Yn ystod blwyddyn canmlwyddiant y Lleng Brydeinig Frenhinol, mae'n berthnasol bod ein cynnig trawsbleidiol heddiw yn cynnig bod y Senedd hon yn cofio ac yn cydnabod cyfraniad pawb sydd wedi gwasanaethu ac yn parhau i wasanaethu yn ein lluoedd arfog, yn enwedig y rhai a wnaeth yr aberth eithaf.

Fel y dywed ein cynnig hefyd, rhaid i ni groesawu a thalu teyrnged i'r gefnogaeth y mae sefydliadau'r trydydd sector yn ei rhoi i gymuned ein lluoedd arfog yng Nghymru, sy'n cynnwys gwasanaeth mentora cymheiriaid Newid Cam, a ddarperir gan gyn-filwyr ar gyfer cyn-filwyr, dan arweiniad CAIS, sydd bellach yn rhan o Adferiad Recovery; Woody's Lodge, sy'n darparu canolfan gyfathrebu a chymdeithasol ar gyfer y gymuned gyn-filwyr yng Nghymru; Cartrefi Alabaré a Chymdeithas Tai Dewis Cyntaf ar gyfer cyn-filwyr; elusen y lluoedd arfog SSAFA; ac, wrth gwrs, y Lleng Brydeinig Frenhinol. Ymddiheuraf i unrhyw un arall nad wyf wedi cael amser i sôn amdanyn nhw.

Gwasanaethodd dros 6 miliwn o ddynion yn y rhyfel byd cyntaf, ac o'r rhai a ddaeth yn ôl, roedd 1.75 miliwn yn anabl. Ar 15 Mai 1921, ffurfiwyd y lleng Brydeinig gan Field Marshal Earl Haig a Bombardier Tom Lister, gan ddod â phedwar sefydliad cenedlaethol o gyn-filwyr at ei gilydd. Dilynodd adran y menywod yn gyflym. Ym mis Medi 1921, mabwysiadodd y lleng y pabi fel symbol o goffadwriaeth, ac agorodd ei ffatri pabi y flwyddyn ganlynol. Yfory, rwy'n noddi derbyniad galw heibio canmlwyddiant y Lleng Brydeinig Frenhinol, ac anogir yr Aelodau i fod yn bresennol.

Cyn etholiadau'r Senedd ym mis Mai, roedd maniffesto'r lleng yn cynnwys galwadau ar Lywodraeth nesaf Cymru—y Lywodraeth Cymru hon—i weithio gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn i ddarparu gwasanaethau canolfannau ailsefydlu yng Nghymru, sicrhau y gall cyn-filwyr a anafwyd gael gafael ar driniaeth poen cronig yn gyson, ymrwymo i ariannu'n barhaol y gronfa Cynorthwyo Plant Milwyr yn Ysgolion Cymru, ehangu a chyflymu'r broses o gyflwyno cyfweliadau gwarantedig ar gyfer y rhai sy'n gadael y lluoedd arfog, milwyr wrth gefn a gwŷr a gwragedd priod ar gyfer swyddi yn y sector cyhoeddus yng Nghymru, ymestyn yr angen am flaenoriaethau tai ar ôl gwasanaeth milwrol, sicrhau bod gwŷr neu wragedd neu bartneriaid milwr sydd wedi ysgaru neu wedi gwahanu yng Nghymru yn gallu cael gafael ar gymorth tai, a darparu gwell cymorth i gyn-filwyr sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau.

Mae'n 16 mlynedd ers i mi godi'r angen i gyn-filwyr y lluoedd arfog â thrawma gael mynediad at ofal iechyd meddwl a chael triniaeth â blaenoriaeth yma. Yn anffodus, mae fy mhledion mynych i gynnal seibiant preswyl a thriniaeth yng Nghymru ar gyfer y rhai ag anghenion acíwt wedi cael eu hanwybyddu. Yn y pen draw, lansiwyd GIG Cymru i Gyn-filwyr, gan ddarparu asesiadau dibreswyl a thriniaeth seicolegol i gyn-filwyr sy'n byw yng Nghymru ar gyfer problemau iechyd meddwl, gan gynnwys anhwylder straen wedi trawma, PTSD. Fodd bynnag, gan weithio gyda'r sector, galwais dro ar ôl tro am adolygu ei gyllid dros y blynyddoedd dilynol. Fel y dywedais yma o bell fis Tachwedd diwethaf:

'Mae'n hanfodol fod gwaith caled GIG Cymru i Gyn-filwyr yn parhau ac yn parhau i ehangu' ac—

'Mae achos busnes GIG Cymru i Gyn-filwyr dros fwy o arian bellach yn ddiymwad'.

Rwyf felly'n croesawu'r cynnydd yn y cyllid a gyhoeddwyd ers hynny. Dywedant wrthyf eu bod yn ddiolchgar am y cynnydd hwn eleni i gadw'r staff yn gyflogedig a ariannwyd gan Help for Heroes am dair blynedd. Fodd bynnag, maen nhw'n ychwanegu bod sawl cais arall am gyllid yn eu hachos busnes y mae Llywodraeth Cymru wedi methu ag ariannu, gan gynnwys mentoriaid cymheiriaid a gyflogir gan y GIG a mwy o sesiynau seiciatrydd, dim ond un diwrnod y mis ar hyn o bryd. Dim ond ddoe, adroddodd BBC Wales am gyn-filwyr yng Nghymru gydag anhwylder straen wedi trawma yn galw am fwy o gefnogaeth.

Arweiniais ddadl fer yma ym mis Ionawr 2008 yn cefnogi ymgyrch Anrhydeddu'r Cyfamod y lleng, gan ddod i'r casgliad bod yn rhaid ymladd hyn nes iddo gael ei ennill. A chroesawais ei fod wedi'i gynnwys mewn deddfwriaeth 10 mlynedd yn ôl. Fodd bynnag, rwy'n parhau i gael gwaith achos lle nad yw cyrff cyhoeddus yn anrhydeddu hyn. Yn ei adolygiad annibynnol o'r cyfamod i nodi ei ddegawd cyntaf, mae'r lleng yn datgan, er nad oes angen 'newid sylfaenol' ar gyfer y degawd nesaf, ei bod yn gofyn am

'egni o'r newydd mewn cyfathrebu a phenderfyniad i sicrhau ei fod yn diwallu anghenion pawb yng nghymuned y Lluoedd Arfog sydd ei angen.'

Arweiniais ddadl yma am y tro cyntaf saith mlynedd yn ôl yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu comisiynydd y lluoedd arfog. Pan godais hyn eto dair blynedd yn ôl, dywedodd Llywodraeth Cymru wrthyf y byddai hyn yn dargyfeirio adnoddau o wasanaethau a chymorth ymarferol. Rwyf felly'n croesawu'r cyhoeddiad yng nghyllideb hydref y DU ynghylch sefydlu comisiynydd cyn-filwyr i Gymru, a fydd yn gweithio i wella bywydau—