Nawr, ni ellir gwadu bod pandemig COVID-19 wedi cael effaith andwyol enfawr ar bobl sy'n byw gyda dementia o ryw fath ac wedi'u heffeithio ganddo. Mewn arolwg a gynhaliwyd gan Gymdeithas Alzheimer, adroddodd 95 y cant o ofalwyr eu bod wedi dioddef effaith negyddol ar eu hiechyd meddwl neu gorfforol. Ac yn anffodus iawn—wyddoch chi, mae'n anodd darllen yr ystadegau hyn yn uchel, ond roedd dros chwarter y bobl a fu farw gyda COVID-19 rhwng mis Mawrth a mis Mehefin 2020 yn y DU yn dioddef o dementia. Felly, mae'n fy mhoeni pan fydd cynllun gweithredu Cymru ar gyfer dementia yn datgan:

'Mae angen inni feithrin cysylltiadau pellach rhwng cartrefi gofal a gwasanaethau cymunedol, a byddwn yn disgwyl i’r timau dementia ‘o amgylch yr unigolyn’ ddarparu cymorth arbenigol a rheolaidd i gartrefi gofal. Rydym hefyd yn annog meddygfeydd teulu i gynnig gwasanaeth newydd gwell ar gyfer gofal preswyl a nyrsio yng Nghymru.'

Nawr, deilliodd hynny—. Dywedodd 75 y cant o'r cartrefi gofal a holwyd ei bod yn anodd am fod meddygon teulu'n amharod i ymweld â phreswylwyr yno. Felly, mae'r dystiolaeth yn dangos nad yw cartrefi gofal wedi bod yn cael gwasanaeth gwell gan feddygon teulu. Felly, byddai'n dda gennyf glywed pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â hyn.

Y mis hwn, Meddyg Care yw'r grŵp cartref gofal cyntaf i sefydlu gwasanaeth nyrsys admiral yng Nghymru. Felly, er bod gan sefydliadau eraill gynghorwyr dementia, sy'n cynnig arweiniad gwerthfawr i bobl â'r cyflwr a'u teuluoedd, mae nyrsys admiral yn mynd y tu hwnt i gyngor—maent yn cynnig cymorth ac arbenigedd arbenigol cynhwysfawr i deuluoedd a'r rhai sy'n byw gyda chymhlethdodau dementia. Ac wrth ddarllen ymlaen, cefais fy synnu ymhellach o weld nad oes nyrsys admiral yng ngogledd Cymru. Felly, Weinidog, tybed pa adolygiad y gallech ei wneud fel Llywodraeth i helpu nyrsys cofrestredig i ddod yn nyrsys admiral. Byddai hyn yn cyd-fynd â'r canlyniad canlynol yn y cynllun gweithredu ar gyfer dementia sy'n dweud:

'Mae gan staff y sgiliau i’w helpu i adnabod pobl â dementia a theimlo’n ddigon hyderus a chymwys i gefnogi anghenion yr unigolion ar ôl cael diagnosis.'

Gall nyrsys admiral helpu gofalwyr di-dâl hefyd, gan y gall nyrsys o'r fath eu harfogi â thechnegau rheoli straen a strategaethau ymdopi a all wedyn helpu i'w cysylltu â gwasanaethau seibiant a darparu addysg a hyfforddiant arbenigol i ofalwyr. Yn wir, mewn gwirionedd, ni ddylem fod yn gweld oedi yn awr cyn gweithredu unrhyw gamau a allai arwain at gynnig mwy o gymorth i ofalwyr di-dâl.

Y peth trist yw bod 40 y cant o'r rheini'n teimlo na allant reoli eu cyfrifoldebau gofalu. Nid yw 72 y cant wedi cael unrhyw seibiant yn ystod pandemig COVID-19, ac mae 73 y cant wedi dweud eu bod wedi gorflino o ganlyniad i ofalu yn ystod y pandemig. Felly, rwy'n cytuno â Gofalwyr Cymru, Age UK, Ymddiriedolaeth y Gofalwyr, Cymdeithas Clefyd Niwronau Motor, Oxfam GB a Rethink Mental Illness, sydd wedi galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod ein gofalwyr di-dâl sy'n darparu oriau sylweddol o ofal i gleifion â dementia yn cael y seibiannau sydd eu hangen arnynt.

Nawr, er fy mod yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn darparu £3 miliwn y flwyddyn ariannol hon i gefnogi gofal seibiant brys a datblygu cronfa seibiant byr, rwy'n ymwybodol fod rhai gofalwyr di-dâl yn ymgymryd â chyfrifoldebau pellach. Felly, unwaith eto, mae'n ymwneud â'r data—y data pwysig y mae ei angen arnom—fel y gallwn edrych, mewn gwirionedd—neu gallwch chi fel Llywodraeth edrych—ar sut y gallwch leddfu'r pwysau y maent yn ei deimlo.

Yn olaf, fel y mae Cymdeithas Alzheimer Cymru wedi nodi, mae Cymru mewn sefyllfa unigryw, gyda chyllid penodol ar gyfer dementia at ei defnydd ac ymchwilwyr medrus yn y maes. Yn ogystal ag annog ymchwilwyr i wneud cais am gyllid o dan y cynllun gweithredu ar gyfer dementia, rwyf eisiau gweld Llywodraeth Cymru yn mynd ymhellach, drwy ariannu ymchwil i ddatblygu dulliau diagnostig manwl i sicrhau y gall pobl sy'n cael diagnosis o ddementia gael cymorth cywir ar unwaith ar ôl cael diagnosis. Rwyf eisiau gweld arsyllfa ddata dementia genedlaethol yn cael ei sefydlu, ac rwyf hefyd eisiau sicrhau bod cymorth ôl-ddiagnostig yn cael ei ariannu ar gyfer pob math o ddementia ledled Cymru.

Rwy'n eich annog chi i gyd i ymuno â Luke Fletcher drwy gefnogi'r cynnig clodwiw hwn. Diolch.