Part of 1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru am 1:50 pm ar 14 Medi 2021.
Wel, Llywydd, mae Prif Weinidog yr Alban wedi anrhydeddu ymrwymiad maniffesto ei phlaid yn etholiad yr Alban. Nid oedd ymrwymiad maniffesto o'r fath gan fy mhlaid i—nid ydym ni yn yr un sefyllfa o gwbl. Rydym ni yn yr un sefyllfa â Phrif Weinidog y DU, oherwydd cyhoeddwyd yr ymchwiliad annibynnol y mae wedi ei gyhoeddi gyda chytundeb Llywodraeth Cymru ac ar y sail y byddai'r ymchwiliad hwnnw yn craffu yn annibynnol ac yn llawn ar y camau a gymerwyd yma yng Nghymru. Dyna'r cytundeb yr ydym ni wedi ei wneud. Rwy'n gwybod nad yw'n cytuno â Phrif Weinidog y DU ar hynny, ond rwyf i wedi dod i gytundeb ag ef, ac rwy'n bwriadu, ar yr amod bod y telerau yr ydym ni wedi cytuno arnyn nhw yn cael eu bodloni, anrhydeddu'r cytundeb yr ydym ni wedi ei wneud.
Trafodais hyn i gyd eto, Llywydd, mewn cyfarfod â Changhellor Dugiaeth Caerhirfryn, Michael Gove, lai na phythefnos yn ôl. Rwyf i wedi ysgrifennu ato ers hynny i nodi'r telerau yr wyf i'n credu ein bod ni wedi dod i'n cytundeb gwreiddiol ar eu sail. Rwy'n dweud yn fy llythyr ato fy mod i eisiau bod yn eglur iawn y dylid craffu ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru mewn modd llawn a chynhwysfawr, na ddylai Cymru fod yn ôl-ystyriaeth nac yn droednodyn i ymchwiliad y DU, a'i bod yn bwysig, er mwyn i ymchwiliad y DU fod â hygrededd yng Nghymru, ei fod yn gallu cael ei gynnal mewn ffordd sy'n caniatáu iddo ganolbwyntio ar Gymru ar wahân yn rhan o'i gylch gwaith. Nodais gyfres o ffyrdd y gellir sicrhau hynny.
Rwy'n ei gwneud yn eglur yn y llythyr, os na all Llywodraeth y DU roi sicrwydd i ni fod y cylch gorchwyl, ei aelodaeth, ei adnoddau, ei ddull—. Os na allan nhw roi sicrwydd i ni y bydd ymchwiliad y DU yn gwneud yr hyn y bwriadwyd iddo ei wneud—canolbwyntio yn benodol ar y penderfyniadau yma yng Nghymru yng nghyd-destun yr hyn sydd wedi digwydd ledled y DU gyfan: y cyngor cyffredin gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar gyfer Argyfyngau yr ydym ni wedi ei gael; rhwydwaith prif swyddogion meddygol y DU; penderfyniadau'r Trysorlys; penderfyniadau Llywodraeth y DU ei hun—. Mae pob un ohonyn nhw yn creu'r cyd-destun y mae'n rhaid deall penderfyniadau Cymru ynddo ac y gellir eu deall orau. Bydd ymchwiliad o'r math hwnnw yn cynnig y ddirnadaeth orau bosibl i bobl yma yng Nghymru o benderfyniadau a wnaed yn llawn ac yn annibynnol—a wnaed yma yng Nghymru, a wnaed yng nghyd-destun y DU. Rwy'n edrych ymlaen at ateb i'r llythyr hwnnw. Cyn belled ag fy mod i'n cael y sicrwydd yr wyf i'n credu ein bod ni wedi ei gael yn y gorffennol, yna byddaf yn barod i fwrw ymlaen â'r cytundeb yr ydym ni eisoes wedi ei wneud gyda Phrif Weinidog y DU.