Gyda chweched Cynhadledd ar hugain y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd, COP26, i'w chynnal yn Glasgow o dan lywyddiaeth y DU ymhen pedwar mis, mae'r ddadl hon yn ailbwysleisio'r angen am sicrhau cydraddoldeb rhwng y camau a gymerir gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â newid hinsawdd a'r rhai a gymerir i fynd i'r afael â cholli bioamrywiaeth.

Mae gwelliant y Ceidwadwyr Cymreig yn ailbwysleisio'r angen i Lywodraeth Cymru weithio'n agosach gyda Llywodraeth y DU ar yr ymateb i'r argyfwng hinsawdd ac adfer natur. Wedi'r cyfan, yn wahanol i bêl-droed, nid yw natur yn adnabod unrhyw ffiniau. Mae natur mewn argyfwng ledled Cymru. Er gwaethaf tirweddau godidog a golygfeydd hardd Cymru, mae bywyd gwyllt yng Nghymru yn dirywio'n ddifrifol. Canfu 'Adroddiad ar Sefyllfa Byd Natur 2019' fod un o bob chwe rhywogaeth yng Nghymru dan fygythiad o ddiflannu ac mae crynodeb diweddaraf yr 'Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol' yn canfod bod cydnerthedd ecosystemau yng Nghymru yn dirywio yn unol â thueddiadau byd-eang.

Adlewyrchir y dirywiad hwn hefyd yn niferoedd y gylfinir yng Nghymru. Fel hyrwyddwr rhywogaeth y gylfinir yng Nghymru ers 2016, rwy'n gweithio gyda Gylfinir Cymru, menter gydweithredol rhwng asiantaethau'r Llywodraeth a sefydliadau anllywodraethol, gan gynnwys undebau'r ffermwyr, a ffurfiwyd i geisio gwrthdroi dirywiad enbyd y gylfinir yng Nghymru—ymbarél ecolegol neu rywogaeth ddangosol. Mae'r DU yn cynnal hyd at chwarter poblogaeth nythu fyd-eang y gylfinir yn rheolaidd ac ystyrir bellach mai'r gylfinir yw'r flaenoriaeth gadwraethol bwysicaf yn y byd adar yng Nghymru a'r DU. Mae niferoedd nythu'n dirywio'n sylweddol yng Nghymru, i lawr 44 y cant dros y degawd diwethaf. Ar lefelau presennol y dirywiad, bydd y gylfinir wedi diflannu fel poblogaeth nythu yng Nghymru erbyn 2033 heb unrhyw ymyrraeth. Mater o flynyddoedd sydd gennym i achub y rhywogaeth eiconig a diwylliannol bwysig hon a'i llais arallfydol yn nhirlun Cymru.

Ym mis Mehefin 2019, mynychais yr uwchgynhadledd gyntaf erioed ar y gylfinir yn 10 Stryd Downing, ochr yn ochr ag uwch-adaregydd Cyfoeth Naturiol Cymru a rheolwr prosiect Curlew Country. Clywsom y bydd angen digon o adnoddau i gynghori, annog a chynorthwyo grwpiau o ffermwyr i ddod at ei gilydd i ddarparu, monitro a hyrwyddo'r gylfinir a bioamrywiaeth ar draws tirweddau, a bod angen deall y manteision lluosog i rywogaethau niferus o safbwynt cydnerthedd ecosystemau, diwylliant a threftadaeth naturiol y gellir ei gyflawni drwy weithgarwch cadwraeth y gylfinir. Clywsom hefyd fod plannu conwydd ar ucheldiroedd yn eang wedi arwain at golli cynefin enfawr ac nid y tir lle plannwyd y coed yn unig a arweiniodd at y dirywiad yn nifer yr adar; peidiodd y tir mewn ardal fawr o amgylch y goedwig â bod yn gynefin cynaliadwy i adar sy'n nythu ar y ddaear, gan fod y goedwig yn darparu gorchudd delfrydol i ysglyfaethwyr, llwynogod, brain tyddyn a moch daear yn bennaf.

Felly, rhaid i'r nod clodwiw o gynyddu coedwigaeth a choetiroedd yng Nghymru sicrhau bod gennym y coed cywir yn y lle iawn i ddiogelu bioamrywiaeth yn iawn. Mae'r adolygiad o fanteision bioamrywiaethol ac ecosystemaidd ehangach adfer y gylfinir a chymhwyso hynny i Gymru—adroddiad a gomisiynwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru—yn datgan bod papurau wedi darparu amrywiaeth eang o dystiolaeth yn dangos y byddai adfer y gylfinir o fudd i rywogaethau lluosog, yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol, gan ategu ein dealltwriaeth o'r gylfinir fel rhywogaeth ddangosol. Er enghraifft, mae ysgyfarnogod yn rhoi genedigaeth ar wyneb y tir, tir fferm fel arfer, lle mae'r anifeiliaid ifanc yn aros heb symud, yn debyg i'r gylfinir, y betrisen, yr ehedydd neu'r gornchwiglen, sy'n dodwy eu hwyau mewn gwâl fas neu nyth ar dir fferm agored. Felly, mae'n ymddangos bod gweithgarwch cadwraeth sydd o fudd i adar sy'n nythu ar y ddaear hefyd yn cefnogi ysgyfarnogod er enghraifft.

Mae Gylfinir Cymru wedi bod yn gweithio ar gynllun gweithredu i Gymru ar gyfer y gylfinir, a gobeithiwn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gymeradwyo. Bydd yn nodi'r ardaloedd pwysicaf ar gyfer y gylfinir yng Nghymru ac yn pwysleisio pwysigrwydd cynllun ffermio cynaliadwy wedi'i gynllunio'n dda ac wedi'i ariannu'n dda, fel y gall ffermwyr wneud y peth iawn ar gyfer y gylfinir yn y lleoedd hyn. Mae cyrff anllywodraethol wedi croesawu cyllid ar gyfer y gylfinir sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru ac CNC eleni, ond maent wedi tynnu sylw at y ffaith bod system gaffael Cyfoeth Naturiol Cymru a'r diffyg cyllid aml-flwyddyn yn golygu nad oedd yr arian ar gael ar gyfer y tymor nythu hwn, ac na fydd ar gael ar gyfer y nesaf ychwaith. At hynny, dim ond ar brosiectau cyfalaf y gellid ei wario, ond pobl sy'n mynd i achub y gylfinir a natur. Mae gwir angen sicrhau cydgysylltiad da a phobl ar lawr gwlad i gyflawni hyn. Mae gwerth cynhenid i natur, ond mae hefyd—