Diolch, Lywydd dros dro, ac rwy'n falch iawn o fod yn ôl yn y Siambr am y tro cyntaf ers mis Mawrth, er fy mod yn ymddiheuro i fy hen gyd-aelod seneddol, y Gweinidog, am ei gadw yma mor hwyr yn y dydd. Ond rwy'n falch iawn o'i weld, ac ni allaf feddwl am neb gwell i ateb y ddadl hon. 

Mae'r ddadl hon yn codi, fel y mae pawb yn sylweddoli mae'n siŵr, o'r ymgyrch wleidyddol gan gefnogwyr y grŵp pwyso Marcsaidd Mae Bywydau Du o Bwys i gael gwared ar gerflun Syr Thomas Picton o Neuadd y Ddinas Caerdydd, a'r obelisg coffa o Deras Picton, neu gerllaw Teras Picton yng Nghaerfyrddin. Nid yw'r ymgyrch hon yn ddim llai nag ymgais i ddileu rhan bwysig o hanes Cymru. Yn fy marn i, byddai dileu'r naill neu'r llall o'r henebion hyn yn weithred o fandaliaeth ddiwylliannol a chelfyddydol. Mae'r ddwy wedi'u rhestru a'u diogelu gan Cadw fel henebion o arwyddocâd hanesyddol, artistig a phensaernïol. Mae'r cerflun yn Neuadd y Ddinas yn strwythur rhestredig gradd I, ac mae'r obelisg yn strwythur rhestredig gradd II. Mae'r cerflun yn Neuadd y Ddinas yn rhan annatod o'r 11 cerflun o arwyr Cymreig sydd yn y neuadd farmor, ac mae'r neuadd farmor hefyd yn adeilad rhestredig gradd I. Ac mae'r ensemble—y neuadd a'r cerfluniau gyda'i gilydd—hefyd yn strwythur rhestredig gradd I ac felly'n arwyddocaol iawn. Yn wir, fel yr esbonia gwefan Neuadd y Ddinas Caerdydd ei hun, gwahoddwyd awgrymiadau ar gyfer testunau'r cerfluniau hyn 100 mlynedd yn ôl o bob rhan o Gymru, ac mae pob cerflun yn waith gan gerflunydd gwahanol. Ac arwr o'r ugeinfed ganrif, David Lloyd George, a oedd bryd hynny'n Ysgrifennydd Gwladol dros Ryfel, ond a fyddai'n dod yn Brif Weinidog yn fuan wedi hynny, a ddadorchuddiodd y cerfluniau, ac arddangosir paentiad o'r seremoni honno yn y neuadd. Dewiswyd 11 arwr Cymru—a chasgliad amrywiol iawn ydynt—gan y Cymry mewn cystadleuaeth agored, cystadleuaeth a gynhaliwyd gan y Western Mail, ac nid y trethdalwyr a dalodd am y cerfluniau; talwyd amdanynt drwy rodd haelionus gan yr Arglwydd Rhondda.

Nawr, mae casgliad o bobl ddibwys sydd wedi'u cymell yn wleidyddol ar Gyngor Dinas Caerdydd eisiau fandaleiddio'r cysyniad artistig hwn drwy gael gwared ar gerflun Picton. Mae'r arwyr eraill yn cynnwys Buddug a Harri VII, ac nid wyf yn credu bod yr un ohonynt, yn ôl yr hyn a wyddys yn gyffredinol, yn rhyddfrydwr 'woke' o'r ugeinfed ganrif, ac yn wir, roedd y ddau'n lladd eu gwrthwynebwyr yn ddiwahân. Felly, pa mor hir fydd hi cyn i'r bobl ddibwys hyn symud ymlaen atynt hwy i godi cerflun eu harwr, George Floyd, yn eu lle, un a wnaeth yrfa o droseddu a rhywun oedd yn delio cyffuriau? Pam y gwnaeth y Cymry ddewis mewn pleidlais rydd i goffáu Syr Thomas Picton fel un o'r 11 arwr? Wel, ef oedd y swyddog uchaf i gael ei ladd ym mrwydr Waterloo. Roedd yn is-gadfridog, ac fel roedd adroddiad Wellington ar y pryd yn ei gofnodi, 

Syrthiodd yn llawn golud wrth arwain ei adran i frwydr â'u bidogau, lle cafodd un o'r ymosodiadau mwyaf difrifol a wnaed gan y gelyn ar ein safle ei drechu.

Roedd Picton yn ddyn dewr ac eofn, a'i eiriau olaf wrth arwain ei ddynion i'r frwydr oedd, 'Charge, charge, hurrah, hurrah'. Yn rhyfeddol, ddeuddydd cyn hynny, yn y frwydr bwysig arall cyn Brwydr Waterloo, yn Quatre Bras, roedd wedi cael ei saethu yn ei glun gan belen fysged ac roedd mewn cryn boen. Ond fe guddiodd hynny. Yr unig berson a hysbysodd am y clwyf oedd ei was. Ni cheisiodd unrhyw gymorth meddygol o gwbl, rhoddodd rwymyn ar y clwyfau a pharhau i ymladd.