Mae Janet Finch-Saunders yn iawn; mae ffermwyr yn agored i gyfran anghymesur o risg o fewn y system fwyd, ond eto, pa gyfran o risg Brexit fydd yn rhaid i ffermwyr Cymru ei hysgwyddo? Ond tynnodd sylw at alwadau am neilltuo 2 y cant o'r tir i arddwriaeth; rwy'n credu ei fod yn 0.1 y cant o gyfanswm arwynebedd ffermydd ar hyn o bryd. Ond unwaith eto, gwelsom 82 y cant yn fwy o alw am gynlluniau blychau bwyd y DU na'r hyn oedd ar gael yn ystod y pandemig diweddar, gyda rhestrau aros cyfartalog o 160 o bobl, felly mae gennym yr hinsawdd, mae gennym y pridd ffrwythlon, mae gennym agosrwydd at ardaloedd poblog iawn. Credaf fod potensial enfawr yn hyn, ac mae angen inni wneud mwy.

Cyfeiriodd Helen Mary Jones at enghraifft yr Hendy o werthu llaeth yn uniongyrchol. Mae'n debyg ei fod yn cyfateb i'r blwch llysiau ym maes cynnyrch llaeth, onid yw? Ac mae'n ymwneud â chadw'r bunt leol honno, a ddaeth â ni at gaffael cyhoeddus, a gwneuthum y gyfatebiaeth o'r blaen fod ein heconomi leol yn rhy aml fel bwced sy'n gollwng, gyda nifer o dyllau ynddo, lle mae'r holl werth lleol yn llifo allan o'r gymuned leol, ac mae angen inni lenwi'r tyllau hynny gystal ag y gallwn, ac yn sicr mae gan fwyd ran fawr i'w chwarae yn hynny.

Fe'n hatgoffwyd eto gan Jenny am Brexit hefyd, ac mae 96 y cant o allforion cig coch yn mynd i'r UE. Ac fe'n hatgoffwyd gan Kevin Roberts, cadeirydd Hybu Cig Cymru, yn y seminar y soniodd Janet amdani'n gynharach y byddai canlyniad 'dim cytundeb' yn golygu cwymp o 30 y cant yn y prisiau wrth gât y fferm. Felly, mae'r cyfan yn y fantol ac mae amser yn brin; 28, 29 diwrnod o nawr, ac nid ydym yn gwybod o hyd beth sydd o'n blaenau.

Diolch i Delyth hefyd. Mae'n ystadegyn llwm iawn, onid yw, fod traean o blant yn byw mewn tlodi? Gadewch i ni oedi a meddwl am hynny. Traean o blant yn byw mewn tlodi. Mae sicrhau bod ganddynt fwyd yn un peth, ond mae sicrhau bod ganddynt fwyd iach yn her arall ar ben hynny. Ac wrth iddi siarad, cefais fy atgoffa o erthygl yn y British Medical Journal ychydig flynyddoedd yn ôl yn rhybuddio bod yr argyfwng iechyd cyhoeddus nesaf—yn amlwg heb wybod bod coronafeirws ar ei ffordd—ond gallai'r argyfwng iechyd cyhoeddus nesaf yn hawdd ymwneud â maethiad plant. Yn y DU. Nawr mae hynny'n dweud rhywbeth wrthym am y math o gymdeithas rydym yn byw ynddi ar hyn o bryd, onid yw, a'r math o her sydd o'n blaenau mewn perthynas â bwyd?

Huw, credaf eich bod wedi taro'r hoelen ar ei phen mewn gwirionedd: beth rydym yn ceisio'i gyflawni o'r system fwyd? Efallai na ddylai fod wedi cymryd 20 mlynedd o ddatganoli i ni ofyn y cwestiwn hwnnw i ni'n hunain, ond rydym yn ei ofyn, ac rydych yn iawn, fe gafwyd mentrau, ond efallai nad ydynt mor gynhwysfawr, ac nad ydym yn mynd ar eu trywydd mor frwd ag y dylem fod wedi gwneud. Wel, gadewch i'r ddadl heddiw nodi'r foment pan wnawn y penderfyniad hwnnw, pan wnawn yr addewid hwnnw i bobl Cymru, i'r traean o blant sy'n byw mewn tlodi, y byddwn yn mynd i'r afael â hynny. Ac os yw'n golygu hawl i fwyd da i bawb, boed hynny fel y bo: gadewch i ni wneud hynny. Gadewch i ni ei wneud. Ac rwy'n rhannu ei bryderon am effaith y Bil marchnad fewnol a chyllid ar ôl yr UE hefyd, a allai ein llesteirio, ond credaf fod angen inni fod yn fwy penderfynol a sicrhau ein bod yn gwneud ein gorau glas i gyflawni hyn.

Mae angen system fwyd ar Gymru sy'n cysylltu'r dotiau'n well rhwng yr holl wahanol agweddau y mae'r Aelodau wedi cyfeirio atynt heddiw. Mae'n dasg gymhleth; nid oes neb yn gwadu hynny. Nid yn unig fod angen dull gweithredu cydgysylltiedig o fewn y Llywodraeth—dull gweithredu mwy cydgysylltiedig o fewn y Llywodraeth—ond hefyd ym mhob rhan o'r system fwyd. Rwy'n credu y gallai comisiwn bwyd helpu i lunio hynny neu fynegi'r ffordd orau y gallem wneud i hynny ddigwydd, ond wrth gwrs, po gyntaf y bydd Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen ag ef, y cynharaf y gallwn ddod â mwy o fanteision cymdeithasol, economaidd, diwylliannol, iechyd ac amgylcheddol i bobl Cymru. Diolch.