Ceir cyfoeth o dystiolaeth sy'n dangos yn gyson fod poblogaethau sy'n bwyta llawer iawn o ffrwythau a llysiau yn cael llai o achosion o glefyd y galon a rhai mathau o ganser. Y gymysgedd o faetholion mewn ffrwythau a llysiau sy'n amddiffynnol yn hytrach nag un maetholyn unigol. Yn ogystal â'u cynnwys maethol gwerthfawr, mae ffrwythau a llysiau yn ffynhonnell dda o ffibr. Mae cysylltiad rhwng bwyta digon o ffibr a risg is o glefyd y galon, strôc, diabetes math 2 a chanser y coluddyn. Nid yw tua naw o bob 10 o bobl yn y DU yn bwyta'r lefel a argymhellir o 30g o ffibr y dydd. Mae bwyta o leiaf bum dogn y dydd yn ffactor pwysig ar gyfer cynnal pwysau iach. Mae pob ffrwyth a llysieuyn yn cynnwys fitaminau a mwynau ac maent hefyd yn ffynhonnell dda o ffibr.

Ond mae newid yr hyn yr ydym yn ei fwyta yn galw am newid arferion deietegol, a gwyddom y gall hynny fod yn anodd iawn. Dyna pam y mae angen inni fabwysiadu dull amlweddog a chytbwys o weithredu sy'n seiliedig ar fywydau bob dydd pobl. Mae angen inni ganolbwyntio ar newid cynaliadwy. Felly, beth allwn ni ei wneud? Strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach' Llywodraeth Cymru yw'r cam cyntaf tuag at ddull trawslywodraethol o leihau gordewdra yng Nghymru ar raddfa poblogaeth. Lansiwyd y strategaeth ym mis Hydref 2019 ac fe'i cefnogir gan gynlluniau cyflawni bob dwy flynedd. Nid oes ateb hawdd, ond gyda dull wedi'i dargedu o weithredu ar draws nifer o feysydd allweddol, ein nod yw cefnogi pobl drwy wneud y dewis iach yn ddewis hawdd. Byddaf yn lansio cynllun cyflawni ar gyfer 2022-24 yn gynnar y flwyddyn nesaf, a bydd yn cynnwys ymrwymiad ariannol o dros £13 miliwn. Bydd yn cynnwys ariannu gwasanaethau gordewdra i ddarparu mynediad at gymorth ledled Cymru, darparu gweithgarwch sy'n dilyn system i weithio gyda'n cymunedau, treialu ymyriadau fel y rhaglen plant a theuluoedd, a datblygu ymgyrchoedd newid ymddygiad i gefnogi newid cynaliadwy.

Bydd y strategaeth a'r cynllun yn helpu i roi'r cyngor, y wybodaeth, yr offer a'r cymorth cywir i bobl allu newid ymddygiad tra'n canolbwyntio'n gryf ar newid yr amgylchedd yr ydym yn byw ynddo. Mae hyn yn cynnwys edrych ar hyrwyddiadau prisiau, labelu calorïau a chynlluniau ar gyfer defnyddio ein pwerau deddfwriaethol. Rwyf hefyd wedi ymrwymo'n llwyr i weithio ledled y DU i roi camau beiddgar ar waith. Yr unig fesur ar draws y DU hyd yma sydd wedi cael effaith sylweddol yw ardoll ar y diwydiant diodydd meddal. Nid yw hyn wedi digwydd am fod pobl wedi newid eu dewis o ddiodydd er mwyn osgoi talu ychydig o geiniogau'n fwy, ond oherwydd bod y diwydiant bwyd wedi tynnu tunelli o siwgr allan o'u diodydd ac wedi buddsoddi mwy yn eu dewisiadau di-siwgr neu heb lawer o siwgr. Rydym yn awyddus i adeiladu ar y math hwn o lwyddiant. Rydym wedi ymgynghori ar y cyd ar sut y gellid gwella labelu maethol ar flaen pecynnau er mwyn rhoi gwybodaeth lawer cliriach i ddefnyddwyr allu gwneud dewisiadau gwybodus. Byddwn hefyd yn ymgynghori cyn bo hir ar gynigion i gynnwys labelu calorïau ar alcohol. Rydym hefyd yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i unioni anghydbwysedd mewn hysbysebion bwyd a diod. Ar hyn o bryd mae hyn wedi'i bwysoli'n drwm tuag at gynhyrchion sy'n llawn braster, halen a siwgr. Dim ond 2 y cant o gyfanswm y gwariant ar hysbysebu bwyd sy'n wariant ar hysbysebu ffrwythau a llysiau. Erbyn diwedd y flwyddyn nesaf bydd gwaharddiad llwyr ar hysbysebu cynhyrchion sy'n llawn braster, halen a siwgr cyn y trothwy gwylio teuluol am 9 p.m. ar y teledu, ac ar hysbysebu y telir amdano ar-lein.

Mae'r diwydiant bwyd yn rhan hynod bwysig ac arloesol o'n bywydau bob dydd. Rwyf am inni weithio gyda diwydiant mewn ffordd gynhyrchiol i gyflawni'r newidiadau hyn. Er y bydd cyflwyno deddfwriaeth yn helpu i sicrhau tegwch, rwyf hefyd am inni weithio gyda busnesau i ystyried sut y gallwn gynnal a mesur y newid. Mae diwydiant yn cael ei annog i wneud y bwyd y mae'n ei werthu'n iachach ac yn llai caloriffig. Cafwyd enghreifftiau cadarnhaol hyd yma, ond gellir gwneud llawer mwy. Er enghraifft, fel rhan o'n cynllun pwysau iach byddwn yn gweithio gyda busnesau Cymru i gefnogi ailfformiwleiddio drwy ein canolfannau arloesi bwyd.

Rydym hefyd wedi ymrwymo drwy ein rhaglen lywodraethu i lunio strategaeth bwyd cymunedol. Byddaf yn gweithio ar draws y Llywodraeth i sicrhau bod hyn yn cysylltu â'r canlyniadau yn ein strategaeth pwysau iach ac yn canolbwyntio ar anghydraddoldebau iechyd. Gwyddom fod blynyddoedd cynnar bywyd plentyn yn allweddol i greu arferion bwyta'n iach pwysig ar gyfer y dyfodol. Er mwyn cefnogi rhieni sy'n methu fforddio gwneud hynny, rwyf wedi ymrwymo i gynyddu nifer y lleoedd yn y cynllun Cychwyn Iach, sy'n darparu talebau i blant mewn teuluoedd ar incwm isel i'w wario ar fwydydd iach fel ffrwythau a llysiau. Eleni rydym wedi cynyddu gwerth y daleb i £4.25 o £3.10 yr wythnos. Rydym hefyd yn gweithio i ddigidoli'r cynllun er mwyn cynyddu hygyrchedd a lleihau'r stigma a deimlir yn aml gan y rhai sy'n eu derbyn.

Byddwn hefyd yn buddsoddi mewn rhaglen newid ymddygiad drwy 10 Cam i Bwysau Iach i annog newid cynyddol gyda rhieni. Ochr yn ochr â'r gwaith hwn, byddwn yn gweithio ledled y DU i ymgynghori ar labelu bwyd a weithgynhyrchir ar gyfer babanod, a all fod yn gamarweiniol ar hyn o bryd ac yn groes i bolisi iechyd y cyhoedd. Byddwn yn ailedrych ar ein cynllun rhwydwaith Cymru o ysgolion iach, a fydd yn helpu i sefydlu dull o weithredu sy'n targedu mwy ac yn canolbwyntio ar ganlyniadau, gyda mynd i'r afael â gordewdra ymhlith plant yn flaenoriaeth allweddol. A byddwn yn gweithio gydag ymgyrchoedd cenedlaethol fel Nerth Llysiau, sy'n ceisio ysbrydoli plant o'r blynyddoedd cynnar i'r ysgol gynradd a'r arddegau. Y nod fydd annog hoffter o lysiau y byddant, gobeithio, yn ei gadw am oes ac yn eu tro, yn ei rannu gyda'u plant hwythau. Roeddem yn falch o gefnogi cyllid i'r ymgyrch eleni, a aeth i dros 100 o ysgolion ledled Cymru.

Mae pawb ohonom yn gwybod beth y dylem fod yn ei fwyta, ond mae bwyta'n iach a'i gynnal, i'r rhan fwyaf ohonom, yn frwydr gyson. Am reswm da, mae'r cefndir i'n bywydau bob dydd wedi'i alw'n amgylchedd obesogenig. Mae'n hanfodol bwysig ein bod yn newid hyn. O flwyddyn i flwyddyn yng Nghymru, fel ar draws y byd, mae gordewdra'n parhau i gynyddu ac mae cyfraddau'r clefydau sy'n gysylltiedig â deiet yn parhau i godi hefyd. Mae gordewdra ar y trywydd i oddiweddyd ysmygu fel prif achos marwolaeth a chlefyd y mae modd ei osgoi. Rwy'n gwbl ymrwymedig i ysgogi newid ledled Cymru. Drwy ein strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach', gallwn helpu i wneud y dewis iach yn ddewis arferol yn ein bywydau ni i gyd. Diolch.