Dim ond ychydig o bethau sydd gennyf i'w dweud yn y ddadl hon. Yn gyntaf, credaf ei bod yn bwysig i'r Llywodraeth gydnabod yr anawsterau y mae ei pholisïau'n eu creu weithiau. Cyfarfûm â nifer o bobl nad oeddent yn deall ac nad oeddent yn barod ar gyfer realiti'r polisi a gyhoeddwyd wythnos ynghynt ac nad oeddent yn barod, yn y negeseuon roeddent wedi'u cael gan y Llywodraeth, i ddeall beth oedd hyn yn ei olygu iddynt hwy a'r hyn a olygai i'w cymuned.  

Nawr, gwyddom fod y polisi ei hun mewn gwirionedd yn boblogaidd iawn. Mae arolygon barn wedi dweud wrthym fod polisi'r cyfnod atal byr a'r dull polisi, y fframwaith polisi a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru, yn boblogaidd iawn, ond rwy'n credu bod teimlad nad oedd pobl yn deall y rhesymeg dros yr elfen benodol hon ohono. Ni chafodd ei egluro'n ddigon da gan y Llywodraeth, ac felly nid oedd y bobl yn deall pam oedd hyn yn digwydd yn eu harchfarchnad leol a sut oedd hynny wedyn yn effeithio ar y neges iechyd y cyhoedd ehangach. Felly, credaf fod materion yn codi yn hynny o beth y mae angen i'r Llywodraeth ddysgu ohonynt.

Ond rwy'n credu hefyd fod angen inni fod yn glir iawn ynglŷn â hyn hefyd, oherwydd mae gan archfarchnadoedd gyfrifoldeb i chwarae eu rhan yn hyn i gyd. Ers gormod o amser, mae archfarchnadoedd wedi manteisio ar statws sydd bron yn fonopoli yn y farchnad. Mae pob un ohonom yn adnabod ac yn gwybod am gynhyrchwyr a chyflenwyr llai sydd wedi gweld archfarchnadoedd yn camddefnyddio eu statws yn y farchnad. Ac mae honno wedi bod yn thema gyson mewn polisi, a bydd Huw Irranca, fel cyn Weinidog amaeth, yn gwybod sut y mae cynhyrchwyr a chyflenwyr llai wedi cael eu cam-drin gan archfarchnadoedd ers blynyddoedd lawer. A gwyddom hefyd fod archfarchnadoedd mewn rhai ffyrdd wedi ceisio tanseilio'r polisi hwn yn weithredol, yn hytrach na'i gefnogi. A chredaf fod angen inni fod yn glir iawn gydag archfarchnadoedd yno, oherwydd naill ai ni allent reoli rheoliadau newydd, sy'n codi cwestiynau sylweddol am eu systemau rheoli, neu nid oeddent am wneud hynny. Ac rwy'n amau mai'r olaf sy'n wir, ac rwy'n tybio eu bod hwy hefyd—roedd yn fater o roi eu helw o flaen y bobl a'r cwsmeriaid y maent yn eu gwasanaethu. A chredaf fod angen inni fod yn glir iawn am y gweithredoedd hynny gan archfarchnadoedd.

Yn drydydd, ac yn olaf, Ddirprwy Lywydd, rwyf am ategu geiriau Rhun ap Iorwerth a Huw Irranca-Davies. Roedd yn braf gwrando ar Nick Ramsay, a gyfrannodd at y ddadl y prynhawn yma gyda safbwynt deallus a rhesymegol sy'n rhoi'r bobl y mae'n eu cynrychioli yn Sir Fynwy yn gyntaf. Ni chlywsom ddigon o hynny, ac nid ydym wedi clywed digon o hynny. Er bod arweinwyr Ceidwadol yng Nghymru'n bod yn ddifrïol ar gyfryngau cymdeithasol, yn cymell storm ar gyfryngau cymdeithasol, yr hyn roeddent yn ei wneud mewn gwirionedd oedd tanseilio neges iechyd cyhoeddus hollbwysig. Wythnos yn ddiweddarach, chwalodd eu polisi yn Lloegr. Chwalodd yn llwyr, gyda'r gwaradwydd o weld y Prif Weinidog yn cael ei orfodi ar y teledu i gyhoeddi newid polisi, a'r amseriad wedi ei bennu gan Strictly Come Dancing ac nid gan anghenion y bobl y mae i fod i'w cynrychioli—newid cyfeiriad a oedd yn destun cywilydd i Brif Weinidog nad oes ganddo reolaeth ar y sefyllfa.

Ac mae'n bwysig ein bod yn cydnabod beth ddigwyddodd yno, oherwydd cafodd pobl eu camarwain yn fwriadol, a'u gyrru'n fwriadol i gyfeiriad a oedd yn tanseilio iechyd y cyhoedd gan y Ceidwadwyr a'u ffrindiau ar yr asgell dde eithafol y cyfrannodd pob un ohonynt at greu sefyllfa lle nad oedd y bobl rwy'n eu cynrychioli, a'r bobl y mae Nick yn eu cynrychioli ychydig i lawr y ffordd yn Sir Fynwy, yn deall beth oedd y polisi mewn gwirionedd. A sylwaf fod y bobl hynny heddiw'n ddistaw ynglŷn â'r sefyllfa yn Lloegr—dim i'w ddweud. Nid oes gan yr holl grwpiau diddordeb arbennig a ddisgrifiodd Huw Irranca-Davies yn Llundain ddim i'w ddweud nawr am yr hyn sy'n digwydd yn eu harchfarchnadoedd eu hunain—dim i'w ddweud am fethiant polisi yn Lloegr; dim i'w ddweud am eu gallu i yrru'r polisi hwn dros y ffin. Felly, yn bendant mae angen inni sicrhau ein bod i gyd yn gallu dysgu gwersi o hyn, ond rhaid i un ohonynt fod ar gyfer gwleidyddion Ceidwadol, boed yn y Blaid Geidwadol neu gyd-deithwyr ar y dde eithafol—mae'n bryd i chi ddod allan o'r gwter a rhoi pobl yn gyntaf, rhoi iechyd y cyhoedd yn gyntaf, a mantais ddallbleidiol yn ail. Diolch.