Diolch, Peter, am ddod â'r Bil hwn i lawr y Senedd. Yn fy marn i, ni allwn ddarparu Cymru iachach, sy'n fwy gwyrdd a chyfartal oni bai ein bod yn mynd i'r afael ag anghydraddoldebau ein perthynas â bwyd. Dylai pawb yng Nghymru fod â hawl i fwyd da, ffres. Yn anffodus, nid yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd. O'n cwmpas, gallwn weld diabetes, clefyd y galon, epidemig canser—y cyfan yn dystiolaeth o'n perthynas afiach â bwyd.

Roeddwn yn trafod yn gyson yn y Senedd flaenorol gyda'r Gweinidog addysg sut y gallwn newid ansawdd prydau ysgol, ac mae'n debyg ei bod yn ddyletswydd ar lywodraethwyr ysgolion i'w harolygu a hefyd i adrodd arnynt yn adroddiad yr ysgol. Ond yn anffodus, ychydig iawn o lywodraethwyr sydd hyd yn oed yn ymwybodol fod ganddynt y ddyletswydd hon, heb sôn am gydymffurfio â hi, ac nid yw Estyn yn ei hystyried yn rhan greiddiol o'u dyletswydd hwythau. Felly, mae'n symptom o ddiffyg cadernid ein dull system gyfan o ymdrin â'r mater hwn.

Oes, mae llawer o fentrau gwych ar y gweill i wella ein system fwyd. Mae Bwyd Caerdydd wedi ennill gwobr arian y Lleoedd Bwyd Cynaliadwy, mae'r rhaglen gwella gwyliau'r haf wedi bod yn rhaglen wych, ac rwy'n gwerthfawrogi'n fawr fod Llywodraeth Cymru wedi dyblu'r gyllideb ar ei chyfer dros wyliau'r haf, ond mae arnaf ofn na wnaeth arwain, yn achos fy ysgolion i, at fwy o bobl yn manteisio ar y rhaglen. Arweiniodd at lai o ysgolion yn manteisio arni, ac rwy'n deall hynny, oherwydd mae ysgolion wedi blino'n lân ar ôl gorfod parhau i addysgu yn ystod y pandemig. Ond serch hynny, mae'n dangos nad yw pawb yn cefnogi hyn yn ddiwahân. Mae llawer gormod o ysgolion yn credu bod y pryd ysgol yn ychwanegiad i'r diwrnod ysgol—rhywbeth i'r disgyblion sy'n cael prydau ysgol am ddim ac ychydig o rai eraill, yn hytrach na rhywbeth sy'n ganolog i les disgyblion.

Rhaid inni gofio bod lefelau gordewdra yn dyblu rhwng dechrau'r ysgol gynradd a phan fydd plant yn mynd i'r ysgol uwchradd. Dyna ystadegyn syfrdanol iawn. Rwy'n siomedig iawn nad oes unrhyw ysgolion yng Nghymru wedi llofnodi'r achrediad Bwyd am Oes, sy'n golygu nad yw ysgolion yn rhoi digon o sylw i bwysigrwydd prydau ysgol, nac ychwaith yn gwybod o ble y daw'r bwyd hyd yn oed, oherwydd nid oes neb yn monitro hynny mewn gwirionedd. Felly, roedd sir y Fflint yn arloesi o ran mabwysiadu'r achrediad Bwyd am Oes sy'n gwobrwyo pobl am gynyddu faint o fwyd ffres y maent yn ei ddarparu, gan gynyddu faint o fwyd organig y maent yn ei ddarparu, ac os gall Oldham, awdurdod lleol tlawd iawn, wneud hynny, pam na all Cymru ei wneud?

Felly, rhaid imi ddweud, er nad wyf yn cefnogi comisiwn bwyd, rwy'n llawer mwy  cefnogol i olrhain y ffordd y defnyddiwn yr arian cyhoeddus y dylem fod yn ei reoli ac y dylem fod yn sicrhau ei ansawdd, nid yn unig o ran ein prydau ysgol, ond yn ein holl gartrefi gofal, ym mhob un o'n hysbytai, a sicrhau yn gyffredinol fod gan bobl fwyd ffres ar gael iddynt a'u bod yn gwybod sut i'w goginio, oherwydd yn anffodus mae hynny hefyd yn rhan o'r broblem.

Felly, roedd gennyf un cwestiwn i Peter Fox: sut y credwch y gallwn gryfhau'r gofynion labelu bwyd? Oherwydd mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth y DU wedi tin-droi llawer yn ei gylch, wedi siarad llawer amdano, ond heb wneud dim yn ei gylch. Mae hyn yn rhywbeth y mae angen inni ei gael ar lefel y DU mewn gwirionedd, oherwydd byddai cael labelu bwyd gwahanol yng Nghymru yn unig yn arwain at gost ychwanegol enfawr i filiau bwyd pobl yng Nghymru. Mae gwir angen ichi weithio gyda Llywodraeth y DU ar hyn. Ni allwn ddal ati i gael siwgr a halen mewn bwyd babanod i ddechrau, a hefyd y pwysau cyson gan gwmnïau bwyd mawr, sy'n gweithredu fel cwmnïau tybaco mawr, i sicrhau bod plant yn mabwysiadu arferion gwael o'r dechrau un. Maent yn gwario biliynau o bunnoedd ar geisio dweud wrth bobl beth y dylent ei fwyta, ac yn hytrach, mae gennym ymgyrch wych Nerth Llysiau, ond nid yw cynnydd o 2.3 y cant yn y llysiau ffres sy'n cael eu bwyta o ganlyniad i'r ymgyrch wych honno yn mynd i fod yn ddigon. Dyna pam y credaf fod angen i bob adran yn y Llywodraeth ganolbwyntio o ddifrif ar y mater hwn, oherwydd fel arall, nid 50 y cant o'r gyllideb y byddwn yn ei wario ar y GIG, ond tri chwarter y gyllideb, a byddwn yn byw bywydau diflas iawn.