Part of the debate – Senedd Cymru am 5:35 pm ar 14 Rhagfyr 2021.
Diolch, Janet Finch-Saunders. Rwy'n credu, yn fras, ein bod ni yn yr un lle. Rydych chi wedi cyfuno problemau'r lesddeiliaid presennol â sut y gallai'r drefn newydd edrych ychydig. Felly, o ran y drefn newydd wrth symud ymlaen, pan fyddwn ni'n symud y ddeddfwriaeth yn ei blaen, wrth gwrs bydd gan y Senedd a'i phwyllgorau gyfle i edrych ar y ddeddfwriaeth honno, craffu arni ac ychwanegu ati neu awgrymu gwelliannau i'r ddeddfwriaeth honno. Ac rwy'n credu bod consensws eithaf mawr ar draws y Senedd, felly byddaf i'n edrych ymlaen at weithio gyda chi i fynd i wir fanylion hynny wrth i ni fwrw ymlaen â hynny. Ond, yn hollol, holl ddiben y drefn newydd yw ei gwneud yn hynod o glir pwy yw deiliaid y ddyletswydd, sy'n gyfrifol ar bob cam, pwy sy'n cymeradwyo a beth sy'n digwydd ar gyfer y cyfnod meddiannu. Mae technoleg wedi symud ymlaen ac yn y blaen a byddem ni'n disgwyl llawer iawn mwy o arolygiadau wrth fynd nag a fu'n bosibl hyd yma, ac, wrth gwrs, rydym ni'n mynd i ddysgu gwersi o'r gorffennol. Felly, rwy'n credu, wrth symud ymlaen, fod llawer o gonsensws.
O ran lle'r ydym ni ar hyn o bryd, un o'r problemau mwyaf sydd gennym ni yw nad yw lesddeiliaid cyffredin yn deall yr hyn sydd o'i le ar eu hadeiladau—maen nhw'n gwybod nad oes dim gyda nhw—ac mae'r ffurflenni Systemau Waliau Allanol wedi gwneud hynny'n waeth oherwydd ein bod ni wedi cynnal arolygon. Felly, rhan o'r hyn yr ydym ni wedi gorfod ei wneud yw ein bod ni wedi gorfod gweithredu fel brocer ar eu cyfer nhw, os mynnwch chi, i sicrhau bod yr arbenigedd yn mynd i mewn, ac nad ydym ni'n gwaethygu'r broblem drwy gael pentwr o bobl nad ydyn nhw mewn gwirionedd yn gymwys i ddweud wrthyn nhw beth sydd o'i le ar yr adeilad ac yn y blaen. Mae'n ymddangos ein bod ni'n mynd yn eithaf araf, ond mewn gwirionedd mae hynny'n beth eithaf anodd a llafurus i'w wneud. A hefyd, nid dim ond rhywun sy'n dod i mewn ac yn cael golwg ar eich waliau yw'r arolygiadau hyn; mae'r rhain yn wirioneddol ymyrrol. Mae'n rhaid i'r bobl gael tyllau mawr yn yr adeilad ac mae gennych chi bobl fedrus iawn sy'n edrych i weld beth yn union sydd wedi digwydd y tu mewn i'r waliau ac yn y blaen. Mae'r rhain yn bethau eithaf ymyrrol i bobl wrth iddyn nhw ddigwydd, felly mae'n rhaid i ni fod yn gwbl sicr ein bod ni'n ei wneud unwaith, ein bod ni'n ei wneud yn gywir a'n bod ni'n cael y darlun iawn ar y diwedd.
Y gwir yw nad ydym ni'n gwybod beth yw'r broblem ym mhob un o'r adeiladau, oherwydd nid oes gennym ni olwg pelydr-x; ni allwn ni edrych drwodd i weld a yw'r bylchau tân i gyd yn eu lle neu os yw'r adrannau'n gweithio ac yn y blaen. Rydym ni wedi bod yn glir ers y cychwyn nad yw hyn yn ymwneud â'r cladin yn unig. Un mater oedd y cladin, ond mae llawer o faterion eraill sydd wedi dod i'r amlwg. Felly, rwy'n falch iawn y bydd y cynllun pasbortau adeiladau yn caniatáu i ni wneud hynny. Bydd yn caniatáu i ni helpu'r lesddeiliaid a phartïon eraill â diddordeb i fynd drwy'r broses o ddarganfod beth yn union ydyw sydd o'i le ar yr adeilad, ac yna bydd yn rhaid i ni edrych i weld beth o hynny y gall cynllun y Llywodraeth ei gywiro i wneud hynny—cynllun grant, os gallaf i lwyddo i wneud hynny o bosibl.
Ond hefyd, Janet, rwy'n ymwybodol iawn nad wyf i eisiau gweithredu ar sail y cyntaf i'r felin, felly rydym ni'n mynd i geisio eu rhestru yn nhrefn risg hefyd, oherwydd nid oes gen i gronfa ddiderfyn. Ni fyddwn i'n mynd i wleidyddiaeth hynny, ond rwyf i wedi siomi gyda'r swm o arian sydd gennym ni o ganlyniad i holl—. Ni chawsom ni'r symiau canlyniadol a gafodd eu cyhoeddi gan Lywodraeth y DU, a nawr, rydym ni yr ochr arall i adolygiad cynhwysfawr o wariant. Felly, dyma le'r ydym ni nawr, ond nid hwn yw'r swm o arian y byddem ni wedi dymuno ei gael. Felly, mae'n bwysig iawn sicrhau ein bod ni'n ymdrin â'r adeiladau lle mae'r risg uchaf a'r materion risg uchaf drwyddi draw, yn hytrach nag ar sail y cyntaf i'r felin. Hoffwn i sicrhau'r holl lesddeiliaid allan yno ein bod ni'n gwneud hynny, ac os mai chi yw'r ugeinfed i fynd drwy'r broses, nid yw hynny'n golygu y bydd yr arian wedi dod i ben, ac y byddwn ni'n cadw llygad ar hynny drwyddi draw.
A'r rheswm yr wyf i wedi cyhoeddi'r cynllun yr wyf i wedi ei gyhoeddi heddiw, yw oherwydd fy mod i'n ymwybodol iawn ei fod yn mynd yn annioddefol i rai pobl. Felly, gan dybio eu bod nhw mewn sefyllfa lle na allan nhw werthu eu heiddo ar y farchnad agored, yna byddwn ni'n rhoi cynllun ar waith a fydd yn eu hachub, os mynnwch i—achub morgeisi ar eu cyfer. Bydd dwy elfen i hynny. Byddan nhw naill ai'n gallu gwerthu'r tŷ i ni ac yna os ydyn nhw'n dymuno aros yno a'i rentu, gallan nhw wneud hynny, neu gallan nhw adael, cymryd yr arian a dechrau eto yn rhywle arall. Rwy'n gwybod o siarad â llawer iawn o'r trigolion bod llawer o bobl a fydd â diddordeb mawr mewn cynllun o'r fath. Felly, roeddwn i eisiau codi ymwybyddiaeth pobl bod y cynllun hwnnw ar gael erbyn hyn, ac y byddwn ni'n ceisio gwneud hynny yn y flwyddyn newydd drwy broses mynegiant o ddiddordeb debyg.