Part of the debate – Senedd Cymru am 6:33 pm ar 23 Tachwedd 2021.
Fel y dywed llywydd Tribiwnlysoedd Cymru, mae rhan sylweddol o'i adroddiad yn canolbwyntio ar sut y mae tribiwnlysoedd Cymru wedi ymdrin â'r tarfu y mae'r coronafeirws wedi ei achosi. Fel y dywed yr adroddiad, mae aelodau'r tribiwnlys a staff uned Tribiwnlysoedd Cymru yn haeddu llawer o glod am eu penderfyniad i sicrhau bod gwaith tribiwnlysoedd Cymru wedi rhedeg mor ddidrafferth â phosibl. Mae'r adroddiad yn cyfeirio at brosiect Comisiwn y Gyfraith ar dribiwnlysoedd Cymru ac at yr argymhelliad dros dro ym mhapur ymgynghori'r comisiwn y dylai uned Tribiwnlysoedd Cymru ddod yn adran anweinidogol. Fel y dywed yr adroddiad, mae'r rhesymeg dros gefnogi'r argymhelliad hwn yn gymhellol a byddai datblygiad o'r fath o fudd sylweddol.
Wrth siarad yma ym mis Medi, gofynnais i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ymateb i hyn a chynigion eraill yn y papur ymgynghori, gan gynnwys safoni'r prosesau ar gyfer penodi a diswyddo aelodau'r tribiwnlysoedd, safoni rheolau gweithdrefnol ar draws y tribiwnlysoedd, disodli'r tribiwnlysoedd ar wahân presennol gydag un tribiwnlys haen gyntaf unedig, a dod â Thribiwnlys Prisio Cymru a phaneli apeliadau gwahardd o ysgolion o fewn y tribiwnlys haen gyntaf newydd unedig. Yn ei ymateb, dywedodd y Cwnsler Cyffredinol wrthyf ei fod yn edrych ymlaen at gael argymhellion y comisiwn. Byddai'n ddefnyddiol pe gallai egluro ei safbwynt yn awr, os yw'r argymhellion hyn yn cael eu cynnal yn adroddiad terfynol Comisiwn y Gyfraith.
Rwy'n croesawu aelodaeth llywydd Tribiwnlysoedd Cymru o wahanol gyrff yn y DU, sy'n sicrhau, meddai, ei fod mewn sefyllfa dda i gael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr holl ddatblygiadau pwysig yn y tribiwnlysoedd sy'n bodoli ym mhob un o bedair gwlad y DU. Gan gyfeirio at y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, mae'r adroddiad hwn yn nodi mai dim ond os oes datganoli sylweddol o'r swyddogaeth gyfiawnder i Gymru y gellir cyflawni'r argymhelliad y dylai llysoedd a thribiwnlysoedd sy'n datrys anghydfodau mewn cyfraith sifil a gweinyddol fod o dan un system unedig yng Nghymru. Fodd bynnag, drwy ddatganoli pwerau cyfiawnder mae perygl y gallai waethygu'r ffordd y mae pwerau datganoledig a phwerau nad ydyn nhw wedi eu datganoli yn croestorri ac y gallai arwain at gost o hyd at £100 miliwn y flwyddyn. At hynny, fel y dywed Cymdeithas y Gyfraith, mae angen datblygu ateb awdurdodaethol i ddarparu ar gyfer cyfraith Cymru heb greu rhwystrau rhag gweithredu cyfiawnder a gallu ymarferwyr i weithio ledled Cymru a Lloegr.
Yn olaf, mae'r adroddiad yn cyfeirio at Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru, TAAAC, gan gyfeirio at yr angen clir i sicrhau nad oes amharu ar addysg plant sy'n agored i niwed, ac at y trosglwyddo o TAAAC i'r tribiwnlys addysg newydd. Yn y cyd-destun hwn, mae'n peri pryder mawr iawn i'r teuluoedd yr wyf i wedi eu cynrychioli na all TAAAC na'i gorff olynol gymryd unrhyw gamau gorfodi pellach pan fydd y cyrff perthnasol yn methu â chyflawni eu gorchmynion.