Part of the debate – Senedd Cymru am 4:50 pm ar 13 Gorffennaf 2021.
Diolch yn fawr am y gyfres yna o sylwadau a chwestiynau. O ran eich pwynt olaf, ynghylch y bygythiad i goed trefol, roeddwn i wedi dweud yn glir iawn ar y dechrau cyntaf fod angen i ni ddiogelu'r coed sydd gennym ni. Nawr, nid yw hynny'n golygu y gellir cadw pob coeden o dan bob amgylchiad. Un o'r pwyntiau a wnaeth fy nharo i yn ystod yr ymarfer hwn yw ein bod ni wedi colli ein perthynas â'n coetiroedd, ac rwy'n credu bod perthynas a dealltwriaeth iach o goetiroedd yn peri i ni ddeall bod angen torri coed weithiau. Dyna pam, yn aml, yr ydym ni'n eu tyfu, os byddwn yn eu hailblannu, ac mae'n amlwg bod angen ei wneud fesul achos, ond ni ddylem ni osgoi'r ffaith bod angen torri coed weithiau. Nid wyf i'n credu y byddai dealltwriaeth iach o economi coetiroedd yn atal hynny. Mae gweledigaethau croes ar adegau rhwng y coetiroedd brith hyn â phelydrau o olau yn taro llawr y goedwig a'r gwrthgyferbyniad weithiau â darlun diwydiannol o goetiroedd, ac mae lle i'r ddau, ac mae angen dulliau gweithredu gwahanol ar y ddau.
Yn sicr mae potensial i greu swyddi, fel y dywedais i, drwy'r gadwyn werth. Ar hyn o bryd mae gennym ni gasgliad o felinau llifio sydd â model busnes sy'n eu gwasanaethu yn weddol dda, ac nid oes ganddyn nhw gymhelliant mawr i darfu ar hynny. Rwy'n credu bod angen i ni chwarae rhan fwy gweithredol wrth darfu ar hynny fel Llywodraeth, a sicrhau bod y galw yno a bod y cyflenwad yno i'r busnesau hynny allu mentro a buddsoddi yn eu hoffer cyfalaf eu hunain a buddsoddi yn eu gweithlu eu hunain. A bod yn deg, pan wnes i gyfarfod â nhw, roedden nhw'n cefnogi hynny yn fawr, ac maen nhw'n sicr yn rhan o'r ateb. Rwy'n credu bod llawer mwy o luosogrwydd y gallwn ei gyflwyno i'r system wrth i ni ddechrau creu amgylchedd gwahanol. Rhoddwyd enghraifft gan Woodknowledge Wales—ar hyn o bryd rydym ni'n anfon tua 70,000 o ffenestri UPVC i safleoedd tirlenwi bob blwyddyn gyda chyllid gan gyrff cyhoeddus ar gyfer ffenestri newydd. Mae yna alw am ffenestri ffrâm bren os byddwn ni'n defnyddio dull gweithredu cydgysylltiedig, ac yn y pen draw bydd hynny'n creu hyder busnes ac, wrth gwrs, yr angen am fwy o goed. Felly, mae hyn i gyd yn gysylltiedig.
Rydych chi'n gofyn am fwy o fanylion am y ffordd yr ydym ni'n buddsoddi mewn sgiliau a thechnoleg ac mae arnaf ofn na allaf i roi hynny i chi ar hyn o bryd, ond mae bwriad yn sicr i ddechrau datblygu cynlluniau i wneud hynny, a gobeithio, i gynnal y tasglu a'i ehangu i sicrhau bod gennym ni'r bobl iawn gyda'i gilydd. Dyna a ddysgais yn fawr o hyn: roedd gennym ni'r bobl a oedd yn ymwneud â gweithredu hyn o amgylch y bwrdd gyda'r bobl ag arbenigedd, sydd â'r grym penodol i herio, a thrwy broses ddwys o gydweithio, nodi rhwystrau mewn modd systematig a chynnig atebion. Rydym ni wedi cynnig 49 o argymhellion a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Rwy'n credu bod honno yn broses iach iawn y mae angen iddi barhau.
O ran defnyddio cyllid Glastir i ganiatáu i fewnfuddsoddwyr, os hoffech chi, ddod i mewn a phrynu ffermydd, yr hyn a ddysgais yn fawr o'r model Cefnogi'r Coed oedd bod gennym ni yma grŵp o bobl o Gymru sy'n cael eu harwain gan ffermio sydd â rheolaeth a pherchnogaeth yn lleol ond sy'n denu arian drwy gredydau carbon o gyrff allanol. Felly, mae gennym ni a bydd gennym ni fwy o alw am wrthbwyso carbon, ac yn hytrach na dim ond sefyll yn ôl a gadael i'r farchnad lenwi'r bwlch hwnnw, a gweld mwy o ffermydd Cymru yn cael eu prynu gan gyrff o'r tu allan i Gymru, rwy'n credu bod angen i ni gamu i mewn yma a hwyluso'r berthynas hon lle gellir defnyddio'r arian hwnnw drwy gredydau carbon, ond eich bod chi'n denu'r arian hwnnw i gymunedau fel bod y berchnogaeth a'r rheolaeth yn aros yn lleol.
Rwy'n gobeithio bod hynny yn ymdrin â chynifer o'r pwyntiau ag y gallaf yn yr amser sydd ar gael. Byddaf i'n hapus i wneud gwaith dilynol.