Diolch yn fawr, a diolch am y cyfle i drafod y pwnc pwysig yma. Mae'r ffaith bod y ddeiseb wedi denu cymaint o lofnodion yn dangos bod yna deimladau cryf iawn ynglŷn â hyn. Ac mae'n rhaid imi gyfaddef bod hwn yn fater dwi yn poeni amdano, ond mae yna broblemau ymarferol mae'n rhaid inni edrych arnyn nhw. 

Y ffaith yw bod hawl gan bobl i enwi eu tai, er da neu ddrwg. Gall unrhyw un jest rhoi plac ar flaen eu cartref heb hysbysu'r awdurdod lleol, os yw'r cartref hwnnw yn cael ei adnabod wrth enw stryd. Ond dwi yn meddwl bod rhoi enw ar dŷ yn erbyn ewyllys pobl leol yn gallu teimlo fel torri llinyn rhyngom ni a'n cymuned ni. Fe wnes i roi ymateb i'r ddeiseb yma i'r pwyllgor. Roedd hwnna yn tanlinellu'r ffaith ein bod ni eisoes wedi gweithredu o ran dinasoedd, trefi a phentrefi, ein bod ni wedi gofyn i Gomisiynydd y Gymraeg i roi cyngor i unigolion a sefydliadau am ffurfiau safonol enwau lleoedd yng Nghymru. A dwi'n meddwl bod y safonau Cymraeg yna wedi gwneud jobyn eithaf da. Mae'r ffaith ein bod ni'n gweld yr enwau yma yn golygu ein bod ni wedi gweld newid yma.

Dwi'n meddwl bod ein canllawiau statudol ni yn gofyn i awdurdodau cyhoeddus penodol i ystyried rhestr o enwau lleol hanesyddol yn eu swyddogaethau enwi. Felly, mae hwnna yn bwynt sydd yn statudol ar hyn o bryd, ac mae'n rhaid i awdurdod lleol gydnabod pwysigrwydd enwau hanesyddol yn eu polisïau ar gyfer enwau strydoedd a rhifo tai. Ac os yw'r awdurdod lleol yn cael cais newydd i newid enw hanesyddol, dylai'r cyngor yna annog yr ymgeisydd i ailystyried a chadw'r enw hanesyddol. A dyma ble dwi'n gweld pwynt Dai: ydyn ni'n gallu mynd ymhellach? Ydyn ni'n gallu dweud—yn lle ein bod chi'n gofyn yn neis, ydy e'n bosibl inni fynd ymhellach a deddfu a thynhau y canllawiau statudol yna? Felly, mae'n rhaid imi gyfaddef bod gen i lot o gydymdeimlad yn hyn o beth, a byddwn i'n eithaf hapus i siarad gydag, efallai, aelodau'r pwyllgor a Dai, i weld beth yn union y gallwn ni ei wneud i dynhau pethau fel ein bod ni ddim yn gweld mwy o hyn yn digwydd. Un enghraifft rŷn ni wedi ei gweld—. Dwi'n meddwl ei bod hi'n werth dweud, does dim byd yn atal perchennog eiddo ag enw hanesyddol rhag rhoi enw ychwanegol iddo—enw busnes, er enghraifft. So, un enghraifft sy'n gwylltio lot o bobl yw Happy Donkey Hill. Hwnna yw'r enw newydd arno, ond Faerdre Fach yw enw'r fferm o hyd, a dyw'r enw ddim wedi newid yn swyddogol, ond mae yna blac newydd ar y wal ar gyfer y busnes. Felly, mae'n rhaid i ni jest fod yn ymwybodol bod yna broblemau yn y fan hyn, ond dwi yn ddigon bodlon i weithio i weld a yw hi'n bosibl i ni dynhau yn y maes yma.

Ond dwi yn meddwl ei bod hi'n werth dweud bod y dystiolaeth rŷn ni wedi ei gweld yn dangos, mewn rhai siroedd, fod mwy o geisiadau yn eu cyrraedd nhw i roi enwau Cymraeg ar dai na'r gwrthwyneb. Er enghraifft, yng Ngheredigion, lle, chwarae teg, maen nhw rili wedi gwneud ymdrech yn y maes yma, dim ond un cais roedden nhw wedi ei gael i newid enw tŷ o'r Gymraeg i'r Saesneg, er eu bod nhw wedi cael 10 cais i newid o'r Saesneg i Gymraeg. Felly, mae rhywbeth yn gweithio yng Ngheredigion, ac efallai ei bod hi'n werth i ni edrych a oes yna bethau y mae pobl eraill yn gallu eu dysgu yn fanna.

Ond dwi hefyd yn meddwl bod gweithredu lleol—pwysau cymuned—yn gallu'n helpu ni yn y maes yma. Os ŷch chi'n edrych ar beth sydd wedi digwydd, er enghraifft, ym Mhlas Glynllifon: roedden nhw wedi trio newid yr enw yn fanna i Wynnborn Mansion, ond fe wnaeth y gymuned godi a stopio hynny rhag digwydd. Felly, mae hi'n bosibl i'r gymuned stopio'r pethau yma rhag digwydd.

Ond, diolch yn fawr i Janet. Dwi ddim yn meddwl bod hwn jest yn rhywbeth sydd yn ymwneud â thai. Dwi'n awyddus i weld ble rŷn ni'n gallu mynd ymhellach, er enghraifft, llynnoedd—mae hwnna'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni edrych arno nesaf. A hefyd, rŷn ni wedi helpu, er enghraifft, i roi arian i ddatblygu ap sydd yn dangos enwau mynyddoedd yn y gogledd-ddwyrain yng Nghymru. Felly, mae yna bethau rŷn ni'n gallu eu gwneud, ond dwi yn hapus i weld a yw hi'n bosibl i ni wneud rhywbeth yn statudol hefyd. Ond, mae'n rhaid i fi ddweud, dwi ddim yn siŵr a yw hi'n bosibl, ond dwi'n fwy na hapus i weld a allwn ni symud ymhellach yn y maes yma.