Prin y dylai fod angen cael dadl yn galw am gyllid digonol ar gyfer llyfrgell genedlaethol. Mae'n drueni ein bod wedi cyrraedd y pwynt hwn, ond fel eraill hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei rôl yn sicrhau bod y pecyn ariannu a gyhoeddwyd heddiw wedi'i gyflwyno. Mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru wedi chwarae rhan bwysig yn fy mywyd. Yn wir, treuliais sawl blwyddyn wedi fy nghladdu yn ei daeargelloedd pan oeddwn yn fyfyriwr ymchwil yn Aberystwyth, a chefais fy nghloi i mewn am y nos ar fwy nag un achlysur mewn gwirionedd oherwydd fy mod wedi cael fy anghofio. Felly, mae gennyf lawer o atgofion melys o'r blynyddoedd hynny.

Mae'n wir, fel y dywedodd David Melding, fod llyfrgell yn fwy na chasgliad o lyfrau yn unig. Dywedodd ei bod yn ystorfa ar gyfer enaid y genedl. Wel, rwy'n credu hynny, ac mae'n ystorfa gyfunol o feddyliau cenedl. Ni ellir dirnad y gellid byth caniatáu iddi wywo a marw neu gael ei difrodi gan esgeulustod. Rydym wedi cael blynyddoedd o esgeulustod, er gwaethaf yr hyn a ddywedodd Mick Antoniw. Efallai nad oedd yn benderfyniad ymwybodol o fod eisiau fandaleiddio'r llyfrgell, ond mae'n ffaith anghyfleus fod y llyfrgell, dros flynyddoedd lawer, wedi'i hamddifadu o gyllid digonol, ac mae hynny bellach wedi cael sylw rhannol. Rwy'n credu ei bod o fudd inni gydnabod y ddau bwynt fel ei gilydd.

Y llyfrgell genedlaethol yw conglfaen treftadaeth ddiwylliannol a materol Cymru, fel y dangosir gan y dogfennau y mae'n eu cynnwys, ac y cydnabu UNESCO eu bod o bwysigrwydd rhyngwladol ac ymhlith y trysorau dogfennol pwysicaf yn y byd. Mae siaradwyr eraill wedi sôn am beth o gynnwys y casgliad, sy'n 6 miliwn o lyfrau, a hefyd, y dyddiau hyn—gadewch inni fod ychydig yn fwy modern—7 miliwn troedfedd o ffilm, 250,000 awr o fideo, a 150,000 awr o sain.

Credaf y dylem gofio pwynt na chafodd ei bwysleisio gymaint ag y gellid bod wedi'i wneud yn ystod y ddadl hon o bosibl, er bod rhai siaradwyr wedi sôn amdano, sef pwysigrwydd y llyfrgell genedlaethol fel hyrwyddwr y Gymraeg, a chanolbwynt y gwaith o amddiffyn, cadw a hyrwyddo'r Gymraeg. Sefydlwyd y llyfrgell ychydig dros 100 mlynedd yn ôl, a'r prif gasgliad sefydlu oedd un Syr John Williams, casgliad o oddeutu 23,000 o lyfrau, yn cynnwys 12 o'r 22 llyfr cyntaf a gyhoeddwyd yn y Gymraeg, gan gynnwys Yny lhyvyr hwnn, sef y llyfr cyntaf y gwyddys ei fod wedi'i gyhoeddi yn Gymraeg, ac yn wir dyna'r unig gopi sy'n bodoli. Mae hwnnw yn y casgliad.

Ceir casgliad Celtaidd sylweddol o bob un o chwe iaith y grŵp o ieithoedd Celtaidd—casgliad sylweddol iawn o lenyddiaeth Wyddeleg a llenyddiaeth Lydaweg hefyd. Mae pob llyfr, neu bron iawn bob llyfr y gwyddys iddynt gael eu cyhoeddi mewn Cernyweg a Manaweg yn y llyfrgell genedlaethol. Hyd y gwn i, dyna'r casgliad gorau yn y byd o'r llyfrau hyn. Mae'n amhosibl dirnad y gallem niweidio sefydliad sydd mor bwysig, fe ddywedwn i, i hanes diwylliannol y byd.

Edrychwn ar y ffeithiau: roedd y refeniw cymorth grant ar gyfer 2020-21 ychydig yn brin o £10 miliwn, £9.89 miliwn. Wel, 15 mlynedd yn ôl, yn 2006-07, roedd y ffigur yn £9.57 miliwn. Rydym wedi cael chwyddiant sylweddol yn y cyfamser, felly er na fu toriad erioed yn y cyllid ar gyfer y llyfrgell, y canlyniad yw bod toriad wedi'i wneud i bob pwrpas yn sgil proses chwyddiant. Felly, mae ei incwm defnyddiadwy wedi gostwng 40 y cant yn y blynyddoedd hynny.