8. Dadl ar Adroddiad Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ar Effaith yr achosion o COVID-19 ar y diwydiannau creadigol

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:17 pm ar 11 Tachwedd 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Helen Mary Jones Helen Mary Jones Plaid Cymru 5:17, 11 Tachwedd 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o godi heddiw i argymell yr adroddiad hwn i'r Senedd. Mae'n sicr yn wir fod COVID-19 wedi cael effaith ofnadwy a dinistriol ar draws ein bywyd cenedlaethol, ac mae'r effaith honno ar ei gwaethaf yn y diwydiannau creadigol, sy'n dibynnu cymaint ar gyfathrebu wyneb yn wyneb, boed i recordio rhaglen deledu neu i gyflawni rhyw elfen o newyddiaduraeth ymchwiliol neu fod yn gyfrifol am y gwallt a'r colur mewn stiwdio deledu. Ymatebodd y pwyllgor yn gyflym i'r sefyllfa, ac rwy'n ddiolchgar i'r holl dystion. Rwy'n ddiolchgar iawn hefyd i'r Dirprwy Weinidog, sydd wedi cynnal deialog gadarnhaol gyda'r pwyllgor drwy gydol yr argyfwng hwn.

Rwy'n ymwybodol iawn o'r amser, Ddirprwy Lywydd, ac rwyf am glywed gan eraill yn y ddadl hon, felly hoffwn sôn am ychydig o brif bethau, o gofio, wrth gwrs, fod yr adroddiad ar gael i'r Aelodau, a dechrau drwy ganolbwyntio ar y pwysau y mae'r argyfwng wedi'u rhoi ar weithlu bregus iawn, y perfformwyr, wrth gwrs, ond hefyd y technegwyr, yr artistiaid gwallt a colur, yr holl bobl sy'n gweithio yn y diwydiant pwysig hwn. Mae llawer ohonynt, wrth gwrs, yn weithwyr llawrydd, ac un o'r pethau a ystyriodd y pwyllgor oedd y risg wirioneddol o'u colli. Mae hwn yn weithlu symudol iawn; mae'r rhain yn bobl sy'n gallu gweithio, lawer ohonynt, yn unrhyw le yn y byd, a byddai'r effaith ar ein gallu i adeiladu ein bywyd diwylliannol yn ôl, ac yn wir ein heconomi, pe bai hynny wedi digwydd wedi bod yn ddinistriol.

Rydym yn ddiolchgar iawn am y cyllid sydd eisoes wedi'i ddarparu gan Lywodraeth Cymru i weithwyr llawrydd ac roeddem yn falch iawn o weld adnoddau ychwanegol yn cael eu cyhoeddi heddiw ar gyfer y sector diwylliannol yn rhannol at y diben hwnnw. Rwy'n gobeithio y gall y Dirprwy Weinidog gadarnhau yn ei gyfraniad i'r ddadl hon fod y rheini'n adnoddau newydd ychwanegol i'w linell gyllideb. Ond rwy'n gobeithio hefyd y bydd yn cydnabod y bu rhai problemau gyda dosbarthu'r gronfa i weithwyr llawrydd, a gobeithio y gall ein sicrhau bod gwersi wedi'u dysgu ar gyfer y cam nesaf.

Yn ystod ein gwaith hefyd, nodwyd problemau gwirioneddol gydag amrywiaeth yn y sector diwylliannol cyfan, gan gynnwys yn y gweithlu, a chydnabuwyd hyn yn fras ar draws y sector a thynnodd llawer o dystion ein sylw at hyn, a dyna'r rheswm dros ein hargymhelliad 18—argymhelliad 8, mae'n ddrwg gennyf. Rhaid i gyllid Cymru Greadigol gefnogi newid y diffyg amrywiaeth hwnnw, ac mae angen i sefydliadau allu dangos beth y maent yn ei wneud i fynd i'r afael â'r her fawr hon.

Edrychasom yn ystod ein hymchwiliad ar rôl darlledwyr y sector cyhoeddus ac wrth gwrs, daeth hynny'n amlwg yn sydyn iawn, pwysigrwydd adrodd yn gywir am wahanol sefyllfaoedd wrth i'r argyfwng fynd rhagddo, safbwyntiau gwahanol gan wahanol Lywodraethau yn y DU. Mae wedi dangos o ddifrif pa mor bwysig yw darlledu cyhoeddus effeithiol. Rydym yn falch fod Llywodraeth Cymru wedi cytuno, fel gwnaethom argymell, i ymateb i ymgynghoriad Ofcom ar ddyfodol darlledu gwasanaeth cyhoeddus. Rwy'n gobeithio y gall y Dirprwy Weinidog ddweud ychydig mwy wrthym y prynhawn yma am yr hyn y mae'r ymateb i'r ymgynghoriad yn debygol o'i ddweud, ond os na all wneud hynny heddiw, byddwn yn cael trafodaethau pellach gydag ef ar y mater hwnnw wrth gwrs.

Mae'r pwyllgor wedi cymryd rhagor o dystiolaeth ers yr adroddiad hwn ar effaith yr argyfwng ar leoliadau celfyddydau byw a cherddoriaeth fyw. Mae'r gefnogaeth ychwanegol gan Lywodraeth Cymru ar gyfer lleoliadau cerddoriaeth wedi cael ei chroesawu'n fawr, ac rydym ni fel pwyllgor yn gwerthfawrogi hynny'n fawr. Ond bu rhai problemau gyda thalu'r grantiau hynny mewn modd amserol ac rwy'n gobeithio, unwaith eto, y gall y Dirprwy Weinidog adrodd yn ôl wrthym ar y cynnydd yno. Mae'r sector hwnnw hefyd yn gofyn am fframwaith ar sut y gall ailagor ddigwydd—map llwybr, cynllun—tebyg i'r hyn sydd wedi'i ddarparu ar gyfer y sector teledu a ffilm wrth gwrs. Byddwn yn paratoi adroddiad pellach ar y mater hwn, ac rwy'n gobeithio, pan wnawn hynny, y bydd y Dirprwy Weinidog yn gallu ymateb i'r cais hwnnw fel y gall pobl weld y ffordd allan o'r argyfwng.

Rwyf am rannu gyda'r Siambr, Ddirprwy Lywydd, rai negeseuon cadarnhaol iawn a gawsom yn ein tystiolaeth am Cymru Greadigol a sut y mae wedi ymateb i'r argyfwng. Roedd hwn, wrth gwrs, yn gorff newydd iawn nad oedd ond newydd ddod i fodolaeth pan ddaeth yr argyfwng, ac mae tystion wedi dweud ei fod wedi ymateb yn arloesol iawn, yn hyblyg iawn ac yn ymatebol iawn. Rhaid i Lywodraeth Cymru barhau i holi sut y mae'n gweithio gyda rhanddeiliaid i sicrhau bod cydgynhyrchu, gan weithio gyda'r sector, yn cael ei ymgorffori. Nid yw hyn yn ymwneud ag ymgynghori; mae angen iddo ymwneud â gweithio gyda'r sefydliadau yr effeithir arnynt fwyaf, ac fel pwyllgor, gobeithiwn yn fawr y bydd y Llywodraeth yn sicrhau bod lleisiau sefydliadau diwylliannol llai yn cael eu clywed yn y broses. Sylweddolwn ei bod yn fwy o her, ond teimlwn ei bod yn hanfodol.

Felly, gyda'r ychydig sylwadau byr hynny, Ddirprwy Lywydd, hoffwn gymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Senedd. Edrychaf ymlaen at gyfraniadau pobl eraill a gobeithio y bydd gennyf ychydig o amser i ymateb i'r ddadl. Diolch yn fawr iawn.