Mae'r ddadl hon yn gyfle amserol i drafod y pryder a achoswyd gan y cyhoeddiad diweddar am newidiadau i sgrinio serfigol gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a'i archwilio yn ei gyd-destun ehangach. Rwy'n derbyn bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cydnabod y dylid bod wedi ymdrin â'r cyhoeddiad yn well, a bod Cancer Research UK wedi dweud, er bod y cyhoeddiad wedi cyrraedd y penawdau, fod llawer mwy i'r stori na'r hyn a welir ar yr olwg gyntaf. Mae'r rhaglen newydd, mewn gwirionedd, yn rhoi mwy o gyfleoedd i nodi symptomau ymhlith pobl sydd mewn mwy o berygl o ddatblygu canser ceg y groth.

Gwnaeth hyn imi gwestiynu pam fod penderfyniad a wnaed gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, wedi'i gefnogi gan dystiolaeth gwyddonwyr ac ymchwilwyr, wedi achosi cymaint o ofn a dicter yn ein cymunedau. A chredaf fod y sylwadau ar y cyfryngau cymdeithasol a gefais gan fenywod yn onest ac yn ddadlennol iawn. Dywedodd Sarah wrthyf, 'Mae'n gymaint o drueni nad esboniwyd dim o hyn. Mae iechyd menywod yn dioddef yn fwy nag erioed. Rwyf hyd yn oed wedi cael anhawster i gael darpariaeth atal cenhedlu. Dyma rywbeth arall i wneud i fenywod deimlo'n bryderus ynglŷn â'u hiechyd.' Fe wnaeth gadarnhau i mi na allwn osgoi cyd-destun ehangach anghydraddoldebau iechyd sydd wedi'u gwreiddio'n ddwfn yn ein systemau.

Ac rwyf o'r farn na allwn ddechrau trafod anghydraddoldebau iechyd heb roi sylw i'r ffaith bod meddygaeth ac ymchwil wedi cael eu harchwilio a'u datblygu'n bennaf o safbwynt dynion gwyn. Gwyddom hyn o'n hanes a'n profiadau bob dydd, o iechyd rhywiol ac atal cenhedlu i rai mathau o ganser a chlefydau. Yn hanesyddol, mae gwleidyddiaeth y gallu i fynd i'r afael â gofal iechyd wedi digwydd drwy benderfyniadau a blaenoriaethau dynion. Mae menywod wedi dweud wrthyf nad yw'n syndod felly fod penderfyniad fel yr un ar sgrinio serfigol yn ennyn pryderon, a ninnau bob amser yn y gorffennol yn gwybod mai'r rhai heb serfics sydd wedi bod yn gwneud y penderfyniad ar ran y rhai roedd eu bywydau yn y fantol. Er bod hyn yn dechrau newid, rwy'n credu bod rhaid gwneud ymdrech ychwanegol bob amser i ymgysylltu â menywod a gwrando arnynt. 

Yn fy amser byr fel Aelod o'r Senedd dros Ben-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl, rwyf wedi siarad ag etholwyr am eu profiadau o'r rhwystrau a wynebir gan bobl sy'n ceisio diagnosis a thriniaeth ar gyfer clefydau fel endometriosis a syndrom ofarïau polysystig, neu'r ffaith bod y menopôs yn parhau i fod yn faes na welodd ddigon o fuddsoddiad mewn ymchwil i brofiadau parhaus pobl sy'n wynebu effeithiau a symptomau, neu'r ystadegau arswydus sy'n nodi bod pobl o gymunedau lleiafrifol ethnig yn fwy tebygol o farw wrth roi genedigaeth na phobl wyn yn y DU. Mae gennym gymaint i'w wneud i ddatrys yr anghydraddoldebau systemig, anghydraddoldeb sydd wedi gweld menywod, cymunedau lleiafrifol ethnig a phobl gwiar a thraws yn y cefndir, yn hytrach nag yn arwain ar yr ymchwil sy'n effeithio ar eu cyrff a'u bywydau eu hunain, a dyna pam fy mod yn cefnogi'r gwelliant heddiw sy'n cydnabod bod amryfal resymau yn achosi anghydraddoldeb iechyd a'u bod yn rhan o gyd-destun ehangach o anghydraddoldeb strwythurol.

Gwn fod ein Gweinidog iechyd eisoes wedi bod yn gwneud llawer o waith i fynd i'r afael â hyn, a byddwn yn falch o glywed mwy am y gwaith hwn heddiw. Rwyf hefyd yn cydnabod bod y Prif Weinidog wedi rhoi sylw i'r newidiadau i sgrinio canser ceg y groth ddoe, ac y byddwn yn cael dadl ar hynny yr wythnos nesaf, ond teimlaf fod angen inni fanteisio ar bob cyfle i roi sylw i hyn, oherwydd mae llawer o fenywod allan yno yn ofnus iawn.