Part of the debate – Senedd Cymru am 4:36 pm ar 12 Ionawr 2022.
A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon y prynhawn yma? Rwy'n credu bod trafod y pwnc hwn yn ddefnydd teilwng iawn o amser y prynhawn yma. Nid ydym wedi cyflwyno unrhyw welliannau i'r cynnig a gyflwynwyd gan Siân Gwenllian, oherwydd cytunwn â'r cynnig fel y'i cyflwynwyd. Nid ydym yn bwriadu cefnogi gwelliant y Llywodraeth, oherwydd mae'n dileu pwyntiau pwysig o gynnig Plaid Cymru, fel y nododd Rhun ap Iorwerth.
Roeddwn am ddefnyddio fy amser yn y cyfraniad hwn i siarad am beth o waith ymchwiliad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, a lansiwyd gennym yr wythnos hon mewn gwirionedd. Mae ein gwaith yn canolbwyntio ar anghydraddoldebau iechyd meddwl ar draws gwahanol grwpiau mewn cymdeithas. Gwnaethom bwynt a dweud y gwir o beidio ag ailystyried rhywfaint o'r gwaith da arall sydd wedi'i wneud gan bwyllgorau blaenorol; nid ydym am ailadrodd gwaith sydd wedi'i wneud. Felly, rydym yn canolbwyntio'n benodol ar agweddau anghydraddoldeb iechyd meddwl. Bydd yr ymchwiliad yn canolbwyntio'n helaeth ar y rhai yr effeithir arnynt yn anghymesur ac yn edrych ar beth yw'r rhwystrau sy'n bodoli i fynediad at wasanaethau iechyd meddwl. Bydd yr ymchwiliad hefyd yn ystyried i ba raddau y mae polisi Llywodraeth Cymru yn cydnabod ac yn mynd i'r afael ag anghenion iechyd meddwl grwpiau penodol.
Roedd gennyf ddiddordeb mawr yng ngwaith y Ganolfan ar gyfer Iechyd Meddwl, sy'n gweithio ar y cyd â nifer o gyrff eraill. Maent yn cyfeirio at y rhwystr triphlyg. Yn benodol, pan fyddant yn cyfeirio at y rhwystr triphlyg, maent yn sôn am y risg anghymesur y mae pobl yn ei hwynebu oherwydd yr anghydraddoldebau yn gyffredinol mewn cymdeithas. Ond yn ail, ac efallai'n bwysicaf oll, gall grwpiau sydd â lefelau arbennig o uchel o salwch meddwl wynebu yr anhawster mwyaf i gael mynediad at wasanaethau, a phan fyddant yn cael cymorth, mae eu profiadau a'u canlyniadau yn aml yn waeth. Felly, fel pwyllgor, y gwaith a lansiwyd gennym yr wythnos hon—byddwn yn gofyn am dystiolaeth ysgrifenedig yn gyntaf ac yn gwrando ar dystiolaeth lafar yn ddiweddarach yn y flwyddyn, ond rydym am fynd i wraidd anghydraddoldebau iechyd meddwl ledled Cymru. Nid wyf yn credu ei bod yn iawn, wrth gwrs—ac rwy'n siŵr y gallwn i gyd gytuno—fod pobl mewn cymdeithas yn wynebu perygl anghymesur ac yn cael trafferth oherwydd eu bod mewn categori penodol.
Gwyddom, er enghraifft, fod plant o'r 20 y cant o aelwydydd tlotaf bedair gwaith yn fwy tebygol o gael anawsterau iechyd meddwl difrifol erbyn eu bod yn 11 oed na phlant o'r 20 y cant cyfoethocaf. Grwpiau eraill yr effeithir arnynt hefyd yw pobl hŷn—nid yw 85 y cant o bobl hŷn sy'n dioddef o iselder yn cael unrhyw gymorth gan y GIG, yn ôl yr astudiaeth y mae'r ganolfan ar gyfer iechyd meddwl wedi'i chyflawni. Ar awtistiaeth, mae gan 70 y cant o blant neu 80 y cant o oedolion ag awtistiaeth o leiaf un cyflwr iechyd meddwl sy'n cyd-ddigwydd, ac un ystadegyn sy'n peri pryder arbennig yw bod plant ag awtistiaeth 28 gwaith yn fwy tebygol o feddwl am hunanladdiad neu geisio cyflawni hunanladdiad.
Mae pobl fyddar ddwywaith yn fwy tebygol o brofi anawsterau iechyd meddwl, ac mae'r rhai sydd ag anawsterau dysgu deirgwaith yn fwy tebygol na'r cyfartaledd o gael problem iechyd meddwl sy'n cyd-ddigwydd. Felly, drwy'r gwaith hwn rydym am glywed y profiadau o sefyllfaoedd go iawn. Rydym am geisio cael llais y rhai sy'n aml heb eu cynrychioli'n ddigonol mewn cymdeithas a defnyddio'r profiadau hynny. Fel pwyllgor, rwy'n gobeithio y gallwn wneud argymhellion sy'n helpu i osod cyfeiriad i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â pholisi ar iechyd meddwl. Felly, diolch, Lywydd. Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma.