Part of the debate – Senedd Cymru am 6:23 pm ar 2 Mawrth 2021.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf yn ffurfiol y gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i ac a gefnogir gan Mark Reckless, sy'n cael eu cynnig gyda chefnogaeth Plaid Diddymu Cynulliad Cymru hefyd. Mae'r grŵp hwn o welliannau yn ymdrin ag addysgu Cymraeg. Mae'r gwelliannau yr wyf i'n eu cynnig heddiw yn ceisio adlewyrchu'r ffaith bod gan Gymru lawer o wahanol rannau ac nad oes gan bob un ohonyn nhw yr un lefel o siarad Cymraeg. Yn hytrach na cheisio creu un polisi ar gyfer Cymru gyfan, a fyddai'n wastraff adnoddau gwerthfawr, rydym ni o'r farn y dylai darpariaeth Gymraeg fod yn briodol i anghenion y boblogaeth leol. Rydym ni'n credu, ar y cyfan, y byddai'n well canolbwyntio adnoddau ar achub a chadw ysgolion gwledig yng ngorllewin Cymru sy'n siarad Cymraeg ar agor, yn hytrach na gadael i'r ysgolion hynny gau, sef yr hyn sydd wedi bod yn digwydd a'r hyn sy'n parhau i ddigwydd. Ond ni allwn ni wneud unrhyw beth i gadw'r ysgolion hynny ar agor os ydym ni'n gwastraffu arian ar bolisi Cymru gyfan sydd wedi'i gynllunio i gyrraedd rhyw darged mympwyol o 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg, oherwydd yn y pen draw beth mae 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg yn ei olygu mewn gwirionedd? Beth mae'n ei olygu mewn gwirionedd os ydych yn dysgu 1 miliwn o bobl i ddweud 'bore da' a 'noswaith dda'? A yw hynny yn gyflawniad ystyrlon mewn gwirionedd ac a yw'n ddefnydd defnyddiol o adnoddau cyfyngedig? A yw'n well cael yr holl bobl hynny i allu gwenu a dweud 'bore da' a dim llawer arall, neu a yw'n well i dargedu cymunedau lleol yng Nghymru Gymraeg, cadw ysgolion ar agor, cadw canolfannau cymunedol ar agor a chadw'r Gymraeg yn iaith fyw, oherwydd dyna beth yr ydym mewn perygl o'i golli?
Nawr, gan droi at ein gwelliannau penodol heddiw, mae gwelliannau Llywodraeth Cymru i'w Bil eu hunain, a osodwyd yng Nghyfnod 2, yn caniatáu i rai ysgolion cyfrwng Cymraeg beidio ag addysgu unrhyw Saesneg tan wyth oed. Felly, mae'r pwyslais yma ar ganiatáu i ysgolion ddewis beth yw'r dull gorau i'w disgyblion. Mae ein gwelliant 35 heddiw yn caniatáu hawl debyg i ganiatáu i ysgolion cyfrwng Saesneg beidio ag addysgu unrhyw Gymraeg tan wyth oed, a fydd, unwaith eto, yn caniatáu i'r ysgolion benderfynu ar y dull gorau. I ryw raddau, gellir ystyried hyn yn welliant treiddgar. Os nad yw Llywodraeth Cymru yn credu, am ba reswm bynnag, mai dyma'r dull cywir, yna efallai y bydd angen iddi ailystyried ei brwdfrydedd tuag at eu gwelliannau eu hunain i ganiatáu i ysgolion cyfrwng Cymraeg optio allan o addysgu disgyblion Saesneg.
Mae ein gwelliant 37 yn ceisio mewnosod Atodlen newydd i'r Bil sy'n dirprwyo i awdurdodau lleol y pŵer i benderfynu a ddylai'r Gymraeg fod yn orfodol mewn ysgolion cyfrwng Saesneg rhwng blynyddoedd 4 ac 11 ac i ba raddau—mewn geiriau eraill, rhwng wyth ac 16 oed. Byddai cynghorau lleol yn gallu gwneud eu penderfyniadau eu hunain ar y mater hwn ar ôl ymgynghori priodol â'u pobl leol eu hunain ac o ran cyfran y siaradwyr Cymraeg yn eu hardal eu hunain.
Mae angen gwelliannau 38 a 39 pe cytunir ar welliannau 35 i 37. Os na chytunir ar welliannau 35 a 37, yna ni fyddwn yn pwyso am bleidlais ar gyfer y ddau welliant arall.
I grynhoi, yr hyn sydd ei angen arnom yw dull lleol, yn hytrach nag un polisi sy'n addas i bawb, a'r hyn sydd ei angen arnom hefyd yw elfen o ddewis, yn hytrach na gorfodaeth, ynghylch sut yr ydym yn penderfynu addysgu'r Gymraeg mewn gwahanol rannau o Gymru. I'r perwyl hwnnw, cymeradwyaf y gwelliannau hyn i'r Siambr heddiw. Diolch yn fawr iawn.