Diolch, Ddirprwy Lywydd, a heddiw, byddwn yn archwilio nid yn unig beth arall y gellir ei wneud i hyrwyddo perchnogaeth gan weithwyr yng Nghymru, ond a allwn gyflwyno cyfraith Marcora ymarferol i Gymru yn wir. A diolch i'r Pwyllgor Busnes am ddewis y cynnig hwn i'w drafod ac i Aelodau eraill y Senedd am gefnogi'r cais. Edrychaf ymlaen at glywed y cyfraniadau heddiw ac ymateb y Gweinidog.

Nawr, rwy'n datgan buddiant fel aelod o'r Blaid Gydweithredol a chadeirydd grŵp Plaid Gydweithredol y Senedd hefyd. Fodd bynnag, gwn fod cefnogaeth i'r cynnig hwn yn y pleidiau eraill hefyd ac yn y mudiad cydweithredol ehangach, ac edrychaf ymlaen at glywed hynny heddiw.

Mae rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru, yn yr adran o'r enw 'adeiladu economi gryfach a gwyrddach', yn nodi, yn galonogol:

'Byddwn yn creu economi sy’n gweithio i bawb, wedi’i gwreiddio yn ein gwerthoedd o newid cynyddol—gan symud ymlaen gyda’n gilydd yn ysbryd cydweithredu, nid cystadleuaeth.'

Nawr, rwy'n croesawu hynny. Mae'n adlewyrchu'r ymgysylltu a wnaeth y Llywodraeth hon wrth ddatblygu ei maniffesto gyda'r agenda gydweithredol. A chan fod cydweithredu wedi'i ymgorffori yn rhaglen y Llywodraeth, sydd hefyd yn cynnwys Gweinidog â chyfrifoldeb am gydweithredu, llawer o aelodau'r Blaid Gydweithredol yn Weinidogion, a'r nifer uchaf erioed o Aelodau'r Blaid Gydweithredol ar y meinciau hyn hefyd, mae'r rhaglen lywodraethu ar gyfer y chweched Senedd hon yn ailadrodd addewid o'r maniffesto air am air, gan addo

'Darparu mwy o gymorth i bryniant gan weithwyr' a

'cheisio dyblu nifer y busnesau sy’n eiddo i weithwyr.'

Dyna uchelgais go iawn. Mae croeso mawr iddo. Mae'n glir. Mae'n eglur. Mae ar bapur mewn du a gwyn i bawb ei weld. Ond ni ellir cynnwys pob cynnig yn y maniffesto. Rydym yn sylweddoli hynny. Wedi'r cyfan, nid yw maniffesto mor wahanol â hynny i raglen lywodraethu—mae'n grynodeb o fisoedd os nad blynyddoedd o waith datblygu polisi manwl. Mae'n ei grynhoi'n hanfodion hawdd eu deall yr hyn y bydd Llywodraeth yn ei wneud. Ni all gynnwys pob manylyn ynghylch pob dadl ar bolisi mewn neuadd wyntog yng Nghwm-twrch uchaf neu bob cyfarfod taflu syniadau ar Zoom sy'n llawn o gynghorwyr arbennig, grwpiau diddordeb arbennig, arbenigwyr polisi a phobl sy'n meddwl heb orwelion. Ond tynnaf sylw’r Gweinidog at un awgrym bach, un bach iawn, na chyrhaeddodd addewidion main, bachog y maniffesto, sef cyflwyno cyfraith Marcora i Gymru, i ddeddfu ar berchnogaeth gan weithwyr. Mae aelodau eraill o'r Blaid Gydweithredol fel Christina Rees AS wedi ceisio hyrwyddo hyn yn Senedd y DU, ond yn aflwyddiannus. Ond a allem wneud rhywbeth fel hyn yma yng Nghymru?

Pan fo swyddi a'r economi leol yn dibynnu ar un neu ddau o gyflogwyr mwy o faint, yn enwedig yn y sectorau gweithgynhyrchu a diwydiannol, gall cau neu leihau maint un neu ddau o gwmnïau gael effaith anghymesur enfawr. Gall diweithdra ar y raddfa hon effeithio'n andwyol ar yr unigolion hyn, yn ogystal â'u cymunedau lleol, am ddegawdau. Mae'r cam cyntaf i atal pobl rhag dod yn ddi-waith yn y lle cyntaf yn hollbwysig. Pan fydd busnesau'n cau neu'n lleihau o ran maint yn yr Eidal, man geni cyfraith Marcora—mae'n wych fod hyn yn dod gan Eidalwr o Gymro yma—mae gweithwyr yn cael hawl, a chymorth ariannol i'w chefnogi, i brynu'r busnes yn gyfan gwbl, neu ran ohono, a'i sefydlu fel cwmni cydweithredol sy'n eiddo i'r gweithwyr. Mae hyn yn achub rhannau proffidiol y busnes, neu fusnesau cwbl broffidiol hyd yn oed lle mae maint yr elw wedi bod yn rhy fach i fodloni disgwyliadau buddsoddwyr allanol.

Sefydlwyd cyfraith Marcora yr Eidal dros 30 mlynedd yn ôl i ddargyfeirio'r arian a fyddai fel arall yn cael ei wario ar fudd-daliadau diweithdra i gadw'r swyddi a chynnal y gweithgarwch economaidd. Ac mae'n gwneud hyn drwy ddarparu eu budd-daliadau diweithdra fel cyfandaliad ymlaen llaw i weithwyr sydd mewn perygl o gael eu diswyddo pan fydd busnes, neu ran o fusnes, ar fin cau, i'w ddefnyddio fel cyfalaf i brynu'r busnes—gwyddom fod hyn wedi digwydd yng Nghymru mewn cyd-destun gwahanol, mewn ffordd wahanol—yn ogystal â mynediad at gymorth ac arweiniad i'w wneud yn llwyddiant. Nawr, mae hyn yn cadw pobl mewn swyddi ac yn sicrhau bod busnesau'n aros ar agor ac yn gynhyrchiol, ond mae hefyd yn golygu y gall yr economi newid dros amser i fod yn economi decach, yn strwythur mwy democrataidd, lle mae llais gan y gweithwyr eu hunain, a budd yn eu gweithleoedd.

Nawr, gwn y bydd y Gweinidog yn dweud bod hyn yn anodd am fod pwerau cyfraith cyflogaeth a masnach wedi'u cadw'n ôl gan San Steffan; rwy'n deall hynny. Ond mae gennym bwerau dros ddatblygu economaidd, y bartneriaeth gymdeithasol, y contract economaidd, caffael, dylanwad dros gwmnïau sy'n derbyn cyllid sylweddol gan Lywodraeth Cymru a mwy. Mae gennym ysgogiadau a allai arwain at gyfraith Marcora i Gymru o fewn ein cymwyseddau datganoledig. A bydd y Gweinidog yn tynnu sylw heddiw, yn gwbl briodol mae'n rhaid imi ddweud, at y ffordd y mae'r Llywodraeth gydweithredol hon yng Nghymru eisoes yn gweithredu ei chymorth a'i chyllid ar gyfer yr economi gydweithredol, gan weithio ochr yn ochr â Chanolfan Cydweithredol Cymru a Banc Datblygu Cymru ac eraill, ac rydym yn croesawu hynny. Ond rydym yn dadlau y byddai cyfraith Marcora i Gymru yn helpu'r Llywodraeth hon gyda'r nod uchelgeisiol o ddyblu nifer y busnesau sy'n eiddo i weithwyr yng Nghymru. Ac os na all ddweud 'ie' terfynol wrth y cynnig hwn heddiw, gweithiwch gyda ni i archwilio hyn ymhellach. Dewch i gyfarfod â mi a Chanolfan Cydweithredol Cymru ac eraill i'n gweld a allwn archwilio hyn, a llunio'r cynnig hwn, oherwydd rwy'n dweud, 'Lle ceir ewyllys, ewyllys wleidyddol, gellir cael cyfraith Marcora i Gymru.' A chyda'r sylwadau agoriadol hynny, edrychaf ymlaen at glywed gan yr Aelodau eraill.