Mae torri'r gyfraith yn rhan bwysig o brotest, os yw'r mater yn ei haeddu. Ac mae llawer o'r bobl sy'n torri'r gyfraith yn achos cyfiawnder cymdeithasol yn dod yn brif weinidogion neu lywyddion yn y pen draw, felly mae angen inni feddwl am hynny'n ofalus iawn. Diolch i Lywodraeth Cymru am ganiatáu i'r memorandwm gael ei rannu'n ddwy bleidlais ar wahân. Rwy'n fodlon cydsynio i rai cynigion cwbl ddi-nod sy'n diogelu cymunedau.

Mae Rhan 4, ar y llaw arall, sy'n effeithio ar y gymuned Sipsiwn a Theithwyr yn ffiaidd, oherwydd mae'n bwriadu gwneud tresmasu gyda'r bwriad o breswylio'n drosedd, gan fynd ati'n fwriadol i wahaniaethu yn erbyn Sipsiwn, Roma a Theithwyr, grwpiau ethnig sydd neu a ddylai gael eu diogelu gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Yn hytrach, bwriad Rhan 4 o'r Bil yw eu herlyn am eu ffordd o fyw. Fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd, byddai'n golygu bod teuluoedd heb unrhyw le cyfreithiol ar gael i barcio eu cerbydau yn cael eu cartrefi wedi eu hatelfaelu, gan eu amddifadu o'u dillad gwely, eu cyfleusterau coginio a'r modd i'w cadw'n gynnes, yn ogystal â'u cludiant a'u hoffer, a fyddai'n eu hatal rhag ennill eu bywoliaeth. Rwy'n gobeithio na fydd Aelodau'r Senedd yn cydsynio i'r rhan warthus hon o'r Bil heddlu hwn, ond nid oes gennyf fawr o obaith y bydd Llywodraeth bresennol y DU yn gwrando o gwbl ar y pryderon hyn. Mae'n debygol iawn y byddant yn cyflwyno'r cynigion hyn drwy Dŷ'r Cyffredin fel rhan o'u hymgyrch 'achub ci mawr' i dynnu sylw o'u harferion celwyddog, afreolus.

Mae hefyd yn ysgytwad i Lywodraeth Cymru. Mae Rhan 3 o Ddeddf Tai (Cymru) 2014 yn gosod rhwymedigaeth gyfreithiol a dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol yng Nghymru i asesu angen a darparu darpariaeth breswyl a theithio ar gyfer cymunedau Sipsiwn a Theithwyr yn eu hardal. Roeddwn yn ymwneud â chraffu ar y ddeddfwriaeth hon, felly cofiaf yn glir y sicrwydd gan y Gweinidog ar y pryd, Carl Sargeant, y gwneid Rhan 3 o'r Ddeddf yn rhywbeth parhaol. Felly, Gweinidog, pa awdurdodau lleol sy'n darparu digon o safleoedd preswyl, gyda mynediad i ysgolion, iechyd a gwasanaethau cyhoeddus eraill, heb sôn am ddigon o leoedd aros, er mwyn i gymunedau Sipsiwn, Teithwyr a Roma allu byw eu bywydau yn gyfreithlon?

Wyth mlynedd ar ôl Deddf tai 2014, rwy'n credu bod tri awdurdod lleol o hyd sydd eto i ddarparu unrhyw safleoedd preswyl o gwbl, ac mae'n rhaid i hynny newid. Yr esgusodion llipa a glywsom y llynedd gan yr Aelod dros Ddyffryn Clwyd, sy'n dal i fod yn gynghorydd yn sir Ddinbych, nad oes unman yn sir Ddinbych gyfan sy'n addas naill ai ar gyfer aros neu ar gyfer safleoedd Sipsiwn a Theithwyr parhaol—nid yw hynny'n gredadwy. Mae'n fethiant gwarthus o ran arweinyddiaeth. A hyd yn oed os nad oes ganddyn nhw unrhyw ymdeimlad o ddyletswydd gyhoeddus, efallai y byddan nhw'n cael eu hysbrydoli gan y sylweddoliad, os bydd Sipsiwn a Theithwyr yn mynd yn anghenus, lle'r awdurdodau lleol fydd gofalu am eu plant gyda'r holl ofid a chostau a ddaw yn sgil hynny.

Gwyddom nad yw'r heddlu'n awyddus i weithredu mesur o'r fath. Roedd pedwar o bob pum heddlu ym Mhrydain yn gwrthwynebu'r cynigion hyn yn yr ymgynghoriad yn 2018, gan ddweud bod y gyfraith bresennol yn gymesur ac yn ddigonol i ddelio â gwersylloedd diawdurdod sy'n achosi niwsans. Maen nhw'n gwrthwynebu troseddoli'r gymuned hon ac felly y dylem ninnau. Nid bai'r cymunedau Sipsiwn, Teithwyr a Roma yw nad oes unrhyw le cyfreithiol i barcio; methiant awdurdodau lleol—yn lleol ac yn genedlaethol—yw gweithredu. Hoffwn wybod sut fydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu yn erbyn awdurdodau lleol Cymru sy'n parhau i anwybyddu eu rhwymedigaethau lleol wrth inni bleidleisio yn erbyn y mesur gwarthus hwn.