3. Datganiad gan Weinidog yr Economi: Yr Economi Sylfaenol

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:22 pm ar 9 Tachwedd 2021.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 3:22, 9 Tachwedd 2021

(Cyfieithwyd)

Diolch i chi am y sylwadau a'r cwestiynau. Rwy'n gobeithio ein bod ni wedi clywed Luke Fletcher mwy adeiladol heddiw na'r wythnos diwethaf, pan ddywedodd ei fod yn ei ddisgrifio ei hun yn un sydd braidd yn negyddol ac yn gweld yr ochr dywyll. Mewn gwirionedd, rwy'n credu bod llawer i fod yn gadarnhaol yn ei gylch yn yr economi sylfaenol, ac fel dywedais i, fe wnaethom ni ddechrau'r gronfa her yn benodol wedi cytundeb cyllideb gyda'i blaid ef yn y Senedd flaenorol, a hynny wedyn sydd wedi caniatáu i ni ddechrau'r gronfa her.

Unwaith eto, roedd llawer o'r hyn a ddywedodd ef ar ddechrau ei gyfraniad ynglŷn â chydnabod gwerth sefydliadau angori a sut y gallan nhw gael effaith llawer mwy eang ar yr economi leol yn sicr wrth hanfod ein ffordd ninnau o feddwl, yn bendant. Dyna pam roeddem ni'n gallu dod i gytundeb ar wneud hynny o'r blaen. Mae hynny'n rhan o'r hyn yr wyf i'n ystyried ei ddatblygu. Nid wyf i am geisio datod y gwersi y gwnaethom ni eu dysgu, ond sut y gallwn ni wneud mwy, a bod yn fwy—nid yn unig yn frwdfrydig, ond mewn gwirionedd yn fwy uchelgeisiol o ran yr hyn y gallwn ni ei wneud yn ymarferol. Dyna pam rwyf i'n falch iawn ein bod ni, o fewn chwe mis, wedi gwneud yr hyn a ddywedais i gyda'r £11 miliwn o wariant ychwanegol gan y GIG yng Nghymru a oedd, cyn hyn, yn mynd y tu allan i Gymru. Mae hynny'n arwyddocaol iawn, ac rwy'n disgwyl i ni allu nodi mwy o wariant gan y GIG yn dychwelyd, yn raddol, i Gymru yn y dyfodol. Fel y dywedais i wrth Paul Davies, rwy'n sicr yn ceisio monitro hynny ynghyd â'r Gweinidog iechyd, am fy mod i'n awyddus i ddeall sut rydym ni wedi gwneud hynny'n llwyddiannus yn ymarferol, ac ailosod ein hamcanion ni wedyn i wneud mwy yn y dyfodol, yn hytrach na dim ond dweud, 'Rydym ni wedi gwneud digon, gadewch i ni anghofio am hyn a symud ymlaen.' Mae hyn yn rhan o'r dyfodol, nid rhywbeth ar gyfer un datganiad yn unig ac yna symud ymlaen.

O ran eich pwynt ynghylch sut y mae angen i'r gwerth hwnnw fod yno, rwy'n credu bod eich pwyntiau chi am gaffael a'r gadwyn gyflenwi yn bwysig iawn. Rydym ni'n gwybod ein bod ni wedi gwneud gwahaniaeth o ran caffael dros y tymor diwethaf a chyn hynny. Fe wyddom ni fod mwy o fusnesau yng Nghymru a mwy o swyddi yng Nghymru oherwydd y ffordd yr ydym ni wedi newid ein dull o gaffael. Ond yr her, unwaith eto, yw sut rydym ni yn gwneud mwy, a pheidio â bod yn amddiffynnol o ran yr hyn a wnaethom ni neu beidio hyd yn hyn, ond sut rydym ni yn dweud y gallwn ni wneud yn well eto, hyd yn oed. Mae'r gronfa i gefnogi cwmnïau lleol yn rhan o hynny, ond dyma'r holl bethau eraill a amlinellais i'n gynharach heddiw. Y gwaith a wnaeth CLES gyda ni, y gwersi maen nhw wedi eu dysgu eisoes gyda byrddau gwasanaethau cyhoeddus—maen nhw'n dysgu gwersi wrth gyrraedd diwedd y flwyddyn ariannol hon i ni allu deall mwy am yr hyn a wnaethom ni eisoes, er mwyn gallu symud ymlaen a gweld mwy o gynnydd. Mae hi'n wir ein bod ni'n deall mwy ar hyn o bryd, o fewn y gadwyn gyflenwi, ynghylch rhai busnesau sydd â chod post ar gyfer talu, ond nid yw'r holl weithgarwch, yn sicr, yn digwydd yng Nghymru. Mae hynny, unwaith eto, yn rhan o'n her ni—sut rydym ni'n dod i ddealltwriaeth wrth i ni fynd drwy reolaeth y gadwyn gyflenwi ei hun mai dim ond contractwyr sylfaenol a leolir yma, ond wrth i chi fynd ddau gam arall i lawr, fod y busnesau hynny a leolir yn wirioneddol yng Nghymru, a bod y swyddi yma? Ac yn hollbwysig, sut mae sefydlu busnesau Cymru ymhellach i fyny'r gadwyn honno o fewn y gadwyn gyflenwi fel mai y nhw yw'r prif gontractwyr ac nid y trydydd neu'r pedwerydd i lawr o'r brig?

Rwy'n disgwyl y byddwch chi'n gweld mwy ar hynny wrth i ni fynd drwy'r hyn y bydd y gronfa i gefnogi cwmnïau lleol yn ein helpu ni i'w wneud—a mwy o'r cyngor y bydd Busnes Cymru yn parhau i'w roi yn y sector hefyd. Felly, rwyf i o'r farn fod lle i ni fod yn obeithiol am ein bod ni wedi gwneud rhywfaint o hyn eisoes. Enghraifft dda o'r gronfa i gefnogi cwmnïau lleol yw'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio, sy'n debyg i'ch pwynt chi am yr economi werdd. Rydym ni wedi cyhoeddi £150 miliwn i'w wario gyda'r bwriad o wneud gwahaniaeth mawr i'r tai y mae pobl yn byw ynddyn nhw. Mae hynny'n rhan o'n bwriad ni, a lleihau'r biliau a'r costau i bobl sy'n byw yn y tai hynny. Ond o'r safbwynt hwn, y swyddi a fydd yn dod yn sgil hynny. Ymhle y caiff y £150 miliwn hwnnw ei wario? Sut fyddwn ni'n clustnodi cwmnïau o Gymru, busnesau Cymru, swyddi yng Nghymru a fydd yn manteisio ar yr arian hwnnw? Ac eto, mae hynny'n eglur iawn, ac mae hon yn enghraifft dda o ddull llawer mwy cydgysylltiedig rhwng fy nghydweithwyr newid hinsawdd, Julie James a Lee Waters, a'r adran hon i sicrhau ein bod ni'n manteisio ar y cyfleoedd hynny.

Nid wyf i wedi fy argyhoeddi bod angen comisiwn ar gyfer pontio teg arnom ni o reidrwydd, ond rwyf i o'r farn bod yr hyn y gwnaethom ni ei nodi, gyda'ch pwyntiau chi am waith teg a hefyd yr amcanion sydd gennym ni gyda'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael—fe fydd gwaith teg wrth wraidd hynny. Fe fydd llawer mwy i ni siarad amdano wrth graffu ar y darn hwnnw o ddeddfwriaeth, yn ogystal â'n dull gweithredu mewn amrywiaeth o feysydd eraill. Ond rwy'n cydnabod bod gennym ni fwy y gallwn ni ei wneud, yn fy marn i, o ran y ffordd yr ydym ni'n dewis gwario arian ynddi, a sut rydym ni'n dwyn perswâd ar fusnesau i ddod gyda ni—drwy anogaeth y bydd hynny ond mae hyn yn ymwneud hefyd â'r gofynion sydd gennym ni o ran sut rydym ni'n disgwyl i arian cyhoeddus Cymru gael ei wario. Ac fe fydd hynny'n cynnwys ein huchelgeisiau o ran lleihau'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, oherwydd rwy'n cydnabod, wrth i'r economi gael ei strwythuro, fod yna lawer o swyddi y mae pobl yn eu hystyried yn swyddi i ddynion neu i fenywod ac eto, mewn gwirionedd, fe wyddom ni nad oes angen i'r rhaniad hwnnw fod yn un gwirioneddol. Rydym ni'n awyddus i annog pobl i ystyried gwahanol yrfaoedd mewn ffordd gadarnhaol, yn ogystal â'n hymagwedd ni tuag at economi sylfaenol, sy'n ceisio codi cyflogau mewn meysydd lle gwyddom ni fod menywod yn aml ar gyflog isel. Felly, dyna pam rydym ni'n sôn am ofal cymdeithasol fel sector pwysig iawn, ond dyna pam y byddwn ni'n parhau hefyd i gymryd camau rhagweithiol ac adeiladol i annog menywod i ddilyn gyrfaoedd, i ennill sgiliau a hyfforddiant ar gyfer ennill y swyddi hynny, ac annog cyflogwyr i newid y gweithle.

Rwyf i am orffen ar y pwynt hwn, Dirprwy Lywydd. Fe allaf i ddweud yn onest fy mod i wedi gweithio mewn gweithleoedd gyda gwahanol grwpiau o bobl mewn gwahanol dimau, a'r timau gorau yr wyf i wedi gweithio ynddyn nhw yw'r timau sy'n fwy cytbwys o ran nifer y dynion a'r menywod—y timau mwyaf pleserus, y diwylliant gorau o fewn y timau, y ffordd orau o ennyn y gorau o'i gilydd. Felly, nid yw hyn yn ymwneud yn unig â bod yn awyddus i wneud y peth iawn o safbwynt ideolegol; fe geir tystiolaeth dda, nid yn unig yn fy mhrofiad i ond yn fwy cyffredinol, fod busnesau yn tueddu i wneud yn well os ydyn nhw'n gallu mynd i'r afael â'r mater hwn ynghylch pwy sy'n gweithio iddyn nhw ac, yn hollbwysig, i fod â thegwch yn y ffordd y caiff pobl eu talu am eu gwaith.