Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch am y cyfle i ymateb i'r ddadl bwysig hon ar yr adroddiad 'Dyled a'r pandemig', a gyhoeddwyd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, gyda dadl mor gryf y prynhawn yma, sy'n ychwanegu cymaint o bwysau at eich adroddiad a'ch argymhellion. Rwy'n croesawu'r adroddiad, gyda'i argymhellion craff. Diolch i Gadeirydd ac aelodau'r pwyllgor am eich cyfraniad sylweddol a'ch gwaith caled yn ystod eich ymchwiliad.

Cyn y Nadolig, cyfarfûm innau hefyd â Sefydliad Bevan i drafod eu harolwg diweddaraf yn eu cyfres o adroddiadau, 'A Snapshot of Poverty'. Mae'r ffigurau'n dangos bod dyled bersonol bellach, fel y dywedoch chi yn y ddadl, yn broblem fawr yng Nghymru. Dywedodd 25 y cant o'r bobl a holwyd eu bod wedi gorfod benthyg arian ers mis Mai 2021, a bod 12 y cant eisoes o leiaf un mis ar ei hôl hi gyda'u had-daliadau. 

Cytunaf yn llwyr â'r pwyllgor ynglŷn â phwysigrwydd mynd i'r afael â'r baich dyled cynyddol sy'n wynebu pobl yng Nghymru. Bydd ein hymdrechion i ddod o hyd i lwybr allan o ddyled iddynt yn cael eu cryfhau drwy weithredu argymhellion yr adroddiad hwn. Yn amlwg, mae mwy o gamau gweithredu y gallwn eu cymryd, ac y byddwn yn eu cymryd, o ganlyniad i'n rhaglen lywodraethu, ein cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru a dimensiynau eraill hefyd, mewn gwirionedd, y buom yn eu dadlau ac yn eu trafod dros y ddau ddiwrnod diwethaf, mewn perthynas â'r argyfwng costau byw a'ch ymchwiliad nesaf.

Mae'n bwysicach nag erioed yn awr fod gwasanaethau fel cyngor ar ddyledion a benthyca fforddiadwy yn cyrraedd pobl sydd mewn mwy o berygl o fynd i ddyled. Rwy'n croesawu'r argymhellion mewn perthynas â hyrwyddo ein gwasanaethau yn ehangach. Byddwn yn cefnogi ein holl bartneriaid i weithio gyda mwy o grwpiau cymunedol, sydd eisoes â chysylltiadau sefydledig iawn ar waith mewn cymunedau lleol â phobl sydd fwyaf o angen y cymorth.

Gwn eich bod wedi ymgysylltu â'r grwpiau lleol hynny, ac rydych wedi sôn amdanynt. Mae'r argymhellion sy'n ymwneud â'n mecanweithiau cymorth presennol i rai sydd mewn argyfwng ariannol drwy'r gronfa cymorth dewisol yn berthnasol iawn, o gofio y byddwn yn gweld nifer cynyddol o bobl yn troi atom am gymorth, felly roeddwn yn croesawu'r argymhelliad hwnnw ar y gronfa cymorth dewisol.

Rwyf hefyd yn croesawu'r datganiad ysgrifenedig sydd newydd ei gyhoeddi gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, y gobeithiaf eich bod wedi'i weld, yn ymestyn y grant caledi i denantiaid i dalu am ôl-ddyledion a gronnwyd hyd at 31 Rhagfyr 2021. Mae'r datganiad yn cadarnhau bod cymhwysedd wedi'i ymestyn i denantiaid tai cymdeithasol nad ydynt yn derbyn budd-daliadau sy'n gysylltiedig â thai. Mae hyn yn sicrhau bod ganddynt yr un mynediad at gymorth ariannol â'r holl rentwyr eraill. Fe alwoch chi am hynny yn argymhelliad 11, felly mae hwnnw'n arwydd cadarnhaol o ymateb y Llywodraeth i'r adroddiad hefyd.

Mae'r dystiolaeth yn glir y gall effaith dyled broblemus ar lesiant unigolion a'u teuluoedd fod yn negyddol a hirhoedlog. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i gefnogi pobl yng Nghymru drwy'r argyfwng costau byw y maent yn ei wynebu. Ar 16 Tachwedd y llynedd, cyhoeddais becyn cymorth gwerth £51 miliwn ar gyfer aelwydydd incwm isel i ddiwallu pwysau uniongyrchol yr argyfwng costau byw y gaeaf hwn.

Rydym wedi sôn llawer y prynhawn yma am y cynllun cymorth tanwydd gaeaf—£38 miliwn i ddeiliaid tai sy'n derbyn budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd. Gall aelwydydd cymwys hawlio taliad arian parod untro o £100 gan eu hawdurdod lleol i'w ddefnyddio tuag at dalu biliau tanwydd gaeaf. Ond nid wyf o dan unrhyw gamargraff y bydd y taliad hwnnw'n llwyr ddigolledu aelwydydd a gollodd dros £1,000 y flwyddyn pan ddaeth y taliad credyd cynhwysol o £20 yr wythnos i ben. Fodd bynnag, bydd yn helpu rhai i gadw eu cartrefi ychydig yn gynhesach y gaeaf hwn heb gronni dyledion tanwydd.

Ond mae gennym—fel y dywedodd y Cadeirydd, Jenny Rathbone—tswnami, storm berffaith, o argyfwng costau byw, sydd bellach yn cael ei fynegi ar ffurf tystiolaeth glir. Gwyddom y gall pobl ddod allan o ddyled. Yr hyn sydd ei angen arnynt yw mynediad at gyngor sicr o ansawdd da a hynny'n rhad ac am ddim. Dyna pam y mae ymrwymiad hirsefydlog Llywodraeth Cymru i ariannu gwasanaethau cynghori mor bwysig.

Fel arfer, nid dyled yw'r unig broblem y bydd person yn ei hwynebu. Nid yw'n gwneud synnwyr i fynd i'r afael â dyled unigolyn os oes ganddynt broblem tai neu fudd-daliadau lles heb ei datrys hefyd. Felly, mae cronfa gynghori sengl Llywodraeth Cymru yn cynnig gwasanaethau integredig, gan helpu pobl i ymdrin â'u problemau ariannol, ynghyd â phroblemau lles cymdeithasol eraill, ac mae'n sicrhau bod gwasanaethau'n datrys achosion sylfaenol dyled ac yn helpu pobl i roi eu trefniadau ariannol ar sail fwy cynaliadwy.