Rwyf i newydd ddeall polisi economaidd y Ceidwadwyr: rydych chi'n gwario mwy, ac rydych chi'n trethu llai. Nid wyf i'n hollol siŵr sut mae hynny'n gweithio, ac rwy'n siŵr na wnaeth Peter Fox hynny pan oedd yn arwain Cyngor Sir Fynwy, felly pam y mae eisiau i Lywodraeth Cymru wneud hynny, nid wyf i'n hollol siŵr.

Mae nod pob cyllideb yr un fath: gwella iechyd, gwella'r amgylchedd, lleihau allyriadau carbon, gwella cyrhaeddiad addysgol, gwella'r economi a gwella ansawdd bywyd pobl Cymru. Yr hyn a fydd yn digwydd yw y bydd cynnydd sylweddol yn y cyllid ar gyfer y gyllideb iechyd, a fydd, drwy fyrddau iechyd, yn anfon yr arian i ysbytai i gynnal triniaeth.

Rwyf i eisiau sôn am rywbeth gwahanol: hybu iechyd, yn hytrach nag ymdrin â salwch yn unig. Mae modd hybu iechyd drwy annog gweithgareddau iach, ymarfer corff rheolaidd, lleihau neu osgoi gweithgarwch neu sefyllfaoedd afiach, fel ysmygu neu ormod o straen. Rydym ni'n gwybod bod y canlynol yn gwella iechyd: golchi'ch dwylo. Rydym ni wedi gweld gostyngiad sylweddol mewn problemau stumog a phroblemau gastrig yn ystod y 18 mis diwethaf, pan fu pobl yn diheintio ac yn golchi eu dwylo'n barhaus. Rwyf i wedi clywed gan o leiaf un bwrdd iechyd ei fod wedi gostwng tua 90 y cant. Mae angen i ni gysgu'n rheolaidd—gwella ein hylendid cysgu—cynnal ystum da, yfed digon o hylifau, bod yn fwy egnïol, cael 150 munud o ymarfer aerobig yr wythnos, lleihau lefelau straen a lleihau llygredd. Po leiaf o draffig sydd gennym ni ar y ffordd, y mwyaf yr ydym ni'n lleihau llygredd, ac mae llawer gormod o fy etholwyr yn byw yn agos at ffyrdd lle maen nhw dim ond 1m i ffwrdd ohonyn nhw, pan fyddan nhw'n mynd allan drwy'r drws ffrynt, mae'r ocsid nitrogen yn dod i mewn ac yn niweidio eu hiechyd.

Ac, wrth gwrs, a gaf i fynd â chi ymlaen at y prif un: gordewdra? Gordewdra yw ein problem fwyaf. Hwn fydd ein lladdwr mwyaf cyn bo hir. Mae'n achosi pwysedd gwaed uchel oherwydd bod angen ocsigen a maetholion ar feinwe braster ychwanegol yn y corff er mwyn byw. Gordewdra yw prif achos diabetes math 2. Os bydd y tueddiadau presennol yn parhau, bydd gennym ni 300,000 o bobl yng Nghymru sydd â diabetes, a bydd hynny'n costio dros £500 miliwn y flwyddyn i'r GIG. Ac rwy'n sôn am ddiabetes math 2, nid diabetes math 1, sy'n hollol wahanol. Mae tua 80 y cant yn cael ei wario ar reoli cymhlethdodau, y byddai modd atal y rhan fwyaf ohonyn nhw. Mae clefyd y galon gyda chaledu'r rhydwelïau yn bresennol 10 gwaith yn amlach mewn pobl ordew nag ydyw mewn pobl nad ydyn nhw'n ordew.

Er ein bod ni wedi gweld gostyngiad parhaus mewn ysmygu, sy'n un o'r llwyddiannau mawr a dweud y gwir—ac rwy'n siŵr y bydd pob Llywodraeth yn hawlio clod amdano, ond rwy'n credu ei fod yn un o'r llwyddiannau mawr yr ydym ni wedi'i weld; mae pobl yn ysmygu'n llai o lawer, ac mae wedi dod yn rhywbeth nad yw'n dderbyniol yn gymdeithasol erbyn hyn—yr hyn sydd gennym ni yw pobl yn bwyta eu hunain i ordewdra. Mae angen i Lywodraeth Cymru hyrwyddo ffordd iach o fyw, ac felly lleihau nifer y bobl â chyflyrau afiechyd.

A yw'n syndod bod pobl sydd â diet gwael, sy'n byw mewn amodau oer, llaith, yn fwy tebygol o fod ag iechyd gwael? Sylweddolodd Llywodraeth Attlee o 1945-51 y cysylltiad rhwng tai ac iechyd. Yn anffodus, nid yw hynny wedi'i ddilyn gan unrhyw Lywodraeth ers hynny. Mae angen i ni adeiladu tai cyngor o safon ledled Cymru i wella bywydau ac iechyd pobl. Mae gwella'r amgylchedd a darparu mannau gwyrdd a gwell ansawdd aer yn gwella iechyd.

Gan droi at rai meysydd eraill, fel y gwyddom ni, rydym ni'n colli bioamrywiaeth yn gyflym yng Nghymru. Mae'r 'Adroddiad ar Sefyllfa Adnoddau Naturiol' diweddaraf yn nodi bod y duedd gyffredinol yn un o ddirywiad difrifol, sy'n adlewyrchu'r argyfwng natur byd-eang, sy'n cael ei gydnabod yn rhyngwladol. O ran yr economi, mae gan ardaloedd llwyddiannus yn y byd, gan gynnwys y DU, brifysgolion o ansawdd uchel, cyflenwad parod o raddedigion newydd a màs critigol o gwmnïau technoleg, gydag ymchwil a datblygu'n digwydd, a nifer fawr o gwmnïau newydd. A all polisi economaidd Llywodraeth Cymru dargedu gwyddorau bywyd, TGCh a gwasanaethau ariannol? Dydw i ddim yn credu mai fi yw'r unig un sy'n credu bod angen mwy o 'Admirals' a llai o lywodraethau lleol arnom ni. Mae buddsoddi yn ein hysgolion a'n pobl ifanc yn fuddsoddiad ar gyfer y dyfodol. Mae'r pandemig wedi dangos pa mor bwysig yw llywodraeth leol a sut, pan fydd ei hangen arnom, y mae'n darparu nid yn unig y gwasanaethau sylfaenol, ond y gall fynd allan a darparu'r holl gymorth sydd ei angen.

Yn olaf, yn 2022, bydd yn gwbl wahanol i 2019. Mae gweithio gartref a siopa ar-lein yma i aros. Dyna gyfeiriad teithio'r economi hyd at 2019; roedden nhw'n symud yn araf. Yr hyn y gwnaethom ni ei weld oedd y pandemig yn rhoi hwb enfawr i'r hynny, ond nid yw pobl yn mynd yn ôl—i nifer o'r bobl yr wyf i'n siarad â nhw mewn gwahanol fannau, gweithio gartref rywfaint neu yn gyfan gwbl yw'r drefn newydd. Ac nid oedd unrhyw reswm dros fynd i rai gweithleoedd. Os mai'r cyfan yr ydych chi'n ei wneud yw mynd at gronfa ddata nad yw hyd yn oed yn y swyddfa yr ydych chi'n mynd iddi, yna pam mae angen i chi fynd i mewn i'r swyddfa honno i wneud hynny? Gallwch chi ei wneud o unrhyw le. Efallai fod y gronfa ddata yn Nulyn neu efallai ei bod y tu allan i Gasnewydd—pam y mae angen i chi fynd i swyddfa ym Mae Caerdydd neu yn Abertawe i wneud hynny?

Ac a gaf i ddweud pa mor siomedig ydw i fod Llywodraeth Cymru yn dal i adeiladu ail ffordd osgoi Llandeilo? Yr A40 yw'r un gyntaf.