Rwy'n falch o wneud datganiad am y gyllideb ddrafft ar gyfer 2021-22, a gyflwynwyd ar 21 Rhagfyr. Yn dilyn degawd o gyni, mae'r gyllideb hon wedi'i gosod yng nghyd-destun y pandemig, sy'n parhau i gael effaith ddofn ar ein bywydau ni i gyd, gyda phobl sy'n agored i niwed yn economaidd ac yn gymdeithasol yn dioddef waethaf. Rydym ni hefyd wedi wynebu diwedd cyfnod pontio'r UE a'r argyfwng hinsawdd parhaus, ac roeddem yn wynebu setliad cyllideb siomedig gan Lywodraeth y DU yn eu cylch gwariant un flwyddyn. Bydd ein cyllideb refeniw graidd ar gyfer gwariant dydd i ddydd y pen yn 2021-22 yn parhau'n fwy na 3 y cant yn is mewn termau real nag yr oedd yn 2010-11. Mae ein cyllideb gyfalaf wedi gostwng 5 y cant o'i chymharu â'r llynedd. Rydym ni wedi gweld torri addewidion o ran cyllid ar ôl gadael yr UE, gan ein gadael yn waeth ein byd y flwyddyn nesaf, gyda'r holl weinyddiaethau datganoledig yn cael eu gadael yn y niwl o ran eu cyfran o'r gronfa gydbwyso. Er ein bod yn croesawu'r £766 miliwn o gyllid COVID ar gyfer 2021-22, mae hyn yn llawer llai na'r £5 biliwn a ddyrannwyd i Gymru eleni, ac rwy'n pryderu y bydd penderfyniadau llywodraeth y DU ar y funud olaf un yn golygu unwaith eto ein bod yn dysgu am gymorth pellach heb ymgysylltu ymlaen llaw.

Gan droi at elfennau allweddol ein cyllideb, mae'r gyllideb hon yn gwneud defnydd llawn o'n pwerau trethu datganoledig. O 22 Rhagfyr, rwyf wedi dod â rheoliadau treth i rym i gynyddu refeniw i gynnydd o 1 pwynt canran yng nghyfradd breswyl uwch y dreth trafodiadau tir. Mae'r rheoliadau hyn hefyd yn cefnogi busnesau drwy gynyddu'r trothwy cychwynnol o 50 y cant ar gyfer cyflwyno treth trafodion tir ar drafodion eiddo busnes. Ni fydd y rhan fwyaf o fusnesau sy'n prynu eiddo dibreswyl sy'n costio llai na £225,000 bellach yn talu unrhyw dreth trafodion tir. Gyda'i gilydd, bydd y newidiadau hyn yn cynhyrchu tua £13 miliwn bob blwyddyn, sydd, y flwyddyn nesaf, yn cefnogi buddsoddiad mewn tai cymdeithasol.

O fis Ebrill 2021, bydd cyfraddau'r dreth gwarediadau tirlenwi yn cynyddu yn unol â chwyddiant i gefnogi ein nod o leihau gwastraff sy'n mynd i safleoedd tirlenwi, yn gyson â chyfraddau'r DU i ddiogelu rhag trosglwyddo gwastraff dros y ffin. Yn unol â'n hymrwymiad i beidio â chynyddu cyfraddau treth incwm Cymru yn ystod tymor y Senedd hon, bydd y cyfraddau ar gyfer 2021-22 yn aros yn ddigyfnewid, ar 10c ym mhob un o'r tair cyfradd.

Gan droi at fenthyca, mae ein setliad cyfalaf cyfyngedig yn golygu bod yn rhaid inni fanteisio i'r eithaf ar y dulliau cyflawni sydd ar gael inni. Byddwn yn benthyca £150 miliwn yn 2021-22—yr uchafswm y gallwn ei gael o dan y fframwaith cyllidol—gan ddefnyddio £125 miliwn o refeniw o gronfa wrth gefn Cymru hefyd.

Er gwaethaf yr amgylchiadau hyn, rydym yn manteisio i'r eithaf ar y cyllid sydd ar gael i ni i ddiogelu iechyd y cyhoedd a'r economi, i adeiladu dyfodol gwyrddach, a sbarduno newid i greu Cymru decach a mwy cyfartal. Mae ein hymrwymiad i ddiogelu iechyd a gwasanaethau cyhoeddus wrth wraidd ein dull gweithredu. Rydym yn darparu £420 miliwn ychwanegol ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, gan gynnwys hwb o £10 miliwn i grant y gweithlu gofal cymdeithasol a £33 miliwn ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl. Ynghyd ag ymyriadau eraill, mae hyn yn golygu ein bod yn buddsoddi mwy na £42 miliwn yn ychwanegol y flwyddyn nesaf i gefnogi iechyd meddwl a llesiant pobl.

Rydym yn darparu'r setliad gorau posib i lywodraeth leol o dan yr amgylchiadau ariannol presennol, gyda £176 miliwn i gefnogi pwysau ar ysgolion a gwasanaethau cymdeithasol. Rydym yn buddsoddi mewn addysg, gan gynnwys £20 miliwn o gyllid ychwanegol i gefnogi'r cynnydd a ragwelir yn nifer y myfyrwyr sy'n cofrestru yn y chweched dosbarth ac addysg bellach. Rydym yn cynyddu buddsoddiad mewn tai fforddiadwy a thai cymdeithasol i £200 miliwn y flwyddyn nesaf, gan ddarparu 3,500 o gartrefi newydd ychwanegol, yn ogystal â £40 miliwn ychwanegol ar gyfer grantiau cymorth tai i gefnogi ein nod o roi terfyn ar ddigartrefedd.

Mae'r argyfwng hinsawdd yn parhau i fod â lle amlwg yn ein cynlluniau. Gan adeiladu ar y pecyn buddsoddi cyfalaf gwerth £140 miliwn a gyhoeddwyd y llynedd, rydym yn dyrannu £97 miliwn ychwanegol i hyrwyddo datgarboneiddio a gwella bioamrywiaeth ymhellach. Byddwn yn adeiladu dyfodol gwyrddach, gyda £40 miliwn ychwanegol ar gyfer seilwaith addysg fodern, gan gynnwys £5 miliwn ar gyfer cynllun treialu ysgolion sero-net a £5 miliwn arall i ddatblygu coedwig genedlaethol Cymru. Byddwn yn parhau i ddatgarboneiddio trafnidiaeth, gan roi hwb o £20 miliwn i gyllid teithio llesol a darparu cyfanswm buddsoddiad o £275 miliwn mewn rheilffyrdd a metro. Bydd £20 miliwn arall hefyd yn cael ei neilltuo i fynd i'r afael â thlodi tanwydd a chefnogi rhaglenni ynni adnewyddadwy.

Mae'r gyllideb hon yn rhoi ein gwerthoedd o degwch a chydraddoldeb ar waith. Ochr yn ochr â chymorth wedi'i dargedu i'r rhai mwyaf agored i niwed, bydd £13.4 miliwn ychwanegol yn cefnogi plant a phobl ifanc, gan gynnwys £8.3 miliwn i ddatblygu ein diwygiadau blaenllaw i'r cwricwlwm. Rydym yn buddsoddi mwy i helpu gweithwyr ar incwm isel i uwchsgilio ac ailhyfforddi, gyda hwb o £5.4 miliwn i'r cyrsiau rhydd a hyblyg a gynigir drwy gyfrifon dysgu personol.

Er bod gennym ni obaith nawr yn sgil y brechlynnau, mae llawer o ansicrwydd o hyd ynghylch y dyfodol ac effaith y pandemig parhaus. Rydym yn darparu pecyn ymateb cychwynnol i COVID o £77 miliwn, i roi sicrwydd lle mae ei angen fwyaf. Rwy'n falch bod hyn yn cynnwys Cymru'n parhau i arwain y ffordd o ran prydau ysgol am ddim, gyda £23 miliwn ychwanegol i warantu prydau bwyd drwy'r gwyliau hyd at y Pasg, 2022. Fodd bynnag, o ystyried yr ansicrwydd sylweddol sydd o'n blaenau, rwy'n dal gafael ar weddill cyllid COVID, gyda dyraniadau eraill posib yn y gyllideb derfynol yn canolbwyntio'n benodol ar gymorth i'r GIG a llywodraeth leol.

Er gwaethaf yr amgylchiadau mwyaf heriol yr ydym ni wedi'u hwynebu ers dros 20 mlynedd o ddatganoli, rwy'n falch bod y gyllideb hon yn diogelu, yn adeiladu ac yn newid er mwyn sicrhau Cymru fwy ffyniannus, mwy cyfartal a gwyrddach. Diolch, Llywydd.