Hoffwn ddiolch i Luke Fletcher am gynnig y ddadl hon, ac mae lefel y diddordeb yn dangos ein bod ni i gyd yn ymwybodol o ba mor bwysig yw'r pwnc hwn. Rydym yn wynebu epidemig o ddementia—nid fy asesiad i yw hynny, ond asesiad arbenigwr blaenllaw ym maes meddygaeth pobl hŷn. Mae angen inni wneud ymchwil fel mater o frys i'r cysylltiad rhwng llygredd aer a dementia. Mae angen inni ddeall—. Gwyddom fod clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint yn cael ei achosi gan lygredd aer, ond beth am effaith anadlu gronynnau i'r llif gwaed, sy'n cyrraedd yr ymennydd yn y pen draw? Yr wythnos diwethaf, siaradodd y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant am ein hamgylchedd gordewogenig, a'r gormodedd o hysbysebion bwyd sothach, sy'n golygu nad yw pobl yn bwyta digon o'r pethau sy'n rhoi maeth i'w hymennydd, a gormod o'r pethau sy'n tagu eu rhydwelïau.

Yn ystod y cyfnod clo, gwelsom effaith enfawr ar bobl â dementia, ond yn enwedig y rhai sy'n gofalu am bobl â dementia, oherwydd mae'r holl wasanaethau cymorth arferol a oedd ar gael yn flaenorol wedi chwalu, yn y rhan fwyaf o achosion. Cadarnhawyd hyn gan ymchwil a wnaed yng Nghymru yn ogystal ag mewn rhannau eraill o Ewrop. Mae hwn wedi bod yn gyfnod ofnadwy iawn, ac wrth gwrs mae wedi achosi straen i bobl â dementia a'u gofalwyr. Rwy'n ymwybodol fod Cyngor Abertawe, ers i'r pandemig ddechrau, wedi gorfod diddymu dau wasanaeth gofal a chymorth dementia allweddol, nyrsys Admiral a'r tîm cymorth gwasanaethau dementia. Felly, mae bwlch sylweddol bellach yn y ddarpariaeth ar gyfer gofalwyr a'r rhai sy'n byw gyda dementia. Mae gofalwyr yn adrodd am effaith y prinder staff gofal cartref difrifol yn y maes, sy'n golygu bod eu pecynnau gofal hefyd yn cael eu lleihau neu eu diddymu'n llwyr. Felly, mae teuluoedd yn gorfod dibynnu ar aelodau eraill o'r teulu, neu gymdogion, i gael unrhyw fath o seibiant o gwbl, ac mae hyn yn wirioneddol ddifrifol.

Ynghanol y storm berffaith hon, cefais siom o glywed bod y Gymdeithas Alzheimer wedi penderfynu, fis diwethaf, na fyddent yn ailagor y ganolfan gofal dydd yn Oldwell Court yn fy etholaeth i, canolfan a oedd wedi bod ar gau ers dechrau'r pandemig. Roedd hyn yn amseru ofnadwy, i'r gofalwyr ac i'r bobl a arferai fwynhau mynd yno. Ni chafwyd cyfle i drafod beth yw'r opsiynau eraill, ac yn wir, ar hyn o bryd nid oes unrhyw opsiynau eraill. Mae'r ddarpariaeth yng Nghaerdydd, ar hyn o bryd, wedi'i chyfyngu i un ganolfan gofal dydd, yr asesir ei bod yn ddiogel i gymryd saith defnyddiwr gwasanaeth ar unrhyw ddiwrnod penodol. Mae hynny ar gyfer Caerdydd gyfan, a'r lle mae pobl sydd â'r problemau mwyaf difrifol yn mynd iddo—y rhai sy'n crwydro, y rhai sy'n mynd yn dreisgar o bryd i'w gilydd oherwydd eu bod mor ddryslyd—mae hwnnw ar gau oherwydd bod asbestos yn yr adeilad. Mae'n anhygoel. Mae hyn mor ofnadwy, ac mae'r baich ar ofalwyr a'r diflastod a'r diffyg ysgogiad, yn enwedig i'r rhai sydd â'r dryswch mwyaf dwys, yn ofnadwy iawn. Nid iaith yn unig sydd mor bwysig i ddal gafael arni, mae bwyd hefyd yn eithriadol o bwysig. Pan ymwelais â chanolfan ddydd Minehead yn Llanrhymni yn ddiweddar, roedd cogydd gwych yno. Roedd y defnyddwyr gwasanaeth yn ysgrifennu llythyrau'n gwerthfawrogi'r bwyd cartref gwych roeddent yn ei gael. Felly, mae hynny'n wych hefyd, ond mae cerddoriaeth hefyd yn rhan mor bwysig o'r hyn nad yw pobl yn ei golli. Pam nad yw'n bosibl gwneud sesiynau cerddoriaeth dros y ffôn, dros fideo, hyd yn oed os na all gwasanaethau wyneb yn wyneb ddychwelyd eto?

Ond a dweud y gwir, yn y tymor hir, mae arnom angen gwasanaethau sy'n deall dementia yn ein holl weithgareddau cymunedol, yn yr hybiau cymunedol sydd gennym yng Nghaerdydd, a hefyd ein clybiau garddio, ein clybiau bowlio, ein clybiau dartiau—mae angen i'r holl bethau eraill y mae pobl hŷn yn mwynhau eu gwneud fod ar gael i bobl â dementia, oherwydd rydym yn sôn am sbectrwm enfawr o ran angen. I rai pobl, mae'n amhosibl cymryd unrhyw ran mewn gweithgareddau cyffredin ond i eraill, mae'n gwbl bosibl cyn belled â'n bod yn ymwybodol o'r anghenion penodol sydd ganddynt a sut y gallent fynd yn ddryslyd o bryd i'w gilydd, a sut y gallwn leddfu hynny. Felly, mae llawer iawn o waith i'w wneud ac mae hon yn ddadl hynod o bwysig.