5. Datganiadau 90 eiliad

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:06 pm ar 30 Mehefin 2021.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vikki Howells Vikki Howells Labour 4:06, 30 Mehefin 2021

(Cyfieithwyd)

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Gant a dau ddeg saith o flynyddoedd yn ôl ar 23 Mehefin 1894, digwyddodd ffrwydrad aruthrol yng nglofa'r Albion yng Nghilfynydd. Roedd y ffrwydrad i'w glywed bedair milltir i ffwrdd. Roedd y sŵn hwnnw a chwmwl trwchus o fwg sylffad rhagargoel erchyll o'r dinistr a oedd wedi digwydd. Cafodd strwythurau haearn eu rhwygo o'r tir, eu plygu fel gwifrau a'u saethu gryn bell gan rym y ffrwydrad. Roedd nifer y bywydau a gollwyd yn fwy trawmatig byth. Cafodd Cilfynydd ei ddisgrifio gan The Cardiff Times a The South Wales Weekly News fel lle tebyg i ddinas y meirw. Lladdwyd 290 o ddynion a bechgyn y diwrnod hwnnw, gyda'r ieuengaf yn ddim ond 13 oed. Hwn oedd y digwyddiad mwyngloddio gwaethaf ond un yng Nghymru ar ôl trychineb Senghennydd yn 1913. Er bod y rhan fwyaf o'r rhai a fu farw wedi'u henwi, ni fu modd enwi 11 ohonynt. Yn 1907, dadorchuddiwyd cofeb er anrhydedd iddynt ym mynwent Llanfabon gan Mabon, llywydd adnabyddus Ffederasiwn Glowyr De Cymru.

Yr wythnos diwethaf, cynhaliais y cyntaf o'r hyn a fydd, gobeithio, yn ddigwyddiad blynyddol wrth y gofeb honno i anrhydeddu'r rhai a gollodd eu bywydau yn yr Albion. Mewn gwasanaeth teimladwy dan arweiniad y Tad Gareth Coombes, a chyda chynrychiolwyr o Ysgol Gynradd Cilfynydd ac Ysgol Uwchradd Pontypridd, gosodasom flodeugedau a chawsom wasanaeth teimladwy i gofio'r effaith ar eu teuluoedd a'r gymuned ehangach. Dioddefodd y glowyr, eu teuluoedd a'r gymuned golled ddifrifol y diwrnod hwnnw. Y peth lleiaf y gallwn ei wneud yw cofio'r drasiedi honno.