Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar ddatganiad ar y gyllideb drafft ar gyfer 2021-22, a dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid i wneud y datganiad yma. Rebecca Evans.

Rwy'n falch o wneud datganiad am y gyllideb ddrafft ar gyfer 2021-22, a gyflwynwyd ar 21 Rhagfyr. Yn dilyn degawd o gyni, mae'r gyllideb hon wedi'i gosod yng nghyd-destun y pandemig, sy'n parhau i gael effaith ddofn ar ein bywydau ni i gyd, gyda phobl sy'n agored i niwed yn economaidd ac yn gymdeithasol yn dioddef waethaf. Rydym ni hefyd wedi wynebu diwedd cyfnod pontio'r UE a'r argyfwng hinsawdd parhaus, ac roeddem yn wynebu setliad cyllideb siomedig gan Lywodraeth y DU yn eu cylch gwariant un flwyddyn. Bydd ein cyllideb refeniw graidd ar gyfer gwariant dydd i ddydd y pen yn 2021-22 yn parhau'n fwy na 3 y cant yn is mewn termau real nag yr oedd yn 2010-11. Mae ein cyllideb gyfalaf wedi gostwng 5 y cant o'i chymharu â'r llynedd. Rydym ni wedi gweld torri addewidion o ran cyllid ar ôl gadael yr UE, gan ein gadael yn waeth ein byd y flwyddyn nesaf, gyda'r holl weinyddiaethau datganoledig yn cael eu gadael yn y niwl o ran eu cyfran o'r gronfa gydbwyso. Er ein bod yn croesawu'r £766 miliwn o gyllid COVID ar gyfer 2021-22, mae hyn yn llawer llai na'r £5 biliwn a ddyrannwyd i Gymru eleni, ac rwy'n pryderu y bydd penderfyniadau llywodraeth y DU ar y funud olaf un yn golygu unwaith eto ein bod yn dysgu am gymorth pellach heb ymgysylltu ymlaen llaw.

Gan droi at elfennau allweddol ein cyllideb, mae'r gyllideb hon yn gwneud defnydd llawn o'n pwerau trethu datganoledig. O 22 Rhagfyr, rwyf wedi dod â rheoliadau treth i rym i gynyddu refeniw i gynnydd o 1 pwynt canran yng nghyfradd breswyl uwch y dreth trafodiadau tir. Mae'r rheoliadau hyn hefyd yn cefnogi busnesau drwy gynyddu'r trothwy cychwynnol o 50 y cant ar gyfer cyflwyno treth trafodion tir ar drafodion eiddo busnes. Ni fydd y rhan fwyaf o fusnesau sy'n prynu eiddo dibreswyl sy'n costio llai na £225,000 bellach yn talu unrhyw dreth trafodion tir. Gyda'i gilydd, bydd y newidiadau hyn yn cynhyrchu tua £13 miliwn bob blwyddyn, sydd, y flwyddyn nesaf, yn cefnogi buddsoddiad mewn tai cymdeithasol.

O fis Ebrill 2021, bydd cyfraddau'r dreth gwarediadau tirlenwi yn cynyddu yn unol â chwyddiant i gefnogi ein nod o leihau gwastraff sy'n mynd i safleoedd tirlenwi, yn gyson â chyfraddau'r DU i ddiogelu rhag trosglwyddo gwastraff dros y ffin. Yn unol â'n hymrwymiad i beidio â chynyddu cyfraddau treth incwm Cymru yn ystod tymor y Senedd hon, bydd y cyfraddau ar gyfer 2021-22 yn aros yn ddigyfnewid, ar 10c ym mhob un o'r tair cyfradd.

Gan droi at fenthyca, mae ein setliad cyfalaf cyfyngedig yn golygu bod yn rhaid inni fanteisio i'r eithaf ar y dulliau cyflawni sydd ar gael inni. Byddwn yn benthyca £150 miliwn yn 2021-22—yr uchafswm y gallwn ei gael o dan y fframwaith cyllidol—gan ddefnyddio £125 miliwn o refeniw o gronfa wrth gefn Cymru hefyd.

Er gwaethaf yr amgylchiadau hyn, rydym yn manteisio i'r eithaf ar y cyllid sydd ar gael i ni i ddiogelu iechyd y cyhoedd a'r economi, i adeiladu dyfodol gwyrddach, a sbarduno newid i greu Cymru decach a mwy cyfartal. Mae ein hymrwymiad i ddiogelu iechyd a gwasanaethau cyhoeddus wrth wraidd ein dull gweithredu. Rydym yn darparu £420 miliwn ychwanegol ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, gan gynnwys hwb o £10 miliwn i grant y gweithlu gofal cymdeithasol a £33 miliwn ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl. Ynghyd ag ymyriadau eraill, mae hyn yn golygu ein bod yn buddsoddi mwy na £42 miliwn yn ychwanegol y flwyddyn nesaf i gefnogi iechyd meddwl a llesiant pobl.

Rydym yn darparu'r setliad gorau posib i lywodraeth leol o dan yr amgylchiadau ariannol presennol, gyda £176 miliwn i gefnogi pwysau ar ysgolion a gwasanaethau cymdeithasol. Rydym yn buddsoddi mewn addysg, gan gynnwys £20 miliwn o gyllid ychwanegol i gefnogi'r cynnydd a ragwelir yn nifer y myfyrwyr sy'n cofrestru yn y chweched dosbarth ac addysg bellach. Rydym yn cynyddu buddsoddiad mewn tai fforddiadwy a thai cymdeithasol i £200 miliwn y flwyddyn nesaf, gan ddarparu 3,500 o gartrefi newydd ychwanegol, yn ogystal â £40 miliwn ychwanegol ar gyfer grantiau cymorth tai i gefnogi ein nod o roi terfyn ar ddigartrefedd.

Mae'r argyfwng hinsawdd yn parhau i fod â lle amlwg yn ein cynlluniau. Gan adeiladu ar y pecyn buddsoddi cyfalaf gwerth £140 miliwn a gyhoeddwyd y llynedd, rydym yn dyrannu £97 miliwn ychwanegol i hyrwyddo datgarboneiddio a gwella bioamrywiaeth ymhellach. Byddwn yn adeiladu dyfodol gwyrddach, gyda £40 miliwn ychwanegol ar gyfer seilwaith addysg fodern, gan gynnwys £5 miliwn ar gyfer cynllun treialu ysgolion sero-net a £5 miliwn arall i ddatblygu coedwig genedlaethol Cymru. Byddwn yn parhau i ddatgarboneiddio trafnidiaeth, gan roi hwb o £20 miliwn i gyllid teithio llesol a darparu cyfanswm buddsoddiad o £275 miliwn mewn rheilffyrdd a metro. Bydd £20 miliwn arall hefyd yn cael ei neilltuo i fynd i'r afael â thlodi tanwydd a chefnogi rhaglenni ynni adnewyddadwy.

Mae'r gyllideb hon yn rhoi ein gwerthoedd o degwch a chydraddoldeb ar waith. Ochr yn ochr â chymorth wedi'i dargedu i'r rhai mwyaf agored i niwed, bydd £13.4 miliwn ychwanegol yn cefnogi plant a phobl ifanc, gan gynnwys £8.3 miliwn i ddatblygu ein diwygiadau blaenllaw i'r cwricwlwm. Rydym yn buddsoddi mwy i helpu gweithwyr ar incwm isel i uwchsgilio ac ailhyfforddi, gyda hwb o £5.4 miliwn i'r cyrsiau rhydd a hyblyg a gynigir drwy gyfrifon dysgu personol.

Er bod gennym ni obaith nawr yn sgil y brechlynnau, mae llawer o ansicrwydd o hyd ynghylch y dyfodol ac effaith y pandemig parhaus. Rydym yn darparu pecyn ymateb cychwynnol i COVID o £77 miliwn, i roi sicrwydd lle mae ei angen fwyaf. Rwy'n falch bod hyn yn cynnwys Cymru'n parhau i arwain y ffordd o ran prydau ysgol am ddim, gyda £23 miliwn ychwanegol i warantu prydau bwyd drwy'r gwyliau hyd at y Pasg, 2022. Fodd bynnag, o ystyried yr ansicrwydd sylweddol sydd o'n blaenau, rwy'n dal gafael ar weddill cyllid COVID, gyda dyraniadau eraill posib yn y gyllideb derfynol yn canolbwyntio'n benodol ar gymorth i'r GIG a llywodraeth leol.

Er gwaethaf yr amgylchiadau mwyaf heriol yr ydym ni wedi'u hwynebu ers dros 20 mlynedd o ddatganoli, rwy'n falch bod y gyllideb hon yn diogelu, yn adeiladu ac yn newid er mwyn sicrhau Cymru fwy ffyniannus, mwy cyfartal a gwyrddach. Diolch, Llywydd.

Nick Ramsay.

Mae'n ymddangos ein bod yn cael trafferth eich clywed chi, Nick Ramsay, er nad yw'n ymddangos eich bod wedi eich tawelu.

Beth am hyn?

Mae hynny'n llawer gwell. Mae hynny'n glir. Ewch ymlaen.

A dyna fi'n credu bod y cyfan yn mynd i redeg yn llyfn, a minnau wedi dad-dawelu, ac rwyf wedi curo fy hun.

Diolch, Llywydd, a diolch, Gweinidog, am y datganiad.

Rwy'n sylweddoli bod y datganiad hwn wedi'i gwtogi heddiw oherwydd cyfyngiadau amser, felly byddaf yn gryno. Rydym yn amlwg yn mynd drwy gyfnod heriol iawn fel gwlad, o ran iechyd y cyhoedd ac yn ariannol, fel y mae'r Gweinidog Cyllid newydd gyfeirio ato, ac mae cyfnod heriol yn gofyn am gyllideb sy'n gwneud y mwyaf o bob punt yng Nghymru. Nawr, er gwaethaf barn eithaf negyddol y Gweinidog—ar un adeg, beth bynnag—ynghylch y ffaith bod gwariant refeniw wedi gostwng o'i gymharu â 2010-11, mae'r pandemig, wrth gwrs, wedi golygu bod gwariant Llywodraeth Cymru wedi cynyddu'n sylweddol, 4.6 y cant mewn termau arian parod, i dros £22 biliwn.

Rwyf yn credu, wrth ymateb i'r ddadl hon, y byddai'n dda cael rhywfaint o eglurder gan y Gweinidog ynglŷn â'r mater hwn ynghylch cyllid heb ei ddyrannu, sydd wedi'i godi'n gynharach heddiw a thros y dyddiau diwethaf. Nid yw'n glir i mi pam mai dim ond £77 miliwn o ddyraniad cyllid y flwyddyn i ddod sydd eto i'w ddyrannu, ac mae pryderon o hyd nad yw £1 biliwn o gyllid COVID-19 o eleni wedi'i wario ychwaith—fel y dywedais, mater a godwyd yn gynharach. Felly, pe baem yn clywed gan y Gweinidog ynghylch yr hyn sy'n digwydd, byddai hynny'n ddefnyddiol.

Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw'n gyson am gynllun adfer i Gymru, nid yn unig i dywys Cymru drwy bandemig presennol COVID-19, ond hefyd i ddarparu'r gwasanaethau cyhoeddus sydd eu hangen ar Gymru yn y dyfodol, ac i weld newid trawsnewidiol yn y gwasanaethau cyhoeddus hynny. Nawr, gwyddoch ein bod yn siarad llawer yn y Siambr hon—ac, yn wir, y Siambr rithwir hon, ac fe wnaeth y Gweinidog yn gynharach—ynghylch ailgodi'n well ac ailgodi'n wyrddach, ac rwy'n cytuno â phob un ohonyn nhw, ond mae yngan geiriau, wrth gwrs, yn hawdd. Y cwestiwn yw: a yw'r gyllideb hon yn darparu'r chwyldro ariannol a'r cynllun adfer y mae mawr eu hangen ar economi Cymru? Ac rwy'n credu y bydd yn rhaid i ni aros am yr ateb.

Gan droi at y newidiadau trethiant yn y gyllideb ddrafft, mae ardrethi busnes yma yn parhau i fod yn rhai o'r uchaf yn y DU, gyda busnesau llai yn talu cyfrannau tebyg i fusnesau mwy. Mae treth trafodiadau tir ar gyfer eiddo annomestig yn aros yn ddigyfnewid, o'r hyn y gallaf ei gasglu, tra bod y penderfyniad i newid treth trafodiadau tir ar gyfer tai gwerth rhwng £180,000 a £210,000 yn ôl i'r lefelau cyn y pandemig o 3.5 y cant yn codi pryderon yn y sector tai. Ac rwy'n siŵr bod y Gweinidog, fel fi, eisiau helpu prynwyr tro cyntaf—rydym ni eisiau helpu pobl i gael troedle yn y farchnad dai—felly hoffwn glywed gennych chi sut y bydd y gyllideb hon yn helpu i gyflawni hynny.

Fel y soniodd y Gweinidog yn ei datganiad, mae Llywodraeth y DU wedi rhoi £5.2 biliwn ychwanegol i Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â COVID-19 dros y naw mis diwethaf, ar ben codiadau blaenorol. Felly, credaf fod y blwch gwariant wedi'i dicio'n glir, ond credaf mai'r hyn sy'n dal i fod yn ddiffygiol i ryw raddau yw dull mwy creadigol wedi'i dargedu i gyflawni cynllun adfer i Gymru, a chredaf mai dyna yw ein hamcan hirdymor fel Senedd

Felly, mae arnom ni angen cyllideb a fydd yn galluogi Cymru i ailgodi'n well a sicrhau dyfodol mwy disglair. Oes, mae'n rhaid i'r broses o fynd i'r afael â newid yr hinsawdd fod yn ganolog i hyn. Hoffai'r Ceidwadwyr Cymreig weld y system drafnidiaeth well y soniodd y Gweinidog amdani, ac, wrth gwrs, mae'r pandemig wedi dangos nad oes angen i ni fod mor ddibynnol ar seilwaith trafnidiaeth ffisegol yn y dyfodol ag yr ydym ni wedi bod yn y gorffennol, gyda mwy o bobl yn gweithio gartref. Ond ni all hynny ond gweithio yn y tymor canolig a'r tymor hir os caiff seilwaith band eang Cymru ei uwchraddio, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig.

O ran busnes, er bod cymorth ariannol yn y gyllideb hon i'w groesawu, mae'n hanfodol ein bod yn cael cymorth i fusnesau'n gyflym. Effeithiodd y flwyddyn diwethaf yn arbennig o wael ar sectorau lletygarwch, twristiaeth a hamdden, fel y gwyddom ni i gyd, ac yn sicr nid ydym ni eisiau gweld unrhyw gronfa rhyddhad economaidd yn cael ei chyflwyno'n wael, fel grant datblygu cam 3, lle gwelsom y grant datblygu wedi'i atal oriau ar ôl ei agor, oherwydd nifer yr ymgeiswyr.

Felly, hoffwn i'r Gweinidog ystyried dulliau mwy arloesol o gefnogi busnesau yng Nghymru. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig eisiau gweld buddsoddiadau yn ein busnesau bach a chanolig eu maint, sylfaen ein heconomi, ond mae'n hawdd beirniadu, onid yw, ac rwy'n cydnabod hynny. Beth yw'r dewisiadau eraill? Wel, gallwn gynnig rhaglen datblygu cymunedol COVID, parthau heb ardrethi busnes, a allai gynnwys tair blynedd o ardrethi am ddim, gan ganiatáu iddyn nhw fuddsoddi yn eu gweithlu. Felly, byddwn yn annog y Gweinidog i ystyried yr holl gyfleoedd hyn wrth i ni fynd rhagddom ni i geisio adeiladu economi fwy creadigol a deinamig wrth i'r cyfyngiadau symud lacio.

Rydych chi wedi sôn eich bod yn buddsoddi £5 miliwn, Gweinidog, i uwchsgilio ac ailhyfforddi gweithwyr incwm isel, ond a yw'n wir y bu toriad mewn termau real i rai cynlluniau addysg cyflogwyr? Rwy'n meddwl am y gyllideb cyflogadwyedd a sgiliau hefyd, sydd fel petai wedi cael ei thorri. Felly, onid yw hynny'n wrthgynhyrchiol? A beth am doriadau i'r gyllideb datblygu seilwaith economaidd, gan gynnwys toriadau mewn termau real i weithrediadau seilwaith TGCh? Os ydym ni eisiau ailgodi'n well ac ailgodi'n wyrddach, yna mae angen i ni sicrhau bod y seilwaith gwyrdd hwnnw yn bodoli.

Ac yn olaf, Llywydd, os oes gennyf rywfaint o amser, gan droi at gyfraddau treth incwm Cymru, rydych chi wedi ailadrodd y bydd cyfraddau treth incwm Cymru yn aros yr un fath ar gyfer gweddill tymor y Senedd hon, felly mae hynny'n galonogol. Fodd bynnag, nid oes gennym ni sicrwydd o hyd na fydd y dreth honno'n newid ar ôl yr etholiad. Rwy'n siŵr na fyddwch yn dweud wrthym ni heddiw, oherwydd mae hynny i gyd ar y gweill ym maniffesto Llafur Cymru, rwy'n siŵr, ond pe gallem ni gael rhywfaint o arweiniad ynghylch pryd y gallwn ni ddisgwyl cyhoeddiadau am newidiadau treth yn y dyfodol. Mae hwn yn faes newydd ac arloesol i Lywodraeth Cymru, ac mae'n bwysig ein bod yn llwyddo gyda hyn ar y dechrau, fel nad ydym yn ceisio dal i fyny yn nes ymlaen. Ond, ie, gadewch i ni ailgodi'n wyrddach ac ailgodi'n well.

Diolch am y datganiad ar y gyllideb, sydd wrth gwrs yn dod mewn amgylchiadau anodd tu hwnt. Os ydym ni'n edrych ar y flwyddyn ryfeddol sydd wedi bod, mae hi wedi dod yn gliriach nag erioed, efallai, fod y cyfyngiadau mae Trysorlys y Deyrnas Unedig yn eu rhoi ar Lywodraeth Cymru a'i gallu i gynllunio ymlaen yn broblem ddifrifol iawn i ni yma yng Nghymru, a'r rhwystredigaethau o gwmpas hynny ydy nodwedd ffisgal fwyaf amlwg y pandemig yma heb os.

O edrych ar y gyllideb ddrafft o'n blaenau ni, mae yna nifer o bethau i'w croesawu, yn sicr, o ran gwariant. Os edrychwn ni ar rai o'r ffigurau pennawd: y £40 miliwn ychwanegol i'r grant cymorth tai; yr £20 miliwn i gefnogi teithio llesol dwi'n ei gefnogi a'i groesawu; dros £20 miliwn i ymateb i bwysau demograffeg ar addysg chweched dosbarth ac addysg bellach, sydd yn hanfodol; arian i gefnogi diwygiadau cwricwlwm, i wasanaethau iechyd meddwl cymunedol ac mewn ysgolion. Mae yna symiau sylweddol—rhyw £274 miliwn—wedi'u neilltuo ar gyfer y rhwydwaith rheilffordd a metro, er y buasai'n dda, os caf i ofyn hyn yn gynnar fel hyn, cael manylion gan y Gweinidog am sut y bydd hynny'n cael ei wario. 

Hefyd, rydym ni ym Mhlaid Cymru yn sicr yn croesawu penderfyniad y Llywodraeth ar y dreth trafodion tir. Mae impact ail gartrefi ar ein cymunedau ni yn fater y mae Plaid Cymru wedi ymgyrchu'n hir arno fo. Mi barhawn ni i wneud hynny. Dwi'n falch bod y Llywodraeth yn barod i drafod efo ni, ac yn trafod efo ni ar hyn o bryd, yr ystod o gamau rydym ni eisiau eu gweld yn cael eu cymryd i warchod ein marchnad dai ni, tu hwnt i'r newidiadau treth trafodion tir. Yn wir, mae angen gweithredu brys ar hyn, a dwi'n gwneud yr apêl yna eto i'r Gweinidog. 

Llywydd, gaf i droi at yr arian sydd wedi dod fel arian canlyniadol—arian consequential—i Gymru ar gyfer delio efo'r pandemig yn benodol? Cyn gwneud hynny, gaf i bwyntio allan bod pob gwlad annibynnol yn gallu gwneud ei phenderfyniadau ei hun ynglŷn â chynyddu gwariant ar adeg eithriadol fel yma? Does gan Gymru ddim yr hawl i gynyddu gwariant ar iechyd, er enghraifft. Rydym ni ond yn gallu cael arian ychwanegol i ddelio efo heriau iechyd y pandemig yma pan fo Lloegr yn penderfynu gwario mwy ac rydym ni'n cael arian canlyniadol. Mae hynny'n amlwg yn annerbyniol. Mae o'n wir ar gyfer pob maes o wariant cyhoeddus hefyd, wrth gwrs, ac mae'n bwysig bod pobl yn deall hynny, achos mae'n ddadl gwbl greiddiol o blaid annibyniaeth i Gymru, a does gennym ni prin ddim pwerau benthyg chwaith, a fuasai'n cynnig opsiwn arall o ran hyblygrwydd.

Ond yn ôl at y defnydd o'r arian canlyniadol yna sydd wedi dod i Gymru, yn y Pwyllgor Cyllid mi eglurodd y Gweinidog Cyllid sut bod £766 miliwn o arian canlyniadol wedi cael ei roi i'r Llywodraeth. Mae rhyw 10 y cant, dwi'n meddwl, o hynny—£77 miliwn—wedi cael ei glustnodi. Rŵan, nid fy ngwaith i ydy amddiffyn y Llywodraeth, ond dwi'n credu bod y Llywodraeth yn iawn i fod yn ofalus iawn wrth glustnodi'r arian yma a gwneud yn siŵr bod arian wrth gefn, os leiciwch chi, yn cael ei gronni i'w wario dros y flwyddyn nesaf. Mae yna bandemig sy'n taflu heriau newydd atom ni dro ar ôl tro, ac mae angen cronfa i allu troi ati hi, yn enwedig o ystyried ein diffyg hyblygrwydd ffisgal, fel dwi wedi cyfeirio ato fo. Dwi'n gweld y Ceidwadwyr yn dadlau y dylid clustnodi'r holl arian. Dwi ddim yn credu bod hynny'n beth synhwyrol i'w wneud ar y pwynt yma ac efallai y dylen nhw drio perswadio eu meistri nhw yn Llundain i roi setliad gwell i Gymru. Felly, ydy, mae'r Llywodraeth yn iawn i gronni arian. Ond, wedi dweud hynny, gadewch imi roi fy het ymlaen fel llefarydd iechyd Plaid Cymru am funud hefyd.

Dwi yn eiddgar iawn i weld sut mae'r £689 miliwn sy'n weddill yn cael ei dargedu'n effeithiol, yn enwedig pan mae'n dod at y rhaglen frechu. Does yna ddim sgimpo i fod ar y rhaglen honno. Ond mae hefyd, wrth gwrs, angen i ni fod â golwg clir, rŵan, ar y cyfnod ar ôl y pandemig a'r gwaith ailadeiladu sydd yna i'w wneud. Rydym ni angen sicrhau bod cronfa adfer werdd gynhwysfawr ac uchelgeisiol yn cael ei rhoi mewn lle. Efallai y gall y Gweinidog ddweud i ba raddau y gall peth o'r arian canlyniadol gael ei ddefnyddio i'r diben hwnnw.

Gair eto, i gloi, am yr hyn y gwnes i gyfeirio ato fo ar y dechrau, sef y rhwystredigaeth ar y cyfyngiadau sy'n cael eu gosod ar Lywodraeth Cymru gan Drysorlys y Deyrnas Unedig. Bydd y Gweinidog yn gwybod yn iawn o'r hyn dwi wedi bod yn galw amdano fo ers dechrau y cyfnod clo cyntaf, ac mi wnaf ei ailadrodd eto: mae'n rhaid i Lywodraeth y Deyrnas Unedig godi, o leiaf dros dro, y cyfyngiadau sydd wedi'u gosod ar allu Llywodraeth Cymru i fenthyg, i dynnu arian i lawr o'r gronfa wrth gefn ac i allu defnyddio arian cyfalaf ar gyfer gwariant o ddydd i ddydd. Rhowch y pwerau inni edrych ar ôl pobl Cymru. Dydy'r Trysorlys yn dal ddim wedi ymateb yn bositif i hynny, felly gawn ni ddiweddariad, os gwelwch yn dda, ar lle rydym ni arni o ran y trafodaethau hynny? Mi oeddem ni angen gweithredu brys ar ddechrau'r pandemig ac mi fydd angen gweithredu brys a'r hyblygrwydd i allu gweithredu ar frys pan awn ni i mewn i'r mode adfer. Dydy'r grant ddim yn ddigonol ac mae gwendidau'r setliad ffisgal wedi dod i'r amlwg hefyd. Mae angen ailhafalu ein heconomi a chodi plant allan o dlodi a chefnogi'n busnesau ni a hefyd, wrth gwrs, cydnabod cyfraniad amhrisiadwy ein gweithwyr ar y rheng flaen.

Mae'r gyllideb hon yn cyflawni tri pheth. Yn gyntaf, mae'n darparu'r cyllid angenrheidiol i ymdrin â'r pandemig; yn ail, mae'n cefnogi'r adferiad economaidd; ac yn drydydd, mae'n cefnogi gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Nod y gyllideb ddrafft hon yw diogelu iechyd a'r economi, adeiladu dyfodol gwyrddach a chreu newid i sicrhau Cymru fwy cyfartal.

Mae'r pandemig wedi cyflymu tueddiadau sydd wedi bod yn digwydd dros nifer o flynyddoedd: mwy o weithio gartref; mwy o gyfarfodydd ar-lein gan arwain at lai o deithio i'r gwaith a chyfarfodydd; a mwy o fanwerthu ar-lein. Mae'r pandemig wedi rhoi hwb i'r newidiadau hyn. O ran yr economi, mae angen inni allu ymateb i'r byd newydd. Os yw pobl yn gweithio gartref yn bennaf, yna a oes angen iddyn nhw fyw o fewn cyrraedd gwasanaethau trafnidiaeth i'w gweithleoedd? Mae angen inni ddod yn fan lle mae pobl yn adleoli i weithio yma. Mae hyn yn golygu y gallem ni ddenu cyflogaeth â chyflog uwch ac y gallem ni ddatblygu'r economi'n sectorau â chyflog uwch. Mae ein heconomi'n wan mewn meysydd â chyflogau uwch fel TGCh, gwyddorau bywyd a gwasanaethau proffesiynol. Mae hwn yn gyfle i ddatblygu'r meysydd hyn yn ein heconomi. Os yw pobl yn teithio llai, a oes angen inni wella rhwydweithiau ffyrdd drwy ehangu ffyrdd ac adeiladu ffyrdd osgoi? Nid fi yw'r unig, un 'does bosib, i sylwi bod y rhybuddion traffig rheolaidd am broblemau ar yr A470 a'r M4 wedi diflannu, ac eithrio pan fu damweiniau, ers dechrau'r pandemig.

Rhaid i ailgodi'n well olygu bod gweithio gartref yn parhau, o bosib gydag ymweliad achlysurol â man canolog neu fan rhanbarthol. Mae Zoom a Teams ar gyfer cyfarfodydd bach yn gweithio, fel yr ydym ni i gyd wedi canfod, ac rwy'n siŵr y bydd hynny'n parhau. Rhaid inni wneud ein heconomi sylfaenol yn sectorau â chyflog uchel, nid sectorau cymorth lleol na sectorau cyflogau isel. Os edrychwch chi ar Silicon Valley, gwyddom beth yw eu heconomi sylfaenol. Cofiwch mai'r offeryn datblygu economaidd mwyaf effeithiol yw cyrhaeddiad addysgol. Sicrhewch fod ein pobl ifanc yn fwy cymwys ac yna bydd cwmnïau'n dod heb i ni orfod eu llwgrwobrwyo.

O ran iechyd, croesawaf y cynnydd mewn gwariant o £420 miliwn ychwanegol ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, sy'n cynnwys hwb o £10 miliwn i'r grant gofal cymdeithasol sydd bellach yn £50 miliwn. Y flaenoriaeth gyntaf yw dileu lledaeniad y feirws. Rhaid i frechu fod y modd i ddod allan o hyn. Bydd angen i bobl, wrth gwrs, ddilyn y rheolau ynghylch cadw pellter, golchi dwylo a mygydau. Ar ôl y pandemig a brechu ar raddfa fawr, mae angen inni wella canlyniadau iechyd. Gwyddom fod disgwyliad oes, am y tro cyntaf ers yr ail ryfel byd, wedi dechrau lleihau cyn y pandemig. Gwyddom hefyd nad oes nifer o ymyriadau meddygol wedi digwydd oherwydd y pandemig. Rydym yn gwybod am y marwolaethau oherwydd COVID, rydym yn gwybod am nifer y marwolaethau bob blwyddyn oherwydd gwahanol gyflyrau meddygol, pa rai sydd wedi lleihau am na fu ymyriadau? Credaf fod hwnnw'n bwynt allweddol. Rydym bob amser yn credu bod ymyrraeth feddygol yn sicr o fod yn dda. Gellid gwneud dadansoddiad o enghreifftiau lle mae methu ymyrryd wedi arwain at well canlyniad iechyd.

Rwyf fi, wrth gwrs, yn croesawu'r £176 miliwn i lywodraeth leol i gefnogi ysgolion, gofal cymdeithasol a'r gwasanaethau lleol ehangach yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw, a'r £40 miliwn ychwanegol ar gyfer y grant cymorth tai i roi terfyn ar ddigartrefedd. Mae tai cymdeithasol fforddiadwy yn tyfu i £200 miliwn y flwyddyn nesaf, gan arwain at greu swyddi a chynyddu hyfforddiant, gan ddarparu 3,500 o gartrefi newydd ychwanegol. O ran yr amgylchedd, mae taer angen adnoddau ychwanegol ar Gyfoeth Naturiol Cymru i gyflawni'r gwaith rheoli llygredd a ddarparwyd yn flaenorol gan Asiantaeth yr Amgylchedd. Mae'n methu â gwneud yr hyn a arferai gael ei wneud yn effeithiol iawn gan Asiantaeth yr Amgylchedd. Yn olaf, mae'r arian a wariwn ar wasanaethau'r Comisiwn yn arian nad yw felly ar gael ar gyfer gwasanaethau. Cytunaf ag arweinydd yr wrthblaid fod angen inni leihau cost gwasanaethau'r Comisiwn.

Soniodd Rhun ap Iorwerth am gael Cymru annibynnol. Nid oes gennyf broblem ynghylch hynny. A wnaiff lunio, er mwyn i bob un ohonom ni ei gweld, yr hyn yw cyllideb ddrafft ar gyfer Cymru annibynnol petaem yn cael Cymru annibynnol y flwyddyn nesaf? Dangoswch y peth i ni. Ac a wnewch chi ddweud wrth eich cefnogwyr beth yw'r gwahaniaeth rhwng cyllideb a datganiad o gyfrifon? Mae rhai ohonyn nhw wedi'u drysu'n lân gan y ddau. Yn wir, mae'n debyg bod hyn cystal â'r hyn a gawn ni gyda'r arian sydd gennym ni, ac edrychaf ymlaen at gefnogi'r gyllideb ar ei ffurf derfynol ar ddiwedd trafodaethau ein Pwyllgor Cyllid. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am amlinellu cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2021-22. Mae'r ffaith ein bod ni hyd yn oed yn gallu trafod y gyllideb hon yn rhyfeddol, o ystyried heriau'r 12 mis diwethaf. Gwn fod y Gweinidog wedi beirniadu diffyg cynllun gwariant tair blynedd gan Lywodraeth y DU, ond rhaid ichi dderbyn ei bod hi bron yn amhosibl cynllunio yn y cyfnod ansicr hwn.

Nid ydym yn gwybod beth fydd yn digwydd yr wythnos nesaf, heb sôn am y flwyddyn nesaf na'r flwyddyn wedyn. Mae'n ei gwneud hi'n anodd cynllunio ar gyfer gwariant yn y dyfodol. Fodd bynnag, o ystyried mai hon, mae'n debyg, yw cyllideb olaf y Senedd hon, gall, ac fe ddylai'r chweched Senedd fod yn gyfrifol am flaenoriaethau gwario ar gyfer y blynyddoedd i ddod, gan nad ydym ni yn gwybod pwy fydd Llywodraeth nesaf Cymru, na phwy fydd yn gyfrifol am bennu'r gyllideb honno ar gyfer y flwyddyn nesaf.

Nid ar gyfer dyrannu gwasanaethau o ddydd i ddydd yn unig y mae cyllideb o tua £20 biliwn. Mae ynglŷn â sut rydym ni'n nodi polisïau strategol ar gyfer gwella ein cenedl. Gan edrych y tu hwnt i effaith COVID-19, mae Cymru'n wynebu heriau mawr, ac mae'n rhaid i ni ymdrin ag effaith newid hinsawdd. Dinistriodd llifogydd gymunedau Cymru yn ystod 2020, ac eto gwelwn rewi'r gyllideb i ddatblygu a gweithredu polisi newid hinsawdd, effeithlonrwydd ynni, twf gwyrdd a diogelu'r amgylchedd. Rydym hefyd yn gweld rhewi cyllidebau diogelu rhag llifogydd a thoriadau i'r cyllid ar gyfer y corff sy'n gyfrifol am atal llifogydd a diogelu ein hamgylchedd. Felly, sut y gallwn ni gyfiawnhau torri cyllideb Cyfoeth Naturiol Cymru yn ystod argyfwng hinsawdd? Byddai hynny fel torri'r gyllideb iechyd yn ystod y pandemig hwn. Diolch byth, nid yw hyn yn digwydd, ac mae iechyd yn parhau i gynrychioli dros hanner cyllideb Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, fel sy'n digwydd yn aml, mae sut rydych chi'n gwario'r arian yr un mor bwysig â'r swm, os nad yn bwysicach na hynny.

Gwaddol pandemig COVID fydd ei effaith ddinistriol ar iechyd meddwl ein dinasyddion. Ac eto, mae iechyd meddwl yn dal i ddioddef yn wael o ran gwariant o'i gymharu ag iechyd corfforol, a chroesawaf y cynnydd yn ôl chwyddiant i'r hyn a neilltuir ar gyfer iechyd meddwl y GIG. Ond nid yw hyn hanner digon o hyd, ac roeddwn wedi gobeithio y byddai gan iechyd meddwl a llesiant ei brig grŵp gwariant ei hun, ac na fyddai'n cael ei chynnwys gyda'r Gymraeg. Dylai'r prif grwpiau gwariant adlewyrchu blaenoriaethau gwario, nid portffolios gweinidogol.

Rhan o'r rheswm pam mae angen mwy o ganolbwyntio ar iechyd meddwl yw'r dinistr y mae'r coronafeirws wedi'i achosi i'r economi. Rydym mewn perygl o fynd i ddirwasgiad mawr arall. Oni weithredwn ni ar frys i gynnal ein cadernid economaidd, byddwn yn wynebu dyfodol llwm, yn enwedig i genedlaethau'r dyfodol. Rwy'n croesawu'r pwyslais y mae Llywodraeth Cymru wedi'i roi ar ailgodi'n well. Mae gennym ni gyfle i drawsnewid economi Cymru i ymdrin â'r argyfwng hinsawdd. Fodd bynnag, mae'n siomedig gweld toriad o bron i £2.5 miliwn yng nghyllideb twf cynhwysol a diogelu economi Cymru yn y dyfodol.

Mae'r coronafeirws nid yn unig wedi achosi niwed mawr i'n heconomi, mae hefyd wedi dargyfeirio cyllid y mae mawr ei angen, o ddiogelu economi Cymru tuag at gefnogi busnesau sydd wedi cau o ganlyniad i ymdrechion i atal lledaeniad y feirws. Fodd bynnag, ni allwn ni fforddio bod yn gibddall. Mae angen inni fuddsoddi mewn trawsnewid economi Cymru er mwyn ymdopi â'r newid hinsawdd, mwy o awtomeiddio a phandemigau yn y dyfodol. Ac er nad oeddem yn barod am COVID, mae'n rhaid inni fod yn barod y tro nesaf, neu fel arall ni fydd gennym ni gyllid ar gyfer ysgolion, ysbytai, athrawon a meddygon. Felly, mae angen i ni ymdrin â heddiw, ond mae angen i ni baratoi ar gyfer yfory, ac nid wyf yn credu bod y gyllideb hon yn gwneud digon o'r naill na'r llall. Diolch yn fawr.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei chyflwyniad i'r ddadl hon. Dyma'r gyllideb fwyaf gwleidyddol yr wyf wedi'i hystyried yn fy amser yma. Mae gennym y cyfuniad nid yn unig o'r pandemig, ond effaith barhaus cyni, cawn effaith Brexit, gwyddom fod gennym ni effaith newid hinsawdd, a chredaf fod gennym ni hefyd argyfwng anghydraddoldeb sy'n golygu bod angen i anghenion y gyllideb hon ddiwallu nid yn unig Cymru fel gwlad, yn ei chyfanrwydd, fel cenedl, ond hefyd anghenion y bobl sydd wedi dioddef effaith cyni dros y degawd diwethaf hefyd, ac mae'r rheini'n heriau gwirioneddol.

Croesawaf y ffaith bod Llywodraeth Cymru, dros flynyddoedd lawer, gan wneud hynny yn y gyllideb hon hefyd, wedi diogelu gwasanaethau lleol allweddol. Nid ydym ni wedi preifateiddio'r gwasanaeth iechyd gwladol, ac rydym ni wedi buddsoddi mewn pobl ac nid ydym ni wedi rhoi contractau i ffrindiau ac i roddwyr. Dyna werthoedd Llywodraeth sydd mewn cysylltiad â gwerthoedd Cymru a'r gwerthoedd y bydd eu hangen arnom ni i'n harwain wrth inni drafod y ffordd yr ydym yn dod allan o gysgod y pandemig hwn, y gwerthoedd sy'n golygu nad yw plant yng Nghymru yn cael gwerth £5 o fwyd am wythnos neu am dri diwrnod neu am bythefnos—sefyllfa echrydus sy'n pardduo'r Llywodraeth dros y ffin yn Lloegr.

Serch hynny, mae'r Llywodraeth hon yn wynebu rhai heriau gwirioneddol. Yr her gyntaf y mae'n ei hwynebu yw ei pholisi cyllid. Y peth hawsaf yn y byd yw creu'r llinellau sy'n rhannu, fel yr wyf newydd ei wneud, rhyngom ni a'r Llywodraeth yn San Steffan. Ond a yw'n ddigon os ydym am ailgodi Cymru mewn ffordd wahanol? A yw'r arian sydd ar gael inni yn rhoi inni'r arfau y mae arnom eu hangen er mwyn gwneud hynny? Yn bersonol, dydw i ddim yn credu hynny. Credaf fod cyfraddau trethiant y Torïaid wedi ceisio ysgafnu'r baich ar yr ysgwyddau lletaf ond nid ydyn nhw wedi darparu'r arfau y mae arnom ni eu hangen er mwyn mynd i'r afael ag argyfwng anghydraddoldeb. Yn bersonol, mae angen inni ddarparu mwy o arian ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, ac mae angen inni ddarparu mwy o gyllid a mwy o fuddsoddiad yn y gwannaf a'r di-rym yn ein cymdeithas, ac mae hynny'n golygu gwneud y penderfyniadau anodd ynghylch trethiant. Nid yw'r gyllideb hon yn gwneud hynny, a chredaf fod angen inni gael y sgwrs galed ac anodd honno, ac nid dim ond codi a rhoi rhestr siopa o hoff bynciau i'w hariannu.

Wrth fuddsoddi yn y sector cyhoeddus a gwasanaethau cyhoeddus, ni all neb gefnogi strwythur presennol y sector cyhoeddus yng Nghymru. Yn ystod y 12 mis diwethaf rydym ni wedi gweld pŵer y sector cyhoeddus yn rym llesol ledled Cymru. Ni fyddem wedi gallu ymateb i'r pandemig yn y ffordd a wnaethom ni pe baem ni wedi cael sector cyhoeddus wedi'i breifateiddio. Ond gwyddom nad yw'r sector cyhoeddus hwnnw'n addas i'r diben, ac ni allwn ni roi arian i'r sector cyhoeddus hwnnw heb ddiwygio'r sector cyhoeddus hwnnw hefyd, ac mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i'r Llywodraeth ei wynebu ac y mae angen iddi ei wynebu.

Wrth fuddsoddi yn y cymunedau hynny sydd wedi cael eu taro galetaf gan gyni, mae angen i'r pecyn ymateb ar ôl COVID fod yn sail i gynllun adfer economaidd ar gyfer economi Cymru, ond hefyd i gynllun ailddatblygu economaidd. Soniaf am Flaenau Gwent oherwydd fy etholaeth i yw hi, ond mae holl ranbarth Blaenau'r Cymoedd wedi cael ei daro'n wael gan ganlyniadau economaidd dewisiadau gwael cyni dros flynyddoedd lawer. Rydym eisiau gweld adfywiad, dadeni ein trefi, ein trefi yn y Cymoedd, ond hefyd, mewn rhannau eraill o Gymru, ein trefi marchnad, ac ni fydd hynny'n digwydd oni bai ein bod yn buddsoddi yn ein pobl a'n lleoedd a'n cymunedau. Mae angen inni allu sicrhau—ac mae hwn yn un maes lle yr wyf yn cytuno â Mike Hedges—. Mae effaith y pandemig wedi dysgu ffordd wahanol i ni o weithio a ffordd wahanol o fyw, ac mae angen inni allu rhoi hynny ar waith. Beth mae hynny'n ei olygu i dref fel Tredegar neu dref fel Glynebwy neu dref fel Aberdâr neu Faesteg? Beth mae'n ei olygu i ni yn y dyfodol?

Ac yn olaf, Llywydd, hinsawdd. Dyma'r argyfwng hirdymor mwyaf sy'n ein hwynebu. Argyfwng ecoleg, argyfwng ein hamgylchedd ac argyfwng ein planed. Un o'r pethau yr ydym ni wedi'i weld dro ar ôl tro yw cyfres o adroddiadau sy'n dweud wrthym fod yr argyfwng hwn yn cyflymu. Nid ydym yn ymateb i'r argyfwng hwnnw gyda digon o frys a digon o bwyslais ar y camau y mae'n rhaid inni eu cymryd. Ac nid mater i'r Llywodraeth yn unig yw hynny; mae'n fater i bob un ohonom ni. Mae'n fater i ni fel cymuned, fel cymdeithas, fel gwlad. Os ydym ni am ganiatáu i genedlaethau yn y dyfodol etifeddu planed sydd naill ai'n blaned y gellid byw arni neu'n blaned y gellir ei hachub, yna mae'n rhaid inni weithredu heddiw. Nid yw'r camau a ddisgrifir yn ddigonol i wneud hynny, a chredaf fod y Llywodraeth yn cydnabod hynny. Felly, mae angen i ni fel cymuned, fel cymdeithas, ofyn y cwestiynau anodd iawn i ni'n hunain ynghylch nid yn unig y gyllideb hon ond yr hyn y mae'n ceisio'i gyflawni ar gyfer ein cenedlaethau ein hunain, ond hefyd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Diolch yn fawr iawn.

Mae cyllidebu effeithiol yn ymwneud â faint a pha mor dda y caiff arian ei wario. Yn anffodus, mae'r pandemig wedi tynnu sylw at fethiannau naill Lywodraeth Lafur Cymru ar ôl y llall wrth reoli ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Yn y flwyddyn cyn y pandemig, dyblodd amseroedd aros y GIG yng Nghymru a chynyddodd wyth gwaith yn ystod y pandemig. Adroddodd Sefydliad Joseph Rowntree y llynedd fod Cymru wedi cadw'r gyfradd tlodi uchaf o holl wledydd y DU drwy gydol datganoli ers 1999. At hynny, canfu eu hadroddiad 'Tlodi yng Nghymru 2020' ddeufis yn ôl fod gan Gymru gyflogau is o hyd i bobl ym mhob sector na gweddill y DU, a hyd yn oed cyn y coronafeirws, fod bron i chwarter y bobl yng Nghymru mewn tlodi, yn byw bywydau ansefydlog ac ansicr. Fel y dywed Sefydliad Bevan:

Roedd tlodi yn broblem sylweddol yng Nghymru ymhell cyn dyfodiad Covid 19.

Mae'r ystadegau brawychus hyn yn tynnu sylw at fethiant naill Lywodraeth Lafur Cymru ar ôl y llall dros fwy na dau ddegawd i ddefnyddio eu hadnoddau a'u cyfrifoldebau datganoledig yn ddigonol i fynd i'r afael ag anghyfiawnderau cymdeithasol hirsefydlog yng Nghymru. Er enghraifft, er iddi wario £0.5 biliwn ar ei pholisi blaenllaw Cymunedau yn Gyntaf, ni wnaeth leihau'r prif gyfraddau tlodi yn y mwyafrif llethol o gymunedau a llai fyth yng Nghymru gyfan. At hynny, mae'r Centre For Towns wedi canfod mai Cymru yw'r ardal sy'n perfformio waethaf yn y DU o ran llesiant economaidd.

Mae'r gyllideb ddrafft hon yn rhoi cymorth cwbl annigonol i'r trydydd sector ac elusennau yng Nghymru sydd ar flaen y gad yn ymateb Cymru i'r pandemig, gan brofi gostyngiad sylweddol mewn incwm hanfodol i gefnogi gwasanaethau. Mae'n nodi y bydd £700,000 ychwanegol yn cael ei ddarparu ar ben y £3 miliwn i gefnogi'r sector yn ei ymateb i COVID-19 a'r gronfa ymateb COVID-19 gwerth £24 miliwn gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, mae Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru yn amcangyfrif bod elusennau yng Nghymru wedi colli tua 24 y cant o'u hincwm eleni, neu £1.2 biliwn ar gyfer elusennau wedi eu lleoli yng Nghymru. Felly, mae angen i'r gyllideb ddrafft hon ganolbwyntio mwy ar helpu ein cymunedau i ailgodi'n well.

Er enghraifft, mae Sefydliad Bevan wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ddefnyddio rhai o'r cannoedd o filiynau sydd heb eu dyrannu o'r £5.2 biliwn ychwanegol a ddarparwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU yn rhan o strategaeth fuddsoddi aml-flwyddyn i gefnogi teuluoedd mewn tlodi. Wrth ymateb i ymgynghoriad y Pwyllgor Cyllid ar gynigion cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru, dywedodd CGGC:

'Mae'n rhaid i'r sector gwirfoddol gael cefnogaeth ac adnoddau er mwyn iddo gyflawni ei swyddogaeth ganolog yn y broses o adfer ar ôl y pandemig,' a

'rhaid i gyd-gynhyrchu chwarae rhan allweddol yn y gwaith o gynllunio a darparu gwasanaethau ataliol.'

Mae ymateb CGGC i gynigion cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn mynd ymhellach, gan ddweud: 

'Mae'r sector gwirfoddol yn parhau i fod angen mwy o adnoddau i ymateb i'r galw cynyddol ar ei wasanaethau'

'Mae gan drydydd sector ffyniannus ran hanfodol i'w chwarae yn yr agenda atal. Mae gan y sector lawer o grwpiau a sefydliadau sydd wedi datblygu i ddatrys problemau penodol neu eu hatal rhag gwaethygu.'

Mae hefyd yn gallu, meddai,

'dod â manteision ehangach i gymdeithas drwy ymgysylltu â'r gymuned a gwneud i gymunedau deimlo'n fwy grymus a chysylltiedig.' ac meddai:

'Rhaid i gydgynhyrchu gwasanaethau chwarae rhan allweddol yn hyn.'

Am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer, nid yw cyllideb ddrafft yn cynnig torri'r grant cymorth tai, a groesewir, fel y croesewir cyllid ychwanegol ar gyfer tai cymdeithasol. Fodd bynnag, mae Llafur Cymru wedi goruchwylio argyfwng cyflenwi tai fforddiadwy i Gymry, nad oedd yn bodoli pan ddaethant i rym gyntaf ym 1999. Ac er bod y sector yn dweud bod angen 20,000 o gartrefi cymdeithasol newydd arnom ni dros dymor pum mlynedd y Senedd, mae targed Llafur o 20,000 o dai fforddiadwy newydd yn cynnwys amrywiaeth o fathau o dai, nid cartrefi cymdeithasol yn unig.

O ran llywodraeth leol, er gwaethaf effaith COVID-19 ar wasanaethau a chymunedau lleol yng Nghymru, bydd cynghorau'n cael llai o gynnydd yn eu setliad nag a geir yn y flwyddyn ariannol hon. Unwaith eto, mae cynghorau'r gogledd ar eu colled, gyda chynnydd o 3.4 y cant ar gyfartaledd, o'i gymharu â 4.17 y cant yn y de a 5.6 y cant ar gyfer Casnewydd sydd ar y brig. Ac unwaith eto, mae'r Llywodraeth Lafur hon yn gwrthod cyllid gwaelodol i ddiogelu cynghorau fel Wrecsam a Cheredigion y disgwylir iddyn nhw ymdopi â chynnydd o ddim ond 2.3 y cant ac 1.96 y cant yn y drefn honno.

Rwyf wedi bod yn dweud wrth naill Lywodraeth Cymru ar ôl y llall, dro ar ôl tro ers blynyddoedd lawer y bydd gweithio gyda'r sectorau cyhoeddus a gwirfoddol i gynllunio, darparu ac ariannu gwasanaethau allweddol ymyrryd ac atal yn gynnar yn golygu gwario arian yn well, yn cyflawni mwy, yn lleihau pwysau costau ar wasanaethau statudol, ac felly'n arbed mwy o gyllideb Llywodraeth Cymru hefyd.

Nid wyf yn aelod o'r Pwyllgor Cyllid, felly mae'r hyn yr wyf yn mynd i'w ddweud yn ymwneud mwy o lawer â'r effaith ar fy etholwyr a sut yr wyf yn credu y bydd y gyllideb hon yn gweithio. Mae'n gyllideb anodd iawn, fel y dywedodd Mike Hedges wrthym yn ei gyfraniad da iawn, fel y gwna Mike bob tro. Dywedodd, 'Mae hyn cystal â'r hyn a gewch chi gyda'r arian sydd gennych chi', ac rwy'n cytuno'n llwyr ag ef. Mae hyn yn anodd iawn. Byddai'n deg dweud bod gennym ni setliad cyllideb siomedig gyda chylch gwario un flwyddyn, a bydd hyn yn cael effaith fawr, nid yn unig ar Lywodraeth Cymru, ond ar lywodraeth leol, ar wasanaethau iechyd, ysgolion a cholegau. Y mae hyn, mae'n rhaid imi ddweud, fel yr oedd Mark Isherwood yn ei ddweud, yn anodd ar ein holl fudiadau trydydd sector a gwirfoddol hollbwysig. Ond rydym yn gorfod gwneud y gorau gyda'r hyn sydd gennym ni yma, gyda setliad cyllideb blwyddyn, gyda chyllideb refeniw graidd ar gyfer gwariant o ddydd i ddydd fesul unigolyn i lawr 3 y cant o'i chymharu â'r hyn ydoedd yn 2010-2011, a chyllideb gyfalaf sydd wedi gostwng 5 y cant o'i chymharu â'r llynedd. Nid yw hyn yn newyddion da.

Yn anffodus, nid oes gennym ni hyd yn hyn yr eglurder y mae arnom ni ei angen ac yr ydym yn ei haeddu ac yr addawyd i ni ynghylch cyllid ar ôl gadael yr UE. Nid ydym yn gwybod y manylion am y gronfa gydbwyso. A ydym yn mynd i gael yr arian a addawyd inni sydd mor hanfodol i gymunedau fel fy un i, sydd wedi elwa ar y cyllid hwnnw o raglenni'r UE ers cynifer o flynyddoedd? Nid ydym yn gwybod. Ac, wrth gwrs, ar ben hynny, mae gennym ni yr ansicrwydd ynghylch y pandemig a chynllunio ariannol tymor hwy Brexit. Felly, nid yw pennu cynlluniau refeniw a chyfalaf ar gyfer un flwyddyn yn ddelfrydol, ond, fel y dywed Mike, mae hyn cystal â'r hyn a gawn ni gyda'r arian sydd gennym ni ar hyn o bryd a'r sicrwydd a gawsom ni gan Lywodraeth y DU.

Wedi dweud hynny, credaf ei fod yn fater o bennu blaenoriaethau, a chytunaf â'r prif flaenoriaethau sydd wedi'u pennu. Mae'r syniad, ar hyn o bryd, yng nghanol pandemig byd-eang a'r argyfwng sydd gennym ni, yn ymwneud â diogelu iechyd y cyhoedd ac mae'n ymwneud â diogelu swyddi. Ar y sail honno, mae hefyd yn ymwneud â defnyddio'r cyfle hwn i wneud pethau'n wahanol gyda'r dyfodol gwyrddach hwnnw—newidiadau ar gyfer cymdeithas decach a mwy cyfartal. Mae hynny'n golygu gweithio'n agosach at adref, mae'n golygu buddsoddi yng nghanol ein trefi, mae'n golygu rhoi'r cyfleoedd hynny fel nad oes rhaid i bobl gymudo'n bell, y gallant weithio o'u cartrefi eu hunain, gyda buddsoddiad mawr mewn seilwaith digidol, neu o ganol trefi wedi'u hadfywio. Mae'n ymwneud â chreu'r fyddin honno o osodwyr effeithlonrwydd ynni medrus iawn ym mhob cymuned, sy'n cael eu talu'n dda ac yn gwneud gwaith o ansawdd uchel, gan ddarparu nid yn unig cartrefi cynnes a swyddi lleol da, ond ein helpu i fynd i'r afael â'n hargyfwng hinsawdd, yn ogystal â'r argyfwng swyddi.

Ond o fewn y gyllideb hon, mae'n rhaid imi ganmol y Gweinidog am ddod o hyd i arian ar gyfer rhai pethau pwysig iawn, yr arian ychwanegol, gyda blaenoriaethu anodd, mae'r £420 miliwn ychwanegol ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol i'w groesawu'n fawr. Byddwn i'n gofyn i'r Gweinidog a all gadarnhau bod y trawsnewid parhaus a wnaethom ei roi ar waith ychydig flynyddoedd yn ôl, gan ddod ag iechyd a gofal cymdeithasol mwy di-dor at ei gilydd fel ein bod yn cael mwy am ein harian yn dal i gael ei gyflawni ac na chaiff ei golli wrth inni ymdrin â'r pandemig presennol hwn sy'n parhau o hyd.

Croesawaf yn fawr y buddsoddiad, nid yn unig ym maes tai ac adeiladu cartrefi newydd, ond hefyd y buddsoddiad mewn digartrefedd ac yn y gwaith o fynd i'r afael â melltith cysgu allan hefyd. Gwyddom fod dros 4,000 o bobl wedi eu rhoi mewn llety dros dro y llynedd ers mis Mawrth. Dywedodd llawer ohonom ni mor rhyfeddol oedd hynny a'r ymgyrch bolisi a helpodd i gyflawni hynny, nid dim ond y buddsoddiad. Felly, hoffwn ofyn i'r Gweinidog pa drafodaethau y mae wedi'u cael gyda Gweinidogion eraill, nid yn unig ynghylch effaith yr adeiladu tai sy'n digwydd, gan gynnwys creu a chadw swyddi ar yr adeg bwysig hon, ond hefyd ynghylch sicrhau bod y cyllid hwn yn ddigonol i barhau â'r frwydr honno ac ennill y frwydr honno i roi terfyn ar gysgu allan a digartrefedd.

Rwy'n croesawu'r buddsoddiad mewn llywodraeth leol, bydd y £176 miliwn ychwanegol hwnnw'n helpu, yn ddi-os, nid yn unig mewn ysgolion a gofal cymdeithasol, ond yn y gwasanaethau lleol sydd wedi bod yn hollbwysig wrth ymateb i'r pandemig, ond rhaid imi ddweud hefyd, Llywydd, y 10 mlynedd o effaith andwyol cyni ar ein hawdurdodau lleol a'n gwasanaethau cyhoeddus hefyd. Bydd yn helpu. Ond, wrth gwrs, y cwestiwn tyngedfennol i bob un ohonom ni wrth gynrychioli ein hetholaethau: a oes unrhyw obaith y bydd Llywodraeth y DU yn ein helpu i fynd ymhellach fyth i adfer ein gwasanaethau cyhoeddus y tu hwnt i'r pandemig, y tu hwnt i bontio ar ôl yr UE i'r lefelau yr ydym ni eisiau eu gweld, y lefelau y mae ein hetholwyr yn eu haeddu ar ôl iddyn nhw ddioddef ar ôl 10 mlynedd o gyni?

Rwyf yn croesawu hefyd, Llywydd, y buddsoddiad mewn addysg, y buddsoddiad nid yn unig mewn addysg, ond hefyd o ran ailhyfforddi ac ailsgilio, oherwydd gwyddom y bydd cenhedlaeth o bobl ifanc sy'n ansicr ynghylch amgylchedd eu hysgolion, ond sy'n ansicr ynghylch yr amgylchedd swyddi hefyd yr ydym ni yn ei wynebu ar hyn o bryd gyda'r argyfwng cyflogaeth. Felly, byddwn yn gofyn i'r Gweinidog—y buddsoddiad sydd yn y fan yna, y £12 miliwn i ddal i fyny ar ôl colli addysg, y £6 miliwn ar gymunedau a gwaith a mwy, a'r uwchsgilio a'r ailhyfforddi, a oes unrhyw obaith y byddwn yn gallu gweld mwy yn y blynyddoedd nesaf yn mynd i'r chweched Senedd mewn Llywodraethau yn y dyfodol os cawn yr ymrwymiad hwnnw gan Lywodraeth y DU, os daw mwy o arian i Gymru fel y gallwn ni fuddsoddi mwy yn y sgiliau a'r hyfforddiant hynny i bobl ifanc a fydd eisiau gweld gobaith ar gyfer y dyfodol hefyd?

Yn olaf, a gaf i ddweud, Llywydd, oherwydd nid wyf yn cadw llygad ar yr amser, ac rwy'n siŵr fy mod yn brin o amser nawr—

Rwy'n cadw llygad ar yr amser, ac mae eich amser yn dod i ben, felly os gallwch ddod â'ch casgliadau i ben.

Gadewch imi gloi felly drwy ddweud fy mod yn croesawu'n fawr y buddsoddiad ychwanegol yr ydym ni yn ei weld ym maes iechyd meddwl a llesiant eleni. Mae'n hollbwysig, nid yn unig oherwydd y sefyllfa yr ydym ni ynddi yn sgil COVID a'r effeithiau ar ein cymunedau, ond oherwydd y problemau etifeddol o ran iechyd meddwl a llesiant hefyd, a hefyd y gwariant ychwanegol ar COVID-19. Dywedodd Mike, a hynny'n gwbl briodol, 'Mae hyn cystal â'r hyn a gawn ni gyda'r arian sydd gennym ni', ond ni allwn ni golli golwg ar y gobaith tymor hwy, i'n holl gymunedau ac i'n pobl ifanc, y bydd dyfodol gwell. 

Y Gweinidog i ymateb—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Diolch i bawb am eu cyfraniadau i'r ddadl y prynhawn yma. Fe geisiaf ymateb i gymaint ag y gallaf yn ystod yr amser sydd gennyf, ond hoffwn atgoffa fy nghyd-Weinidogion hefyd fod fy nghydweithwyr gweinidogol yn edrych ymlaen at fynychu'r pwyllgor a darparu'r lefel fanwl honno o atebion i graffu hefyd yn y dyddiau nesaf.

Rwyf eisiau canolbwyntio yn fy ymateb i raddau helaeth ar y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, ond rhaid imi roi sylw i'r sylwadau hyn am y sefyllfa yn ystod y flwyddyn cyn imi wneud hynny. Byddwch wedi gweld, Llywydd, fel y byddai eraill, yr honiadau hurt hyn bod Llywodraeth Cymru rywsut yn eistedd ar £1 biliwn o gyllid. Wel, rydym ni wedi gwybod ers blynyddoedd lawer fod y Torïaid yn dda am greu rhaniadau, ond mae'n amlwg eu bod wedi profi eu bod yn eithaf gwael wrth dynnu, oherwydd sefyllfa'r gyllideb y maen nhw'n cyfeirio ati oedd yr un a oedd yn wir yn ôl yn y gyllideb atodol pan gafodd ei gosod y llynedd. Ers hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud dros £600 miliwn o ddyraniadau mewn cysylltiad â'n hymateb i bandemig y coronafeirws. Ac, wrth gwrs, rydym wedi cael rhywfaint o gyllid canlyniadol pellach o ganlyniad i wariant yn Lloegr, ond credaf fod arnom ni angen, ac mae dyletswydd arnom ni i bobl yng Nghymru, bod yn onest am y sefyllfa ariannol yr ydym ni ynddi. Pe bawn i yn eistedd ar £1 biliwn, yna byddai'r Canghellor yn eistedd ar £25 biliwn. Felly, mae'r ffaith bod y Ceidwadwyr wedi gwneud môr a mynydd o hyn yn ddiddorol iawn, ac mae'r ffaith bod Prif Weinidog y DU wedi ailadrodd yr honiadau hynny yn gwbl gywilyddus.

Ond dychwelaf nawr at y gwaith o ymateb i'r sylwadau ynglŷn â'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Roedd rhywfaint o ddiddordeb yn enwedig yng nghyllid COVID a pham mai dim ond £77 miliwn yr ydym ni wedi'i ddyrannu ar hyn o bryd. Nawr, bydd cyd-Aelodau yn ymwybodol ein bod wedi cael £776 miliwn o gyllid sy'n gysylltiedig â COVID. Mae'r cyllid yr ydym ni wedi'i ddyrannu wedi bod yn bwysig iawn o ran y meysydd hynny lle mae parhad gwasanaethau mor bwysig. Felly, rydym ni wedi rhoi cyllid ychwanegol, er enghraifft, o £10 miliwn i gynnal ein gwaith o ran y gweithlu olrhain cysylltiadau er mwyn sicrhau ein bod yn gallu cadw'r bobl hynny mewn gwaith a sicrhau eu bod yn gwneud eu cyfraniad pwysig i'n hymateb i COVID. Rydym ni hefyd wedi cadw'r £4 miliwn hwnnw yn ei le ar gyfer y grant atal digartrefedd mewn cysylltiad â COVID, oherwydd byddwch wedi gweld dros y ffin yr effaith y mae penderfyniad y Ceidwadwyr i droi eu cefn ar bobl ddigartref yn ystod yr haf hwn wedi'i gael, ond wrth gwrs, yng Nghymru, mae'r sefyllfa'n wahanol iawn ac rydym ni wedi cynnal ein cefnogaeth a byddwn yn parhau i wneud hynny y flwyddyn nesaf hefyd. Byddwch hefyd yn gweld gwerth £18.6 miliwn o gyllid COVID yn gysylltiedig â'r diwydiant bysiau, ac mae hynny i sicrhau bod ganddyn nhw rywfaint o sefydlogrwydd ariannol ar ddechrau'r flwyddyn ariannol nesaf, a £6 miliwn ar gyfer Cymunedau am Waith a Mwy, ac mae hynny'n bwysig o ran darparu'r cymorth cynghori arbenigol hwnnw ar gyflogaeth a'r mentora dwys y bydd ei angen ar bobl ar yr adeg anodd iawn yma. Fy mwriad yw gwneud rhai dyraniadau pellach, o bosib mewn cysylltiad â'r GIG a llywodraeth leol rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol, ac fel y mae rhai cyd-Aelodau wedi cydnabod, mae'n bwysig cadw'r hyblygrwydd hwnnw, oherwydd hyd yn oed ers inni gyhoeddi'r gyllideb ddrafft mae'r sefyllfa wedi newid gymaint ac mor gyflym o ran amrywiolyn diweddaraf y feirws. Felly, mae'r math hwnnw o hyblygrwydd yn bwysig.

Hoffwn symud ymlaen a sôn hefyd fod maes arall lle gallai fod rhywfaint o arian pellach wedi'i ddyrannu mewn cysylltiad â Brexit, gan ein bod bellach wedi dod i ddiwedd y cyfnod pontio. Unwaith eto, yn y gyllideb ddrafft, nid oeddwn mewn sefyllfa i wneud unrhyw ddyraniadau gan nad oeddem yn gwybod ym mha ffordd y byddai pethau'n dod i ben o ran diwedd y cyfnod pontio. Gwyddom nawr, gwyddom am y cytundeb, felly efallai y byddaf mewn sefyllfa i wneud rhai dyraniadau pellach yn hynny o beth hefyd.

Rwyf wir eisiau sôn am newid hinsawdd, oherwydd mae ein hymateb i'r argyfwng hinsawdd wedi bod wrth wraidd ein cyllideb ddrafft. Er mwyn tawelu meddyliau cyd-Aelodau, ni fu unrhyw doriadau o ran y cyllid craidd ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru; sydd wedi'i gynnal. Ac mae ein cyllid ar gyfer llifogydd wedi cynyddu £3.4 miliwn mewn gwirionedd, yn enwedig o ran y rhaglen rheoli risg arfordirol. Yr hyn a welwch chi yw symudiad o un prif grŵp gwariant i un arall. Felly, rwy'n credu y bydd hynny'n rhoi'r eglurder sydd ei angen a'r cadarnhad sydd ei angen yn hynny o beth. Y llynedd, yn ein cyllideb, roeddem yn falch iawn o allu cyhoeddi'r pecyn mwyaf erioed o ran cymorth i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd ac i gefnogi bioamrywiaeth. Mae'r mwyafrif helaeth o'r cyllid hwnnw wedi'i gynnal i'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, ond yn ogystal, rydym yn dyrannu bron i £80 miliwn o gyllid cyfalaf ac £17 miliwn o arian refeniw i gefnogi ymyriadau newydd. Ac mae'r rheini'n cynnwys, er enghraifft, y gwaith o gefnogi cynllun cyflawni strategol datgarboneiddio ar gyfer y GIG, y mae'r Ymddiriedolaeth Garbon yn gweithio arno ac y bydd yn ei gwblhau yn gynnar eleni. Felly, mae'r gyllideb yn darparu £6 miliwn o gyfalaf ychwanegol i gefnogi'r gwaith o ddarparu'r cyfleoedd effeithlonrwydd ynni hynny ar ystâd y GIG.

Mae rhai cyd-Aelodau wedi sôn am y cyllid ychwanegol o £20 miliwn i gefnogi teithio llesol, er enghraifft, ac mae hynny'n mynd â'n buddsoddiad i dros £50 miliwn yn 2021-22. Cymharwch hynny â'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi ar ddechrau'r Senedd hon, pan oedd y cyllid oddeutu £16 miliwn yn unig. Credaf fod hyn yn dangos nid yn unig y ffordd y mae'r agenda hon wedi tyfu, ond y gefnogaeth gynyddol a gwell y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi o flwyddyn i flwyddyn i deithio llesol.

Ac rwy'n gynhyrfus ynghylch y £5 miliwn o gyllid cyfalaf yr ydym ni wedi'i ddyrannu i ddatblygu'r gwaith o gyflawni prosiect treialu di-carbon i ddatgarboneiddio ysgolion a cholegau yng Nghymru. Credaf ei bod hi'n bwysig inni ymgysylltu â phobl ifanc ar yr agenda benodol hon. Gwyddom i gyd pa mor angerddol yw llawer o bobl ynghylch newid hinsawdd, ac mae'r ffaith y gallwn ni gefnogi eu hamgylcheddau dysgu i ddod yn llawer mwy ecogyfeillgar, mi gredaf, yn bwysig iawn hefyd.

Ac yna, maes mawr arall nad yw wedi diflannu, wrth gwrs, yw tlodi, ac, os rhywbeth, mae'r pandemig wedi amlygu hyn yn gliriach a gwyddom mai'r bobl a oedd eisoes yn cael trafferth cyn y pandemig yw'r rhai sydd wedi cael eu taro galetaf ganddo, a dyna lle y byddwch yn gweld rhai dyraniadau pwysig o fewn y gyllideb ddrafft hon a fydd yn ein helpu i barhau â'r gwaith o fynd i'r afael â'r materion hynny, gan ddyrannu, er enghraifft, £9 miliwn o gyllid cyfalaf i dasglu'r Cymoedd. Mae hynny'n rhan gwbl allweddol o'n hymateb i gefnogi cymunedau yng Nghymoedd y de i ddod yn fwy llewyrchus a chadarn, a chredaf fod yr ymrwymiad hwnnw'n ddyraniad pwysig.

A hefyd, fel yr wyf wedi sôn o'r blaen yn fy sylwadau agoriadol, y cyllid ychwanegol ar gyfer y grant cymorth tai, ac rydym hefyd yn darparu £20 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer ein rhaglen Cartrefi Clyd Arbed a chynllun Nyth Cartrefi Clyd fel y gallwn ni amlhau i'r eithaf ein hymdrechion i fynd i'r afael â thlodi tanwydd a hefyd ein rhaglenni ynni adnewyddadwy. A byddwch yn gweld cyllid ychwanegol yn y gyllideb ar gyfer gwasanaethau cynghori, oherwydd gwyddom y byddant yn wynebu mwy o bwysau wrth i ni symud ymlaen i'r flwyddyn nesaf hefyd.

Ac yna, ochr yn ochr â'r gwaith yr ydym ni yn ei wneud i sicrhau bod ein rhaglen prydau ysgol am ddim yn parhau drwy'r haf, nid ydym yn bodloni ar hynny'n unig; rydym mewn gwirionedd yn dyrannu £2.2 miliwn yn ychwanegol ar gyfer y rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol, ac mae hynny'n ymwneud â darparu llawer mwy na bwyd i bobl ifanc drwy'r gwyliau; mae'n ymwneud â rhoi cyfleoedd iddyn nhw ddatblygu cyfeillgarwch, bwyta'n iach, dod yn fwy egnïol a pharhau i ddysgu, a pheidio â chael eu gadael ar ôl mewn unrhyw ffordd yn ystod gwyliau'r haf hefyd.

Felly, rwy'n gobeithio fy mod wedi gallu mynd i'r afael â rhai o'r materion allweddol hynny, ac eto, mae fy nghyd-Aelodau a minnau'n edrych ymlaen at fanylu mwy ar bwyllgorau, ond byddwn i'n gorffen drwy ddweud, er gwaethaf yr amgylchiadau mwyaf heriol yr ydym ni wedi'u hwynebu erioed, fod y gyllideb hon yn cyflawni ein gwerthoedd ac yn darparu rhai sylfeini cadarn i'r weinyddiaeth nesaf adeiladu arnyn nhw. Ein blaenoriaethau ni o hyd, fel y gwelwch chi, yw diogelu iechyd y cyhoedd a gwasanaethau cyhoeddus, yn enwedig pan fu cymaint o aberthu eleni, ond heb golli golwg ar ein huchelgais i adeiladu ar gyfer dyfodol gwyrddach a hyrwyddo'r newid yr ydym ni eisiau ei weld ar gyfer Cymru decach a mwy cyfartal.

Felly, wrth gloi, Llywydd, rwy'n falch iawn bod y gyllideb hon yn ymateb i'r heriau sy'n ein hwynebu gan hefyd ddiogelu ein huchelgeisiau a'n gwerthoedd i ddiogelu, adeiladu a newid ar gyfer Cymru fwy cyfartal, mwy ffyniannus a gwyrddach. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog Cyllid.