Mae'n anodd amgyffred rhychwant lwyr oes y Tywysog Philip. Darllenais ei fod wedi cymryd rhan mewn 22,000 o ddigwyddiadau, ac yna clywais yn rhywle arall fod y ffigur yn 300 y flwyddyn. Tybiais fod yn rhaid ei fod yn fwy na hynny—sut y gallai fod yn 22,000 fel arall? Roedd yn rhaid i mi ei gyfrifo a'i luosi â 70 mlynedd i ddeall bod hynny'n eithaf agos i'w le mewn gwirionedd. Mae'r hyn a wnaeth yn rhyfeddol. Ym 1921, pan gafodd ei eni, Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon oeddem ni. Lloyd George oedd y Prif Weinidog. Dim ond rhai menywod oedd wedi cael pleidleisio bryd hynny. Ac yn y flwyddyn honno, roedd tad y Tywysog Philip, Andrew, yn un o'r cadfridogion na lwyddodd i ennill ym mrwydr Sakarya, ger dinas Ankara. A chafodd chwe chadfridog arall eu hanfon i sefyll eu prawf ac fe'u dienyddiwyd ar unwaith, ond oherwydd bod tad y Tywysog Philip yn dywysog, cafodd sefyll ei brawf ar wahân. Ond, er mwyn achub y blaen rhag i'w dynged yntau fod yr un fath, torrodd y wlad hon, o dan Lloyd George, gysylltiadau diplomataidd â Gwlad Groeg, ac adferwyd y cysylltiadau ddim ond ar ôl i'r Tywysog Andrew a'i deulu, gan gynnwys y baban Philip, allu gadael yr hyn a fu gynt yn dŷ'r llywodraethwr yn Corfu, fel y dywedodd Andrew R.T. Davies, ar long ryfel Prydeinig. Mae'n rhyfedd sut y mae tynghedau hanes wedi eu hymblethu.

Cofiaf gwrdd â Dug Caeredin unwaith yn unig. Rwy'n credu mai yn nathliadau Jiwbilî Ddiemwnt y Frenhines yn San Steffan oedd hynny. Yn yr oriel frenhinol, daeth heibio a siarad â mi, a chanfu mai fi oedd yr AS dros Rochester ar y pryd. Dywedodd ei bod yn debygol fy mod yn gorfod siarad llawer am Charles Dickens, ond roedd ef yn darllen cofiant newydd amdano gan Claire Tomalin, a siaradodd amdano. Dywedodd fod y cofiant yn fwy sensitif nag unrhyw un arall o ran deall anawsterau Dickens wrth bortreadu cymeriadau benywaidd o'i gymharu â chymeriadau gwrywaidd, a bod ynddo hefyd sensitifrwydd a dealltwriaeth ynghylch sut yr oedd profiadau plentyndod anodd iawn wedi dylanwadu arno yn ddyn a'r hyn y bu'n rhaid iddo ei wneud i wrthsefyll y rheini. Meddyliais am hynny wrth wrando ar yr hyn y mae pobl wedi'i ddweud am y Tywysog Philip yn y dyddiau diwethaf. Yn gyntaf, pa mor rhyfeddol ydoedd, mewn gwirionedd, iddo gynnal sgwrs ddiffuant a real gyda chymaint o bobl y cyfarfu â nhw; pa mor hawdd yw bod yn annadleuol neu'n ddiddrwg-ddidda yn y sgyrsiau hynny a mynd drwyddynt gan lynu at ffurf yn hytrach na sylwedd, ac roedd cyffwrdd â bywydau cynifer o bobl drwy ddod o hyd i rywbeth arbennig i'w ddweud wrth wahanol bobl ac i ddangos ei gymeriad ei hun, rwy'n teimlo, yn rhyfeddol.

Y dyddiau hyn, byddem yn cyfeirio at rai o brofiadau'r Tywysog Philip fel profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, ac mae ei wyrion, y Tywysogion William a Harry, wedi gwneud llawer iawn dros iechyd meddwl, ac erbyn hyn rydym yn llawer mwy parod a chefnogol i bobl siarad am eu profiadau, ac nid yw arferiad y cenedlaethau a fu o ffrwyno teimladau mor amlwg ag yr oedd o'r blaen. Ond rwy'n gobeithio y byddwn yn dal i ganiatáu dewis, ac mae'r Tywysog Philip, Dug Caeredin, a'r hyn a wnaeth i oroesi ei heriau a'r hyn yr oedd yn ei wynebu er mwyn bod y dyn hwnnw a wnaeth cymaint dros ein gwlad, yn rhyfeddol, ac fe'i gwnaeth mewn modd gwahanol o'i gymharu â'r hyn y byddai llawer yn ei wneud nawr efallai. Ac rwy'n gobeithio y byddwn yn cefnogi ac yn caniatáu'r dewis a'r ddealltwriaeth i bawb, pa bynnag ddewisiadau a wnânt. Mae ein meddyliau heddiw gyda'r Frenhines a gyda'i theulu, a gyda'r genedl gyfan. Boed iddo orffwys mewn hedd. Duw gadwo'r Frenhines.