1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y gost a amcangyfrifir ar gyfer deuoli'r A465 rhwng Dowlais a Hirwaun? OQ55986

Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. £590 miliwn yw cost cyfalaf cwblhau gwaith deuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd drwy'r darn olaf o Ddowlais i Hirwaun.

Diolch, Prif Weinidog. Pan gadarnhawyd y prosiect mewn adroddiad asesu cynllun cam 3 yn 2017, £308 miliwn oedd y gost adeiladu amcanestynedig, ac amcangyfrifwyd mai £428 miliwn fyddai cyfanswm cost y prosiect. Yn ddiweddar, datgelodd y Western Mail rywbeth tebyg i'r hyn yr ydych chi newydd ei ddweud, bod y gost adeiladu bellach wedi cynyddu, fel yr adroddwyd ganddyn nhw, i £550 miliwn er fy mod i'n derbyn y ffigur yr ydych chi newydd ei ddweud fel bod yn £590 miliwn. Ond, yr hyn a oedd yn syndod gwirioneddol ei ddarganfod oedd bod Llywodraeth Cymru, wrth symud i'r model ariannu buddsoddi cydfuddiannol, bellach wedi ymrwymo i dalu £38 miliwn y flwyddyn am 30 mlynedd fel taliad gwasanaeth blynyddol. Bydd cyfanswm cost y taliad gwasanaeth blynyddol am y cyfnod o 30 mlynedd yn swm syfrdanol o £1.14 biliwn. Daw hynny â chyfanswm cost y prosiect i £1.7 biliwn dros 30 mlynedd, sy'n gynnydd o £1.3 biliwn o'r amcanestyniad cychwynnol o £428 miliwn. Gadewch i ni alw'r gwallgofrwydd hwn yr hyn yr ydyw, Prif Weinidog—menter cyllid preifat o dan enw arall. Mae gwario £1.7 biliwn ar seilwaith yn y Cymoedd yn syniad gwych, ond beth am ei wario ar adfywio cymunedol, cynlluniau creu gwaith, cludiant cyhoeddus, gwella tai ac ysgolion yn hytrach nag ar yr hyn y mae'n rhaid ei bod yn un o'r ffyrdd drytaf y filltir erioed.

Wel, Llywydd, roedd hwnna'n fwy o gawdel o gamddealltwriaeth a chamliwio na chwestiwn atodol. Rwy'n ofni nad oes gan yr Aelod unrhyw ddealltwriaeth o gwbl o'r model buddsoddi cydfuddiannol, model, wrth gwrs, a fabwysiadwyd gan Lywodraeth yr Alban ar ôl i'r Cymry ei ddyfeisio. Felly, mae ei chwaer blaid yn yr Alban wedi dewis dilyn ein hesiampl ni yn y mater hwn. Mae camystumio cyfres o gostau ac yn methu â gwneud synnwyr o'r un ohonyn nhw. Nid yw'r arian a fydd yn cael ei wario drwy refeniw ar ôl cwblhau'r ffordd yn talu'r ddyled yn unig, ond mae'n talu am yr holl waith cynnal a chadw parhaus ar y ffordd honno drwy gydol ei hoes. Mae'r costau hynny yn cael eu hysgwyddo mewn unrhyw gynllun adeiladu ffyrdd, ond nid ydyn nhw mor dryloyw ac ar gael i bawb graffu arnyn nhw ag y maen nhw yn y model buddsoddi cydfuddiannol.

Mae'r model sydd gennym ni yma yng Nghymru yn wahanol iawn i fenter cyllid preifat. Rwyf i wedi ei drafod ar lawr y Senedd gydag arweinydd ei phlaid hi ar sawl achlysur, pan ofynnodd, er enghraifft, i mi archwilio pa un a ellid ymestyn y gyfran ecwiti o 15 y cant yr ydym ni'n ei chymryd yn y cwmnïau a fydd yn adeiladu'r ffordd. Roedd y rheini, yn fy marn i, yn sgyrsiau synhwyrol iawn i gael y budd mwyaf o'r model. Rwy'n ofni bod angen i'r Aelod fynd yn ôl, gwneud ei gwaith cartref, ac yna cawn sgwrs gallach.

Rwy'n cytuno â Delyth Jewell ar hyn. Mae'r newyddion bod trethdalwyr yn wynebu'r swm afresymol o arian a wariwyd ar y gwaith deuoli hwn o Hirwaun i Ddowlais, ar ôl i gostau adeiladu gynyddu gan 25 y cant mewn llai na blwyddyn, yn wirioneddol ddychrynllyd. Mae hwn yn swm afresymol o arian i fod yn ei wario ar brosiect o'r fath ac rwy'n cytuno'n llwyr â Delyth Jewell ar hynny. Mae hyn yn dilyn eich methiant i gadw addewid maniffesto i ddarparu ffordd liniaru'r M4 a chyfarwyddo Comisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru i beidio ag ystyried traffordd arall i hwyluso ei gynigion ar y tagfeydd ar yr M4. O ystyried hanes echrydus eich Llywodraeth, pa ffydd all fod gan y cyhoedd ynoch chi i gyflawni prosiectau seilwaith trafnidiaeth yn y dyfodol, fel ffordd osgoi arfaethedig Cas-gwent, yn brydlon ac o fewn y gyllideb?

Wel, Llywydd, mae'r Aelod, fel y byddwn i wedi ei ddisgwyl, mewn gwirionedd, wedi methu'n llwyr â deall mai'r hyn y mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn ei ddarparu ar gyfer y darn o ffordd rhwng Dowlais a Hirwaun yw contract pris sefydlog. Felly, mae'r risgiau yn cael eu hysgwyddo gan y contractwr sector preifat—mae'n rhaid iddyn nhw ddarparu'r ffordd hon yn unol â'r gyllideb ac ar amser, neu fel arall mae cosbau sylweddol iawn i'w hysgwyddo ganddyn nhw ac nid gan y pwrs cyhoeddus. Dyna un o fanteision dyfeisio'r model yn y ffordd yr ydym ni wedi ei wneud, oherwydd mae'n rhoi'r sicrwydd hwnnw i'r cyhoedd mai'r swm o arian y cytunwyd arno gyda'r cwmni yw'r swm o arian a fydd yn cael ei dalu, ac os eir i gostau pellach, y contractwr preifat sy'n ysgwyddo'r risg ac nid y pwrs cyhoeddus.

Wel, rwyf i wedi edrych ar y model buddsoddi cydfuddiannol ac mae'n rhaid i mi ddweud bod nifer o fanteision iddo. Yn gyntaf oll, bydd yn helpu'r Llywodraeth i gyflwyno'r prosiect hwn yn llawer cyflymach nag y gallai fod wedi ei wneud fel arall, ac mae'n rhaid i ni ddweud nad oes unrhyw amheuaeth fod y rhan hon o'r A465 yn brosiect seilwaith hanfodol. Ynghyd â'r gwaith sy'n cael ei wneud yn narn ceunant Clydach, bydd yn creu cefnffordd o ansawdd da, gan gysylltu trefi Blaenau'r Cymoedd i'r gorllewin cyn belled ag Abertawe ac i'r dwyrain cyn belled â chanolbarth Lloegr, a hyd yn oed gyda Llundain drwy'r M4. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi y bydd yn offeryn arbennig o gryf i gael busnesau i leoli ar hyd coridor Blaenau'r Cymoedd a'i fod felly yn helpu i liniaru tanberfformiad economaidd yr ardal?

Wel, Llywydd, diolchaf i David Rowlands am y pwyntiau yna. Rwy'n falch iawn o'r ffaith bod Llywodraethau Llafur olynol yma yn y Senedd hon wedi darparu 13 mlynedd barhaus o fuddsoddiad i gwblhau ffordd Blaenau'r Cymoedd, am y rhesymau y mae David Rowlands wedi'u nodi—y bydd yn dod â chyfleoedd economaidd newydd i'r cymunedau hynny ym Mlaenau'r Cymoedd. Bydd yn eu cysylltu mewn ffordd nad ydyn nhw erioed wedi cael eu cysylltu o'r blaen, â seilwaith modern, i'r dwyrain â chanolbarth Lloegr ac i'r gorllewin â gorllewin Cymru. Mae'n rhan hanfodol o fuddsoddiad y Llywodraeth hon yn y cymunedau hynny, ac mae cwblhau'r darn rhwng Dowlais a Hirwaun yn cyflawni ein hymrwymiad i'r cymunedau hynny.

Ac a gaf i ddweud bod David Rowlands hefyd wedi gwneud pwynt pwysig? Pe na baem ni'n ei wneud drwy'r model buddsoddi cydfuddiannol, ni fyddai'r ffordd hon yn cael ei hadeiladu. Dyma'r unig ffordd y gallwn wneud y buddsoddiad hwnnw, ac ar adeg pan wyddom, o'r adolygiad cynhwysfawr o wariant yr wythnos diwethaf ac amcangyfrifon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol o'r hyn a fydd yn digwydd i'r economi y flwyddyn nesaf, ein bod ni angen prosiectau sy'n barod i gychwyn nawr. Bydd mil o bobl yn cael eu cyflogi ar anterth gwaith adeiladu'r ffordd hon, 120 o brentisiaethau, 60 o hyfforddeiaethau, 320 o interniaethau, i bobl ifanc yn y rhan honno o Gymru, lle bydd y manteision yn cael eu teimlo yn y cymunedau hynny sydd eu hangen fwyaf. [Torri ar draws.] Nid yw'n syndod i mi bod y Torïaid yn ei wrthwynebu—wrth gwrs y bydden nhw; nid oes ganddyn nhw ddiddordeb o gwbl yn yr hyn sy'n digwydd yn y rhan honno o Gymru. Ond yma ar y meinciau hyn, rydym ni'n falch dros ben o'n record o fuddsoddi yn y ffordd hon, yn y cymunedau hynny, a dyna fydd y darn olaf hwn yn ei gyflawni.

Prif Weinidog, nid yw'n syndod, wrth gwrs, gweld Plaid Cymru a'r Torïaid yn cyfuno i gondemnio buddsoddiad yng Nghymoedd y de. Rwy'n ddigon hen nawr i gofio mai Gweinidog Plaid Cymru, wrth gwrs, a ataliodd fuddsoddiad yn ffordd Blaenau'r Cymoedd yn ôl yn 2007. Mae'r ffordd yno nid yn unig i ddarparu cyswllt, ond fel dull o ddatblygu economaidd. Ac wrth gefnogi rhai o'r cymunedau tlotaf yn y wlad—ac rydym ni'n gwybod nad oes gan y bobl hyn ar fy ochr chwith yn y fan yma unrhyw ddiddordeb ynddynt—mae'n bwysig i sicrhau bod gennym ni gynllun swyddi er mwyn i Flaenau'r Cymoedd fanteisio i'r eithaf ar werth y buddsoddiad cyhoeddus hwn fel y gallwn ni fuddsoddi mewn pobl a lleoedd a chymunedau Blaenau'r Cymoedd. Dyna pam y maen nhw'n ein cefnogi ni a pham y byddan nhw'n parhau i'n cefnogi ni ac nid y sŵn sy'n dod o'r meinciau hyn.

Wel, Llywydd, mae Alun Davies yn llygad ei le—nid ffordd o ran ei hun yn unig yw'r ffordd; mae'n fater o'r holl gyfleoedd economaidd y bydd yn eu datgloi yn y cymunedau hynny. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn dweud wrthym ni, Llywydd, y disgwylir i ddiweithdra godi o 4.8 y cant heddiw i 7.5 y cant, ac y bydd pobl yng Nghymru yn gweld cynnydd i ddiweithdra o 70,000 heddiw i 114,000 y flwyddyn nesaf. Rwyf i wedi clywed y blaid gyferbyn yn dadlau o'r blaen dros fuddsoddiadau sy'n rhoi pobl mewn gwaith, sy'n creu cyfleoedd i bobl a lleoedd. Mae ganddyn nhw un yn y fan yma, lle mae'r gwaith eisoes wedi dechrau, lle bydd y gwaith adeiladu yn dechrau yn y gwanwyn, yn union pan fo'i angen fwyaf, ac maen ormod iddyn nhw allu dweud yr un gair i'w gefnogi. Yn ffodus, mae gennym ni Aelodau sy'n cynrychioli'r cymunedau hynny yma yn y Senedd a fydd yn gwneud hynny ar eu rhan.