1. Pa gamau pellach y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd mewn ymateb i darfu difrifol ar addysg yn gynnar yn y tymor ysgol newydd yn sgil cynnydd yn yr achosion o COVID-19? TQ567

Rwy'n cydnabod bod hwn wedi bod yn ddechrau heriol i'r flwyddyn ysgol. Rŷm ni'n parhau i weithio'n agos gydag ysgolion, gyda llywodraeth leol, gydag undebau dysgu, a gydag arbenigwyr iechyd cyhoeddus, i fonitro'r sefyllfa a phenderfynu pa gamau sydd eu hangen i sicrhau ein nod gyffredin o sicrhau bod plant yn gallu bod yn yr ysgol yn dysgu.

Diolch am yr ateb yna. Dwi'n credu bod angen i chi ddangos cydymdeimlad efo pryderon rhieni, pobl ifanc a staff a dangos eich bod chi yn gwrando ac yn ystyried gweithredu, os bydd rhaid—hynny yw, yn fodlon tynhau'r rheolau os bydd angen. Mi fyddai egluro'r rhesymeg o ran pwy ddylai ynysu a phwy ddylai fynd i'r ysgol yn helpu, ac mae etholwyr yn dweud wrthyf i fod y cyngor maen nhw'n ei gael, un ai'n gwrthdaro, neu dydyn nhw ddim yn cael unrhyw gyngor o gwbl, ac felly mae angen sylw i hynny.

Er gwaethaf ymdrechion staff rheng flaen, mae problemau ac anghysondebau mawr efo'r system profi ac olrhain. Mae yna gymaint yn fwy y gellid ei wneud o ran awyru'r adeiladau hefyd. Mae angen i rieni a phlant a phobl ifanc a staff gael sicrwydd fod ysgolion mor ddiogel â phosib, ac mae yna ddyletswydd arnoch chi i dawelu'r pryderon ar fyrder a dangos eich bod chi'n barod i weithredu hefyd. Ydych chi'n cytuno efo hynny?

Hoffwn i ddodi ar y record fy niolch i i'r sector addysg am y gwaith caled maen nhw wedi bod yn ei wneud i gadw'r ysgolion mor saff ag sydd yn bosib. Gwnes i ysgrifennu i brifathrawon ac i arweinwyr colegau ddoe yn cydnabod y gwaith maen nhw wedi bod yn ei wneud. Rwy'n cydnabod, fel gwnes i yn yr ateb blaenorol, fod y cyfnod diweddar yma wedi bod yn heriol iawn, gyda rhifau yn cynyddu. Mae buddiant a llesiant ein pobl ifanc ni wrth wraidd pob penderfyniad rydw i'n ei wneud fel Gweinidog ac mae ein Llywodraeth ni yn ei wneud. Yn y llythyr gwnes i ysgrifennu ddoe, roeddwn i'n esbonio'r sefyllfa ar hyn o bryd a'r camau rŷm ni yn eu cymryd—er enghraifft, bod y cynllun brechu i blant rhwng 12 ac 15 yn dechrau wythnos nesaf. Rŷm ni'n cadw i fonitro'r sefyllfa o ran y cyngor rŷm ni'n rhoi, wrth gwrs, ac rwy'n deall bod consérn ynglŷn â rhai o'r rheoliadau sydd mewn lle, ac rŷm ni'n edrych ar ffyrdd o gyfathrebu hynny yn well fel bod pobl yn deall beth yw'r rheoliadau a beth yw'r rhesymau dros y rheoliadau. Mae hynny hefyd yn bwysig.

Rŷm ni wedi cadarnhau bod y gronfa yn parhau i ariannu staff cyflenwi yn y cyfnod yma, bod y monitors carbon deuocsid yn dechrau cyrraedd ysgolion yr wythnos nesaf, ac ein bod ni'n edrych ar beth mwy y gallem ni ei wneud i gefnogi'r system profi ac olrhain i sicrhau eu bod nhw'n gwneud y gorau y gallen nhw hefyd. Rŷm ni wedi clywed wrth rieni ac athrawon ynglŷn ag ysgolion arbennig a disgyblion gydag anghenion meddygol arbennig, a bydd cyngor pellach yn dod ar y ddau beth hwnnw yn fuan iawn hefyd. Hoffwn i hefyd ddweud bod y cyd-destun, wrth gwrs, yn heriol i brifathrawon ac athrawon sydd yn edrych ar sut maen nhw'n delio â'r sialensiau staffio—edrych ar beth mae hynny'n ei wneud i'r amserlen ac ati. Felly, rwy'n cydnabod yn iawn fod y penderfyniadau yma'n heriol ar hyn o bryd.

Rŷn ni wedi gweld yn y ffigurau sydd wedi cael eu cyhoeddi ar ddechrau'r wythnos hon fod y cyfraddau achosion mewn plant o dan naw ac o dan 19 wedi'u lleihau yn yr wythnos diwethaf. Mae hynny'n arwydd cynnar, ond rwy'n gobeithio hefyd yn arwydd gobeithiol i ni.

Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i Siân Gwenllian am dynnu sylw'r Gweinidog at y pwnc hwn y prynhawn yma, gan fy mod yn dymuno canolbwyntio ar fy etholaeth yn Nyffryn Clwyd yn sir Ddinbych, lle hyd yn oed heddiw rydym wedi cael ysgol yn cau oherwydd achosion o COVID, gan darfu'n fawr ar addysg plant. Rwy'n meddwl tybed—. Wel, mae'n ddrwg gennyf, hoffwn ganolbwyntio ar ardaloedd gwledig a pha gynlluniau wrth gefn sydd gan Lywodraeth Cymru i ddarparu cyfleusterau addysg barhaus i bobl a allai fod yn cael trafferth cael cysylltiad band eang mewn ardaloedd gwledig, fel nad oes unrhyw blentyn yn cael ei adael ar ôl oherwydd achosion o COVID mewn ysgolion. Diolch.

Ar gwestiwn olaf yr Aelod mewn perthynas â chymorth i ysgolion gwledig—yn wir, cymorth i bob ysgol—a’r angen i allu darparu ar gyfer dysgu o bell yn ôl y gofyn, yn amlwg, credaf ein bod mewn sefyllfa wahanol iawn bellach o gymharu â dechrau'r pandemig, yn rhannol oherwydd y buddsoddiad sylweddol tu hwnt a wnaed er mwyn sicrhau bod ysgolion yn gallu darparu tabledi a gliniaduron i ddysgwyr er mwyn iddynt allu gweithio o bell, yn ogystal â'r MiFi a dyfeisiau eraill yr ydym wedi gallu eu hariannu er mwyn helpu gyda rhai o'r heriau sy'n gysylltiedig â band eang y soniodd yr Aelod amdanynt yn ei gwestiwn.

Mae wedi bod yn rhan bwysig iawn o'n cyllid adnewyddu a diwygio, a gyhoeddais yn yr haf—y tymor diwethaf—ac mae'r Sefydliad Polisi Addysg ac eraill wedi cydnabod bod hynny'n cael effaith arbennig o fuddiol o ran y ddarpariaeth ddigidol. Gwn ei fod yn cytuno bod hynny'n bwysig tu hwnt.

Weinidog, yn dilyn yr hyn a ddywedodd Gareth, mae wedi amlinellu eithafion yr hyn sy'n digwydd: mae'n ddiwedd mis Medi ac rydym eisoes yn gweld ysgolion yn cau a grwpiau blwyddyn cyfan yn aros gartref. Rheswm arall am hynny yw prinder staff, gyda phobl yn aros gartref gyda COVID, felly hoffwn wybod pa gynlluniau wrth gefn sydd gennych ar waith i helpu'r ysgolion y mae'r broblem honno'n effeithio arnynt.

Un o'r problemau hefyd gyda phobl yn colli addysg ar hyn o bryd yw'r diffyg eglurder, fel y crybwyllais wrthych mewn pwyllgor—y diffyg eglurder i rieni ynghylch beth i'w wneud os oes ganddynt achos o COVID yn eu teuluoedd. Rydych yn dweud bod cyngor y Llywodraeth yn eglur iawn, sef os oes COVID ar rywun, mae gweddill y teulu'n dal i fynd i'r gwaith, i'r ysgol a beth bynnag arall, ond mae penaethiaid dan bwysau aruthrol ac yn dod ataf o bobman i ddweud bod rhieni mewn penbleth ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd, mae'r disgyblion mewn penbleth. Maent yn poeni am fod pobl yn dod i'r ysgol pan fyddant yn gwybod bod COVID ar rywun arall yn eu teulu, ac mae pryderon ynglŷn â hynny.

Credaf fod y cylch tair wythnos yn rhy hir mewn gwirionedd i ymateb i'r hyn sy'n digwydd, gyda niferoedd COVID yn codi'n sylweddol ar hyn o bryd. Felly, sut y bwriadwch ailedrych ar hynny ac edrych ar y cyngor? Fel y dywedodd y Gweinidog iechyd meddwl yn gynharach, gwn ei bod yn anodd cydbwyso pethau, ac mae cael hyn yn iawn mor bwysig. Rydym am i blant fod yn yr ysgol, ond rydym hefyd am iddynt fod yn ddiogel. Gwn eich bod o dan gryn dipyn o bwysau, ond hoffwn pe gallech wneud sylwadau ar hynny yn gyflym.

Hefyd—yn gyflym iawn, Lywydd—rydym wedi cyrraedd sefyllfa lle mai plant rhwng—pobl ifanc, mae'n ddrwg gennyf, rhwng—10 a 19 oed yw'r grŵp gyda'r nifer fwyaf o bobl â COVID ar hyn o bryd, gydag oddeutu 2,000 o achosion ym mhob 100,000 o bobl bellach, a chyfartaledd yn unig yw hwnnw; mewn rhai rhannau o Gymru, mae'r ffigur yn codi bob dydd. Felly, mae rhoi'r brechlyn i bobl 12 i 16 oed yn hanfodol, a gwn y bydd y broses honno'n dechrau ar 4 Hydref, ond pa gynlluniau sydd gennych ar waith i gyflymu'r broses o'i ddarparu? Diolch.

Rydym yn rhagweld y bydd pob plentyn yn y grŵp oedran hwnnw wedi cael cynnig y brechlyn ym mis Hydref drwy wahoddiadau i ganolfannau brechu torfol. Ar y pwynt a wnaeth yr Aelod am y cynnydd mewn achosion yn y garfan 10 i 19 oed, dylwn ddweud y bydd cynnal llawer iawn o brofion ar ddisgyblion asymptomatig yn yr ystod oedran honno o reidrwydd yn arwain at nodi mwy o achosion. Dyna'n amlwg y mae wedi'i gynllunio i'w wneud, a chredaf yr wythnos diwethaf fod ychydig dros 40 y cant o'r holl brofion a gynhaliwyd ar sail galw i mewn wedi'u rhoi i blant 18 oed ac iau. Felly, mae hynny'n esbonio'n rhannol y niferoedd a welwn, ac rwy'n adleisio'r pwynt a wneuthum yn gynharach fod y garfan benodol honno—ymddengys bod cyfradd yr achosion wedi gostwng yn ystod yr wythnos ddiwethaf o gymharu â'r wythnos flaenorol, sy'n rhywbeth y gwn y byddai'r Aelod hefyd yn ei groesawu.

Ar y canllawiau, mae'n bwysig fod hyn yn glir, ac mae'r canllawiau wedi'u nodi'n glir iawn ar wefan Llywodraeth Cymru yn ein cyfathrebiadau, ond hoffwn achub ar y cyfle hwn i'w nodi. Rydym yn adolygu'r canllawiau hyn yn barhaus—yn yr ysgol a thu hwnt—i adlewyrchu'r dystiolaeth a'r canllawiau gorau a mwyaf diweddar a gawn. Ar lefel rhybudd 0, nid yw'n ofynnol i unrhyw un o dan 18 oed sy'n gysylltiad agos ond nad yw'n symptomatig hunanynysu. Felly, mae angen cyfiawnhad arbennig iawn dros ofyn i bobl hunanynysu o dan yr amgylchiadau hynny, a chredaf fod gofyn i bobl ifanc gadw at reolau sy'n fwy llym na'r rheolau y mae oedolion yn glynu atynt, pan fyddant yn llai tebygol o gael eu niweidio a phan fo oedolion wedi cael—y mwyafrif llethol—wedi cael eu brechu, credaf fod hwnnw'n safbwynt heriol iawn i ddechrau ohoni.

Ceir rhagdybiaeth synnwyr cyffredin, ac rwy'n ei deall yn llwyr, y bydd holl aelodau'r teulu'n dal, neu y bydd y rhan fwyaf o aelodau'r teulu'n dal COVID o fod achos yn y cartref. Nid yw hynny wedi'i brofi yn y dystiolaeth fel rydym yn ei deall ar hyn o bryd. Yn amlwg, caiff y pethau hyn eu hadolygu'n barhaus, ond nid yw hynny i'w weld yn y sefyllfa fel yr ydym yn ei deall ar hyn o bryd. Yr hyn a welir yw'r math o beth y clywsom gyd-Aelod yr Aelod, James Evans, yn ei ddisgrifio mewn cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog iechyd meddwl yn gynharach, sef yr effaith andwyol sylweddol iawn ar bobl ifanc o ganlyniad i beidio â bod yn yr ysgol. Felly, mae hynny'n dweud wrthym, o'r hyn a ddeallwn ar hyn o bryd, fod cydbwysedd y niwed yn cefnogi'r polisi cyfredol.

Diolch i'r Gweinidog. Mae'r cwestiwn nesaf i'w ofyn gan Joyce Watson, ac i'w ateb gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Joyce Watson.