Gwyddom fod enwau ffermdai a chartrefi hanesyddol yn cael eu colli ledled Cymru. Mae colli'r enwau hyn yn golygu ein bod yn colli rhan o'n treftadaeth leol a chenedlaethol. Roedd yn siomedig fod y Llywodraeth yn 2017 wedi pleidleisio yn erbyn yr egwyddor o ddatblygu deddfwriaeth yn y maes hwn, ac rwy'n dal i gredu bod mwy y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddiogelu'r enwau hyn—nid yw canllawiau'n unig yn gwneud hynny. Ar hyn o bryd nid oes unrhyw warchodaeth gyfreithiol ar gyfer enwau tai yng Nghymru. Mae'n amlwg fod yna amrywiaeth o ffyrdd y gallai'r Llywodraeth wneud hynny, a gwyddom fod yna sefydliadau ac academyddion sy'n cefnogi ymyrraeth bellach gan y Llywodraeth yn y maes hwn. Mae nifer o wledydd ym mhob cwr o'r byd wedi nodi bod enwau lleoedd hanesyddol yn bwysig ac wedi datblygu deddfwriaeth er mwyn diogelu enwau o'r fath. Felly, yn sicr mae potensial yno i ddysgu oddi wrth eraill. Efallai fod lle, er enghraifft, i greu gofyniad i unigolyn ofyn am ganiatâd cyfreithiol gan awdurdod wrth geisio newid enw tŷ neu unrhyw le arall. Efallai mai'r awdurdod cynllunio lleol fydd yr awdurdod hwn, fel sy'n digwydd nawr gyda chaniatâd adeilad rhestredig. Ar hyn o bryd, os yw deiliad tŷ eisiau newid enw ei dŷ, rhaid iddynt wneud cais i'r adran awdurdod lleol sy'n gyfrifol am enwi a rhifo strydoedd. Fodd bynnag, yn gyffredinol, nid oes gan yr awdurdod lleol unrhyw bwerau i wrthod newid enw, ar wahân i achosion lle gallai'r enw fod mewn defnydd eisoes yn lleol.

Mewn achosion o geisiadau i newid enw eiddo, mae canllawiau cyfredol Llywodraeth Cymru yn nodi bod disgwyl i awdurdodau lleol wirio'r rhestr genedlaethol o enwau lleoedd hanesyddol a grybwyllwyd gan Janet wrth brosesu ceisiadau o'r fath. Os oes enw hanesyddol yn ymddangos ar y rhestr honno, neu os yw swyddog yn ymwybodol o un o ffynhonnell arall, dylid annog yr ymgeisydd i gadw'r enw hwnnw. Yn anffodus, fel rwyf wedi dadlau droeon, nid yw anogaeth yn gwarantu y caiff enwau tai neu leoedd hanesyddol eu gwarchod. Mae deddfwriaeth yn gwneud hynny, a dyna pam y dylai Llywodraeth Cymru archwilio hyn ymhellach. Diolch yn fawr.