6. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r trefniadau ar gyfer yr etholiadau lleol flwyddyn nesaf i sicrhau eu bod yn cael eu rhedeg yn effeithiol? OQ57188

Mae gan swyddogion canlyniadau a'r Comisiwn Etholiadol gyfrifoldebau statudol i sicrhau bod pob etholiad yn cael ei gynnal yn effeithiol. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda swyddogion canlyniadau a'r comisiwn i gefnogi'r gwaith o weithredu newidiadau i'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer etholiadau lleol a chyflawni ein rhaglen arloesedd etholiadol.

Diolch yn fawr, Weinidog. Etholiadau wedi'u cynnal yn effeithiol yw conglfaen unrhyw ddemocratiaeth dda, ac mae'n bwysig fod pleidleiswyr yn teimlo bod pleidleisio'n hygyrch iddynt. Ar ddiwrnod etholiad y Senedd yn gynharach eleni, yn ddealladwy oherwydd rheoliadau COVID, bu'n rhaid inni bleidleisio mewn ffordd wahanol. Ond un o sgil-effeithiau hynny oedd ciwiau hir mewn llawer o orsafoedd pleidleisio, hyd at oddeutu dwy awr, a gwn am un orsaf bleidleisio yng Ngorllewin Caerdydd a oedd yn dal i dderbyn pleidleisiau am 11.30 y nos. Yn naturiol, dewisodd rhai pobl adael.

Yr wythnos diwethaf, buom yn trafod cynhwysiant pleidleisio, cynnwys cynifer o bleidleiswyr ag y gallwn yn y Senedd hon. Bydd gorfod ciwio cyhyd, yn enwedig os yw'r tywydd yn arw, yn enwedig os yw'n hwyr yn y nos, yn golygu nad yw pleidleisio'n hygyrch i bawb mewn gwirionedd, ond yn enwedig yr henoed, yn enwedig pobl â phlant ifanc, yn enwedig pobl sy'n byw gydag anableddau. Gyda'r posibilrwydd y bydd rheoliadau COVID yn dal i fod ar waith yn etholiadau mis Mai y flwyddyn nesaf, pa drafodaethau a gawsoch gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod pleidleisio mor hygyrch â phosibl ac na fyddwn yn gweld y ciwiau hir a welsom yn etholiadau'r Senedd ym mis Mai eto? Diolch yn fawr.

Diolch am godi hyn, ac yn amlwg mae'n fater pwysig y bydd angen mynd i'r afael ag ef wrth inni symud tuag at yr etholiadau llywodraeth leol fis Mai nesaf. Rydym yn gweithio'n agos i geisio gwella'r nifer sy'n manteisio ar bleidleisiau post, sy'n ffordd syml y gall pobl osgoi'r ciwiau, ond hefyd i geisio sicrhau bod mwy o bleidleisiau post yn cael eu gwneud yn gywir y tro cyntaf. Felly, rydym yn edrych ar gynllun pleidleisiau post oherwydd gwyddom fod gwallau'n digwydd ac mae angen i bobl deimlo'n hyderus eu bod wedi llenwi'r ffurflen yn gywir ac nad ydynt wedi'u drysu ganddi. Mae'r ffurflenni'n gofyn am lawer o wybodaeth, felly rydym wedi gwneud rhywfaint o ddadansoddi, ac mae tua hanner yr holl bleidleisiau post annilys yn ymwneud â phroblem gyda dyddiad geni'r etholwr, felly dyna brif ffocws ein gwaith ar ddiwygio'r ffurflenni i geisio cael gwared ar y mathau hynny o broblemau.

Felly, mae hynny'n rhan ohono, ond yn amlwg, bydd trafodaethau hir gyda swyddogion canlyniadau etholiadol wrth inni ddechrau ar y gwaith cynllunio manwl, ac yn amlwg bydd trafodaethau ynglŷn ag osgoi'r ciwiau hir y cyfeirioch chi atynt yn rhan o hynny.

A gaf fi ddiolch i Rhys ab Owen am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn, a datgan buddiant hefyd fel cynghorydd ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr ar hyn o bryd? Nodaf gyda diddordeb fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu treialu mesurau newydd megis pleidleisio'n gynnar mewn rhai wardiau yng nghyngor Pen-y-bont ar Ogwr cyn yr etholiadau llywodraeth leol y flwyddyn nesaf, a'r cyfiawnhad dros wneud hynny yw y bydd yn digwydd yn y wardiau a oedd â'r nifer isaf o bleidleiswyr yn y gorffennol. Fodd bynnag, yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, nid yw'r weledigaeth yn cyd-fynd yn llwyr â'r realiti, gan fy mod yn nodi bod Llangrallo, sy'n un o'r ddwy ward a welodd y ganran uchaf o bleidleiswyr yn y sir gyfan yn yr etholiad diwethaf, yn un o'r ardaloedd sydd wedi'u cynnwys yn y cynllun peilot pleidleisio cynnar, sy'n gwbl groes i'r bwriad a nodwyd. Felly, onid yw'n amlwg, Weinidog, nad yw'r cynlluniau peilot hyn fel y'u gelwir yn cael eu cyflwyno i sicrhau mwy o gyfranogiad gan bleidleiswyr yn yr etholiadau hyn, ond yn hytrach eu bod yn cael eu cynnal i wella rhagolygon etholiadol y Blaid Lafur?

Awgrymaf nad ddylai'r Aelod Ceidwadol farnu'r Llywodraeth hon yn ôl safonau ei Lywodraeth ei hun. Mae gennym ddiddordeb mawr mewn cefnogi pawb sydd â hawl i bleidleisio i wneud hynny, a byddant yn amlwg yn pleidleisio dros y sawl y maent yn ei ddewis. Rydym wedi cymryd camau ledled Cymru, gan gynnwys mewn etholaethau a gynrychiolir gan Aelodau Ceidwadol ar hyn o bryd, i gyflwyno swyddogion ymgysylltu democrataidd newydd. Felly, maent yno ledled Cymru, ac maent yn golygu bod gennym bellach, am y tro cyntaf, rwydwaith o swyddogion sy'n gyfrifol am nodi rhwystrau i gofrestru, ac maent yn cydweithio â phartneriaid lleol i'w goresgyn. Rydym hefyd wedi sefydlu rhwydwaith swyddogion cofrestru awdurdodau lleol i ddod â'r unigolion a ariennir drwy'r rhaglen at ei gilydd i rannu gwybodaeth a syniadau ynglŷn â sut i sicrhau bod cynifer o bobl â phosibl yn cofrestru i bleidleisio, a'i gwneud mor hawdd â phosibl iddynt fwrw'r bleidlais honno. Mae hynny'n digwydd ledled Cymru.