5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddiogelwch ar drenau yn ystod y pandemig? OQ56708

Wel, diolch yn fawr i Siân Gwenllian, Llywydd. Mae'r pandemig COVID wedi creu heriau mawr i bob gweithredwr trenau. Mae diogelwch staff a theithwyr yn hollbwysig. Mae cydbwyso galw, capasiti a diogelwch yn her ddyddiol, wrth i gymdeithas ddod mas o lefelau blaenorol o gyfyngiadau.

Mae etholwyr yn Arfon yn deall pam bod caffis a llefydd bwyta yn gofalu bod eu cwsmeriaid yn cadw pellter cymdeithasol ac yn cadw at brotocolau olrhain a chysylltu. Ac mae hynny wrth gwrs yn ofynnol o dan y gyfraith, er mwyn atal lledaeniad COVID. Ond dydy fy etholwyr i ddim yn deall pam nad oes canllawiau tebyg ar drenau Trafnidiaeth Cymru, lle does yna ddim pellhau cymdeithasol ar gerbydau, a dim track and trace ar waith, ac felly mae yna berygl gwirioneddol bod y feirws yn cael ei ledaenu ar draws y wlad. Fedrwch chi gynnig esboniad am y gwahaniaeth yma, os gwelwch yn dda?

Wel, fe allaf i dreial, wrth gwrs. Achos mae'r cyd-destun yn wahanol. Ac mae'r pethau y mae Siân Gwenllian wedi eu codi am y profiadau y mae pobl yn Arfon wedi eu cael, wrth gwrs dwi'n ymwybodol o hynny—dwi wedi gweld beth sydd wedi digwydd. Ac mae'r rhain yn heriau ymarferol anodd iawn. Mae teithwyr ar drenau yn gyfnewidiol iawn, gyda theithwyr yn ymuno ac yn gadael y trên ym mhob gorsaf, ac mae hwnna'n hollol wahanol i gaffis, onid yw e? A beth mae'r bobl sy'n rhedeg y system yn treial ei wneud yw asesu nifer o bethau sy'n creu risg yn y system. Fe fyddai hi'n bosibl i redeg rhagor o drenau, a thrwy hynny leihau gorlenwi, ond byddai hynny yn golygu gorfod cwtogi ar y drefn lanhau bresennol, sydd ei hun yn lleihau'r risg o heintio, yn enwedig gyda'r staff sy'n gweithio ar y trenau. So, does dim atebion syml. A beth dwi'n siŵr amdano yw, mae pob un sy'n gweithio yn y maes yn gweithio bob dydd i dreial rhedeg y system mewn ffordd sy'n cadw pobl yn ddiogel—pobl sy'n gweithio yn y maes, pobl sy'n teithio ar drenau hefyd, a'i wneud e mewn sefyllfa sy'n heriol iawn, pan dŷn ni'n treial ailagor cymdeithas. Ni'n treial ffeindio mwy o bosibiliadau i bobl, a phan fydd pobl yn teithio mewn niferoedd sy'n codi, mae hynny'n heriol i bobl sy'n rhedeg y systemau sydd gyda ni.

Prif Weinidog, hoffwn gytuno â chi ar yr union beth a ddywedasoch—fy mod yn cymeradwyo'r holl weithredwyr trafnidiaeth sydd wedi bod yn gweithio o dan amgylchiadau mor anodd. Ond rwyf hefyd yn croesawu'r cyhoeddiad y bydd Trafnidiaeth Cymru yn cael £70 miliwn i helpu i dalu costau gweithredu yn ystod y pandemig. Mae'n ychwanegol i'r £153 miliwn o gyllid brys a ddarparwyd i Trafnidiaeth Cymru y llynedd. A allech chi ddweud wrthyf, Prif Weinidog, faint o'r cyllid hwn oedd ac sydd ei angen ar gyfer mesurau diogelwch ar drenau, megis ymbellhau cymdeithasol, hysbysiadau newydd, glanhau a glanweithdra ychwanegol? A hefyd, Prif Weinidog, pryd ydych chi'n disgwyl gwybod faint o arian ychwanegol y bydd ei angen ar Trafnidiaeth Cymru i dalu costau gweithredu wrth i gyfyngiadau leihau yn 2021-22? Diolch.

Diolch yn fawr am y cwestiwn atodol pwysig yna, ac yn wir am dynnu sylw at y miliynau o bunnau y bu'n rhaid eu buddsoddi, nid yn unig i gadw'r system trenau yn ddiogel, ond i gadw'r system trenau yn rhedeg o gwbl. Pe byddai'r system trenau, yn ystod y 15 mis diwethaf, wedi gorfod dibynnu ddim ond ar y derbyniadau—yr arian y mae'n ei gael gan y cyhoedd sy'n teithio—yna ni fyddai trên wedi bod yn rhedeg yn unman yng Nghymru. Ac eto, gwyddom pa mor hanfodol yw cludiant cyhoeddus i gynifer o'n cyd-ddinasyddion. Felly, rwy'n credu mai £177 miliwn a ddarparwyd y llynedd i gadw'r rheilffyrdd i weithio, ac mae'r Aelod yn iawn fod £70 miliwn arall wedi ei nodi yn y gyllideb atodol gyntaf y byddwn yn ei darparu i barhau i gefnogi'r system, hyd at yr hydref. Ac mae'n union fel y dywedodd yr Aelod. Wrth gwrs, mae'n cefnogi'r holl fesurau diogelwch hynny sy'n cael eu gweithredu bob dydd, ond mae hefyd yn cefnogi sylfaen refeniw syml y system, tra bod nifer y teithwyr yn dal i gael ei gyfyngu oherwydd yr argyfwng iechyd y cyhoedd.

Rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn hefyd, Llywydd, y bydd hi'n yn debygol y bydd yn rhaid i ni ddarparu cymorth ychwanegol i'n system cludiant cyhoeddus—trenau a bysiau—y tu hwnt i'r hydref i ganiatáu iddyn nhw ehangu nifer y teithwyr y gallan nhw eu cario yn ddiogel a pharhau i weithredu o dan y cyfyngiadau parhaus a ddaw yn sgil coronafeirws. Byddwn yn gweithio ar hynny gyda'r diwydiant, a byddwn yn cyflwyno cynigion pellach yn ddiweddarach yn ystod y flwyddyn. Yn y cyfamser, mae gan y system yr hyder sy'n dod drwy wybod bod cyllid ychwanegol wedi ei nodi a fydd yn eu helpu i barhau i weithredu o nawr hyd at yr hydref.

Prif Weinidog, cyfarfûm yn ddiweddar â Trafnidiaeth Cymru i drafod gwasanaeth rheilffordd Treherbert. Rwy'n gwybod pa mor anodd y bu hi i gymudwyr a staff Trafnidiaeth Cymru gyda llai o wasanaethau a'r angen i gadw pellter cymdeithasol. Gadewais y cyfarfod yn teimlo'n optimistaidd. Mae cynlluniau ar y gweill i gynyddu nifer y cerbydau a'r gwasanaethau o fis Medi ymlaen. Felly, y penwythnos diwethaf, roeddwn yn siomedig iawn o dderbyn cwynion gan drigolion y Rhondda a oedd wedi eu gadael yng Nghaerdydd oherwydd bod gwasanaethau'n cael eu canslo heb ddarparu cludiant arall yn ôl adref. A wnaiff y Prif Weinidog gyfarfod â mi a Trafnidiaeth Cymru i fynd i'r afael â'r problemau ar reilffordd Treherbert, ac i drafod cynlluniau ar gyfer safle Barics Pentre a gaffaelwyd yn ddiweddar gan Trafnidiaeth Cymru?

Wel, Llywydd, diolchaf i'r Aelod am yr hyn a ddywedodd am y cyfarfod yr oedd hi wedi'i gael a'r cynlluniau sydd gan Trafnidiaeth Cymru mewn gwirionedd ar gyfer gwasanaethau ychwanegol. Bwriedir i'r gwasanaethau ychwanegol, gan gynnwys gwasanaethau i Dreherbert, ddechrau ddiwedd mis Awst, fel eu bod ar waith cyn ailddechrau'r tymor ysgol ym mis Medi.

Edrychwch, rwy'n deall yn iawn y rhwystredigaeth a deimlwyd gan bobl a gafodd eu dal yn yr hyn a oedd yn fethiant signalau o amgylch gorsaf Caerdydd Canolog yn hwyr nos Sadwrn diwethaf, ond un o'r pethau technegol hynny ydoedd. Methodd signal, nid oedd trenau'n gallu rhedeg, ac, er bod Trafnidiaeth Cymru wedi ymdrechu i ddod o hyd i wasanaethau bysiau newydd ar rybudd byr iawn, dim ond dau o'r 16 bws yr oedden nhw wedi eu harchebu yn wreiddiol oedd yn gallu cyrraedd ar yr adeg pan oedd angen i bobl deithio ymhellach i ffwrdd, ac erbyn i fwy o fysiau gyrraedd roedd llawer o bobl wedi gwneud eu ffordd eu hunain adref, a gwn fod Trafnidiaeth Cymru wedi ymddiheuro i bobl yr effeithiwyd arnynt o ganlyniad i'r hyn a oedd yn fater technegol na ellir ei ragweld.

Rwy'n falch iawn bod yr Aelod wedi sôn am Trafnidiaeth Cymru yn prynu safle Barics Pentre. Bydd hynny'n galluogi cau'r groesfan reilffordd yno, yr aseswyd ei bod yn un o'r croesfannau risg uchaf ar lwybr Cymru, a bydd safle Barics Pentre hefyd nawr yn gallu cael ei ddefnyddio fel iard adeiladu ar gyfer parhau â'r rhaglen trawsnewid y metro. A byddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am Trafnidiaeth Cymru gyfarfod â'r Aelod i ymchwilio ymhellach i rai o'r datblygiadau hynny a'r materion y mae hi wedi eu nodi yn ei chwestiwn y prynhawn yma.

Yn olaf, cwestiwn 6. Peredur Owen Griffiths.