Mae gennym eisoes raglen addasiadau gynhwysfawr iawn yng Nghymru. Mae'n cynnwys llywodraeth leol, cymdeithasau tai lleol, ac asiantaethau gofal a thrwsio ledled Cymru. Gyda'i gilydd, cyfanswm ein gwariant blynyddol yw tua £60 miliwn. Mae'n ofynnol i bob darparwr gadw at safonau gwasanaeth addasiadau tai a gyhoeddwyd gennym yn 2019. Mae'r rhain yn cynnwys amseroedd aros targed ar gyfer gwahanol fathau o addasiadau. Rydym bellach yn adrodd yn flynyddol ar berfformiad darparwyr hefyd, a chyn bo hir byddwn yn cyhoeddi'r adroddiad ar gyfer 2019-20, a fydd yn cynnwys cymariaethau â blynyddoedd blaenorol am y tro cyntaf. 

Rwyf am ddweud ar y pwynt hwn fy mod yn deall, wrth gwrs, fod y pandemig wedi arafu hyn, fel y dywedodd Nick. Ond i fod yn glir, rydym wedi bod yn annog pobl lle bo hynny'n bosibl o gwbl i barhau ag addasiadau gofal ac atgyweirio drwy gydol y pandemig. Wrth gwrs, cafwyd mannau lle mae rhywun yn hunanynysu neu os nad yw'r unigolyn wedi bod yn hapus i waith ddigwydd yn ei gartref, ond i fod yn glir, rydym wedi bod yn annog y gwaith i barhau yr holl ffordd drwodd. 

Rydym yn parhau i fireinio a gwella'r gwaith o fonitro data. Rwyf wedi cyfarfod â Gofal a Thrwsio yn bersonol nifer o weithiau i drafod pa ddata rydym yn ei gasglu, ac o'r flwyddyn nesaf ymlaen, bydd gennym ddigon o ddata i symud at ddangosfwrdd, a fydd yn amlygu tueddiadau allweddol yn glir, gan gynnwys amseroedd aros. 

Unwaith eto, fel y dywedodd Nick, mae addasiadau'n fach ar y cyfan. Y grŵp mwyaf sylweddol o addasiadau yn ôl eu gwerth yw addasiadau canolig eu maint. Mae'r rhain yn cynnwys yr addasiadau mwyaf cyffredin a grybwyllwyd hefyd—lifftiau grisiau, cawodydd cerdded i mewn, ystafelloedd gwlyb ar y llawr isaf a rampiau mawr, neu gyfuniadau o'r mathau hynny o addasiadau. Ar gyfartaledd, mae addasiad canolig yn cymryd tua phedwar mis i'w gwblhau.

Dim ond nifer fach o addasiadau mawr iawn a wneir bob blwyddyn. Maent yn cynnwys newidiadau sylweddol i'r eiddo, gan gynnwys estyniadau y mae angen caniatâd cynllunio ar eu cyfer. Nid yw'n syndod, felly, fod y rhain yn cymryd mwy o amser i'w cwblhau oherwydd y cymhlethdod, a'r cyfartaledd yw tua 40 wythnos. I lawer o bobl, mae hon yn amserlen dderbyniol ar gyfer newidiadau mawr i'w cartref, ond gallaf ddeall yn iawn, yn achos unigolyn sydd wedi cael diagnosis o MND, y gall 40 wythnos fod yn amser hir iawn wir. 

Darperir y rhan fwyaf o addasiadau canolig a mawr ar hyn o bryd drwy'r grant cyfleusterau i'r anabl gorfodol, a weinyddir, fel y dywedodd Nick, gan awdurdodau lleol o'u setliad cyllid cyfalaf. Yn 2018-19, gwariodd awdurdodau lleol tua £22 miliwn ar grantiau cyfleusterau i'r anabl, gan ddarparu gwelliannau i ychydig dros 4,000 eiddo. Mewn dros 90 y cant o'r achosion, roedd y grant yn talu cost y gwaith yn llawn. Mae grantiau cyfleusterau i'r anabl yng Nghymru yn fwy hael nag yng ngweddill y DU. Yng Nghymru, y terfyn uchaf y mae'n ofynnol i'r awdurdod lleol ei ariannu yw £36,000. Mae hyn yn cymharu â £30,000 mewn rhannau eraill o'r DU. Os yw'r addasiad yn costio mwy na £36,000, mae gan awdurdodau lleol ddisgresiwn eisoes i ddarparu arian ychwanegol o'u harian eu hunain. Yn 2018-19, gwnaeth dwy ran o dair ohonynt hynny, gan wario dros £2 filiwn. Gall awdurdodau lleol wneud taliadau ychwanegol hefyd o grant Hwyluso Llywodraeth Cymru, sy'n rhoi £4 miliwn ychwanegol o hyblygrwydd iddynt bob blwyddyn.

Mae'n bosibl mai'r achosion mwyaf cymhleth a chostus fydd y rhai mwyaf dwys, lle ceir y brys mwyaf, megis adeiladu estyniad i alluogi rhywun ag MND i barhau i fyw'n annibynnol. Fodd bynnag, oherwydd y symiau mawr o arian sydd ynghlwm wrth hynny a'r pwysau ariannol ar deuluoedd mewn angen, gall yr achosion hyn fod yn anodd hefyd a chymryd llawer o amser i'w datrys. Fel y dywedodd Nick yn gywir, mae hyn yn erbyn yr hyn rydym i gyd yn ceisio'i gyflawni. Felly, oherwydd hynny, diwygiais ganllawiau rhaglen gyfalaf y gronfa gofal integredig ar gyfer 2021-22 a gyhoeddais ym mis Ionawr. Bellach, gall y byrddau partneriaeth rhanbarthol ddefnyddio'u disgresiwn i dalu costau ychwanegol addasiadau sy'n costio mwy na £36,000.

Byddaf yn monitro faint o ddefnydd a wneir o'r hyblygrwydd hwn wrth i ni symud ymlaen ond fel y gŵyr pawb ohonom, nid yw grantiau cyfleusterau i'r anabl bob amser yn rhedeg mor llyfn ag y gallent, ac mae hyn wedi bod yn destun pryder parhaus. Er enghraifft, gwyddom y gall y prawf modd arwain at oedi, er mai dim ond 307 o dros 4,000 o grantiau cyfleusterau i'r anabl yn 2018-19 a arweiniodd at ddeiliaid tai yn gwneud unrhyw gyfraniad. Mae hyn yn codi cwestiwn ynglŷn ag a oes cyfiawnhad dros gynnal prawf modd yn y mwyafrif llethol o achosion. Felly, mae'r ymchwil a gomisiynais wedi dod i law yn ddiweddar ar y prawf modd a'r grant cyfleusterau i'r anabl y soniodd Nick amdano. Bydd yr ymchwil yn cael ei chyhoeddi'n fuan iawn, ac rwy'n gobeithio gwneud cyhoeddiad yn y dyfodol agos iawn am y camau y gallwn eu cymryd o ganlyniad i'r ymchwil i fynd i'r afael â'r mater hwnnw. 

Dywedir bod cynllunio hefyd yn peri oedi, ond dim ond ar gyfer yr addasiadau mwyaf nad ydynt yn dod o dan hawliau datblygu a ganiateir y bydd angen caniatâd cynllunio. Ar gyfer y rhan fwyaf o addasiadau mawr, dylid rhoi caniatâd cynllunio fel arfer o fewn wyth wythnos, ond gwyddom y gall gymryd mwy o amser ac mae rhai cynghorau'n perfformio'n well nag eraill. Felly, os yw pobl sy'n dioddef o MND yn cael problemau penodol gyda chynllunio ar hyn o bryd, byddwn yn croesawu rhagor o wybodaeth am hynny. Felly, Nick, os oes gennych unrhyw wybodaeth am achosion o'r fath, rhowch wybod imi ar unwaith i ni gael gweld a allwn eu symud yn eu blaenau ar gyfer yr achosion penodol hynny. Rydych yn llygad eich lle, nid yw'r canllawiau i awdurdodau lleol ar grantiau cyfleusterau i'r anabl wedi'u diweddaru ers peth amser, a byddaf yn ymgynghori ar ganllawiau diwygiedig cyn bo hir i sicrhau eu bod yn ymdrin â'r materion rydych wedi'u codi ar gyfer y dyfodol.

A gaf fi orffen drwy ddweud fy mod yn hynod ddiolchgar i Nick am ddod â'r pwnc pwysig hwn, unwaith eto, i lawr y Senedd? Hoffwn anfon fy nymuniadau gorau at yr holl bobl yng Nghymru sydd â chlefyd niwronau motor ac at eu teuluoedd, a dweud ein bod yn ddiolchgar iawn fod hyn wedi'i godi heno, ac rydym yn llawn fwriadu sicrhau bod pobl ag MND yn gallu byw gweddill eu bywydau mewn cysur a diogelwch gyda'r addasiad gorau y gallwn ei wneud. Felly, diolch yn fawr iawn.