Eleni, rydym yn dathlu 15 mlynedd o raglen Cymru ac Affrica, sy'n parhau i addasu i heriau a chyfleoedd. Mae ganddo le amlwg yn ein strategaeth ryngwladol a lansiwyd yn 2020. Yn y datganiad hwn, byddaf yn canolbwyntio ar ddwy o'r heriau mwyaf sy'n ein hwynebu—COVID-19 a'r argyfwng hinsawdd—a sut y mae'r rhaglen Cymru ac Affrica yn ymateb.

Mae'r pandemig wedi gadael llawer iawn o ddinistr a cholled yn ei sgil—ac nid yw wedi dod i ben eto. Mae llawer o wledydd Affrica yn dal i fod yn llygad y ddrycin, gydag achosion COVID a thonnau mynych o heintiau'n ysgubo drwy gymunedau. Chwech y cant yn unig yw cyfartaledd y gyfradd frechu yn Affrica is-Sahara. Yn wir, nid oes yr un ohonom yn ddiogel nes bod pob un ohonom yn ddiogel.

Annhegwch brechu yw'r rhwystr mwyaf sy'n atal y byd rhag dod allan o'r pandemig hwn. Er nad yw dosbarthiad y brechlyn wedi ei ddatganoli, mae'r Prif Weinidog wedi annog Llywodraeth y DU i gyflymu'r cyflenwad o frechlynnau i'r byd datblygol, ac, yn benodol, i leoedd sydd â chysylltiadau cryf â Chymru fel Uganda, Namibia a Lesotho. Ac rwy'n gwneud yr alwad honno eto heddiw, Llywydd. Yma yn y DU, bydd miliynau o ddosau'n cael eu taflu, hyd yn oed pan fyddai modd iddyn nhw, o gynllunio yn well, gael eu defnyddio yn Affrica is-Sahara, fel mae Cynghrair Brechu'r Bobl wedi ei nodi. Er na allwn ni anfon brechlynnau ein hunain, fel Llywodraeth, mae gwaith pwysig y gallwn ei gefnogi, a dyma pam, dros y ddwy flynedd ddiwethaf, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £2.5 miliwn ychwanegol i sefydliadau yng Nghymru er mwyn gweithio mewn partneriaeth â llawer o wledydd yn Affrica i ymladd yn erbyn COVID.

Petruster ynghylch y brechlyn a diffyg ymwybyddiaeth, diffyg ocsigen, cyfarpar diogelu personol a'r hyfforddiant i'w ddefnyddio'n iawn—mae'r rhain i gyd yn feysydd sy'n peri pryder. Dyna pam yr wyf i'n falch ein bod ni wedi gallu cefnogi nifer o wahanol brosiectau gyda'r cyllid ychwanegol hwn. Un enghraifft yw United Purpose yng Nghaerdydd, sydd wedi bod yn darparu ymateb brys cyflym i COVID yn Nigeria, y Gambia, Senegal a Guinea, gan gyrraedd dros 4 miliwn o'r bobl dlotaf yn y byd. O ganlyniad i'r gwaith hwn, mae ardaloedd glanweithdra glân yn cael eu darparu, mae ymwybyddiaeth o frechlynnau yn cael ei chodi, ac mae pobl sydd wedi colli eu bywoliaeth gyfan o ganlyniad i COVID yn cael hyfforddiant mewn ffyrdd eraill o'u cefnogi eu hunain.

Enghraifft arall yw Teams4U. Maen nhw wedi bod yn gwneud gwaith rhagorol yn Uganda, gan wella glanweithdra a darpariaeth mislif mewn canolfannau iechyd ac ysgolion, a sicrhau bod dŵr poeth yn cael ei blymio i ganolfannau iechyd, sy'n hanfodol ar gyfer trin cleifion yn effeithiol ac yn ddiogel.

Mae'r Prosiect Phoenix yn brosiect hynod gyda Phrifysgol Caerdydd a Phrifysgol Namibia, sy'n gweithio mewn partneriaeth i gyflwyno rhaglen hybu brechu yn Namibia yn y cymunedau mwyaf difreintiedig, ac yna cyflwyno'r rhaglen frechu ei hun, gan achub llawer o fywydau. Dyfarnwyd grant i Brosiect Phoenix hefyd yn ddiweddar i gefnogi Namibia i sicrhau bod cyflenwadau ocsigen gwell yn y mannau cywir, ar yr adeg gywir, gyda hyfforddiant hefyd yn cael ei ddarparu i gannoedd o nyrsys a meddygon i reoli'r cyflenwadau ocsigen hynny.

Yn yr un modd, fe wnaethom ni ddarparu grant hefyd i Ymddiriedolaeth Rhwydweithio Partneriaethau Tramor, neu PONT, sy'n gweithio mewn partneriaeth ag Ysbyty Cyfeirio Rhanbarthol Mbale yn Uganda, i brynu cyfarpar diogelu personol, offer a generaduron ocsigen hanfodol. Wrth gwrs, nid dim ond drwy ddarparu arian y gallwn ddangos ein hymrwymiad i gefnogi gwledydd lle mae ei angen fwyaf. Mae'r rhodd ddiweddar i Namibia o offer dros ben a phrofion llif unffordd wedi helpu gyda'i thrydedd don o COVID.

Gyda COP26 yn digwydd yn Glasgow, hoffwn i hefyd dynnu sylw at y gwaith parhaus y mae ein rhaglenni cymorth i blannu coed yn ei wneud wrth fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd. Mae ein prosiectau partner yn gweithio i liniaru tlodi a chefnogi ymaddasu a lliniaru newid yn yr hinsawdd. Rwy'n falch iawn ein bod wedi cyrraedd y garreg filltir o blannu 15 miliwn o goed yn gynharach eleni, tuag at y targed o ddosbarthu 25 miliwn o goed erbyn 2025.

Yn gysylltiedig â'r gwaith hwn mae Jenipher’s Coffi, partneriaeth rydym yn falch o'i chefnogi, sy'n mewnforio coffi masnach deg ac organig o'r ansawdd gorau i Gymru ac yn helpu ffermwyr o Uganda i weithio mewn cytgord â natur, wrth iddyn nhw wynebu'r argyfwng hinsawdd. Jenipher Sambazi sy'n arwain y prosiect hwn, gan arwain y ffordd i fenywod a'u cymunedau. Rwy'n edrych ymlaen at ei chyfarfod pan fydd yn ymweld â Chymru yn ddiweddarach y mis hwn. Roeddwn i wrth fy modd ein bod ni wedi gallu ei chefnogi i fynychu COP26. Mae hi'n siarad y prynhawn yma mewn digwyddiad COP26 gan Lywodraeth Cymru yn Glasgow, ynghyd â chynrychiolwyr o Namibia ac Uganda. Byddan nhw'n sôn am effaith gweithgarwch plannu ac ailgoedwigo y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ariannu.

Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i gefnogi nodau datblygu cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd, a bydd y rhaglen Cymru ac Affrica yn parhau i chwarae ei rhan yn hynny. Rydym yn defnyddio ein cynlluniau grant bach a mwy i roi cymorth i'r heriau byd-eang hyn. Agorodd ail rownd cynllun grantiau bach Cymru ac Affrica a'r £700,000 sy'n weddill o'r £2.5 miliwn o gyllid ymateb brys COVID ar gyfer ceisiadau yr wythnos diwethaf. Bydd y grantiau bach yn parhau i ariannu sefydliadau yng Nghymru a'u gwaith gyda phartneriaid yn Affrica i gyflawni prosiectau o dan bedair thema, sef dysgu gydol oes, iechyd, bywoliaeth gynaliadwy a newid yn yr hinsawdd.

Gan ei fod yn thema diwrnod rhywedd yn COP26 heddiw, roeddwn i eisiau nodi rhai o'r prosiectau ar draws ein grantiau a'n rhaglenni sy'n cefnogi mentrau cydraddoldeb rhwng y rhywiau—prosiectau fel Mamau Affrica, Cydweithfa Menywod Chomuzangari a phrosiect grymuso menywod Hub Cymru Africa sy'n ymchwilio i brofiad dioddefwyr trais ar sail rhywedd yn Lesotho, sut y mae angen asesu'r system adrodd. Yn ddiweddarach y mis hwn, bydd Hub Cymru Africa yn lansio cynllun grant i sefydliadau gyflwyno cynigion prosiect i weithio gyda'u partneriaid yn Uganda ar y gweithgaredd cydraddoldeb rhwng y rhywiau hwn. A gaf i fanteisio ar y cyfle i ganmol y gweithredydd hinsawdd o Uganda Vanessa Nakate, sydd wedi dweud yr wythnos hon yn COP26 yn Glasgow:

'Mae rhai ohonom yn dod o gymunedau lle mae'r argyfwng hinsawdd yn effeithio'n anghymesur ar fenywod a merched'?

Mae hefyd yn bwysig ein bod yn gweld mwy o waith gyda'n cymunedau sydd ar wasgar yng Nghymru. Dylai unrhyw weithgarwch a wneir yn Affrica fod yn llai amdanom ni’n gwneud penderfyniadau ac yn gwneud y gwaith a mwy am gefnogi pobl yn y cymunedau hyn i nodi a chyflawni'r hyn sydd ei angen. Mae gan bob etholaeth yng Nghymru bartneriaethau yn Affrica, a byddwn yn parhau i gefnogi'r partneriaethau hyn drwy'r rhaglen Cymru ac Affrica. Nawr, yn fwy nag erioed, mae angen hyn. Am y tro cyntaf ers dros 20 mlynedd, cododd tlodi eithafol byd-eang yn 2020. Nawr yw'r amser i roi hwb i gymorth i genhedloedd sydd ei angen fwyaf. Rydym yn glynu wrth ein hegwyddorion fel cenedl sy'n gyfrifol yn fyd-eang, ac rydym yn sefyll wrth ochr ein ffrindiau. Diolch.