisio mewn llywodraeth leol i un tecach. Mae'r dadleuon wedi'u trafod o'r blaen, ac ymddiheuraf i aelodau'r pwyllgor sydd efallai wedi fy nghlywed yn cyflwyno'r dadleuon hyn o'r blaen, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig eu datgan eto nawr.
Mae system y cyntaf i'r felin wedi creu llawer o ganlyniadau annemocrataidd. Er enghraifft—ac roedd yn enghraifft a godais yn gynharach hefyd—yn Sgeti, Abertawe yn 2012, enillodd y Democratiaid Rhyddfrydol bob un o'r pum sedd, er mai dim ond 38 y cant o'r bleidlais a enillwyd. Methodd y Blaid Lafur, gyda 29.2 y cant, a'r Ceidwadwyr, gydag 20 y cant, ennill yr un sedd yn y ward pum aelod honno, er gwaethaf cefnogaeth leol gref. Nawr, o dan y system bresennol, gall y rhai a orffennodd yn drydydd o ran cyfran y bleidlais fynd ymlaen i ennill y nifer fwyaf o seddi. Yr enghraifft amlycaf o hyn o bosibl oedd yn 2008, pan ddaeth y Democratiaid Rhyddfrydol yn gyntaf o ran seddi yng Nghaerdydd, ond yn drydydd o ran pleidleisiau. Mae'n debyg bod eironi'r Democratiaid Rhyddfrydol yn ennill seddi o'r fath yn annheg o dan system y cyntaf i'r felin yn ddoniol i rai, ond nid pwynt pleidiol yw hwn. Mae pob plaid wedi elwa'n anghymesur ar y drefn system y cyntaf i'r felin, ac mae pob un wedi dioddef o'i herwydd.
Mae wardiau aml-aelod yn gwneud hyn hyd yn oed yn waeth, ac yn creu rhyw fath o loteri. Y cwestiwn mewn gwirionedd yw a ydym ni yn derbyn annhegwch a loteri, neu a ydym ni eisiau gwneud newid cadarnhaol. Nawr, rwy'n gwybod fod cefnogaeth i'r newidiadau hyn ar draws y sbectrwm yn y Siambr, felly fy apêl i bob Aelod yn unigol fyddai, i fod yn barod i sefyll dros eich egwyddorion ac anfon neges ei bod hi'n bryd rhoi terfyn ar y system annemocrataidd hon. Diolch.