Part of the debate – Senedd Cymru am 6:37 pm ar 23 Tachwedd 2021.
Gan symud ymlaen at strwythur y tribiwnlys, os yw Llywodraeth Cymru a'r Senedd o ddifrif ynghylch datganoli cyfiawnder yma, mae angen i ni sicrhau bod yr hyn sydd gennym ni eisoes yn cael ei redeg yn dda. Ym mis Hydref 2019, gwnaeth y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru lawer o argymhellion ynghylch tribiwnlysoedd Cymru, ac rwy'n edrych ymlaen at weld adroddiad llawn Comisiwn y Gyfraith fis nesaf. Fe wnes i groesawu ei adroddiad ymgynghori, ac rwy'n croesawu creu tribiwnlys haen gyntaf a'r uwch dribiwnlys, a'r cysondeb o ran rheolau gweithdrefnol, penodi a diswyddo. Mae Syr Wyn Williams eisoes wedi nodi y bydd llwyth gwaith llywydd Tribiwnlysoedd Cymru ac uned Tribiwnlysoedd Cymru yn cynyddu'n sylweddol os gweithredir argymhellion Comisiwn y Gyfraith. Beth yw cynlluniau'r Llywodraeth o ran gweithredu?
Mae'n destun siom nad yw deddfwriaeth flaenorol Cymru wedi defnyddio tribiwnlysoedd Cymru. Mae hyn wedi achosi problemau rhwng y Weinyddiaeth Gyfiawnder a Llywodraeth Cymru o ran cyllid, ac rydym ni hefyd wedi colli cyfle gwych i ehangu llwyth gwaith tribiwnlysoedd Cymru. A ydych chi'n cytuno â mi, a hefyd adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, y dylai'r broses o ddatrys anghydfodau, gyda holl ddeddfwriaeth Cymru yn y dyfodol, os yw'n ymarferol, ddefnyddio tribiwnlysoedd Cymru yn hytrach na llysoedd Cymru a Lloegr?
O ran perfformiad tribiwnlysoedd, rydym ni i gyd wedi nodi pa mor dda y mae'r tribiwnlysoedd wedi perfformio yn ystod y cyfnod anodd iawn hwn. Fodd bynnag, mae Syr Wyn Williams yn sôn yn ei adroddiad am rai pryderon ynghylch y gostyngiad yn nifer yr achosion mewn cysylltiad â'r tribiwnlys tir amaethyddol a Thribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru. Nid yw'r rhesymau wedi eu canfod, ond mae'n ymddangos mai COVID oedd y prif reswm. Ond soniodd yn ei adroddiad y byddai ymchwil i'r gostyngiad yn y ffigurau i'w groesawu. A wnaiff y Llywodraeth gefnogi'r cais hwn ac ystyried pam mae'r niferoedd wedi gostwng?
Hoffwn i symud at faes yr wyf i'n gwybod sy'n agos iawn at eich calon, Cwnsler Cyffredinol, sef mynediad at gyfiawnder. Mewn tribiwnlysoedd, fel yn y rhan fwyaf o leoedd, ni fyddwn yn dychwelyd i'r ffordd yr oedd pethau cyn COVID. Yn yr adroddiad diwethaf, sy'n cael ei ailadrodd eto yn yr adroddiad hwn, mae Syr Wyn Williams yn sôn am fanteision gwrandawiadau o bell. Yn wir, mae'n dweud bod gwrandawiadau o bell drwy fideo-gynadledda wedi bod yn llwyddiant mawr. Mae hyn hefyd wedi arwain at danwariant digynsail yng nghyllideb Tribiwnlysoedd Cymru—dros £0.5 miliwn. Nawr, rwy'n sylweddoli nad yw gwrandawiadau o bell yn gweithio i bawb, ond gyda thystiolaeth mor glir gan Syr Wyn Williams eu bod nhw wedi gweithio ar y cyfan, a gyda thanwariant o'r fath yn y gyllideb, beth yw cynlluniau'r Llywodraeth i barhau â gwrandawiadau o bell yn y dyfodol, pan fo'n briodol?
Rydych chi wedi sôn am annibyniaeth, a'r rheswm yr wyf i'n sôn amdano eto yw oherwydd fy mod i'n credu ei bod hi mor bwysig pwysleisio'r pwynt hwn.