Part of the debate – Senedd Cymru am 4:57 pm ar 18 Ionawr 2022.
Diolch am y cwestiynau hynny. Rydych chi yn llygad eich lle; ystyrir bod bwyd a diod o Gymru o'r safon uchaf, ac fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at ffermio, ac yn amlwg mae ein safonau iechyd anifeiliaid a'n safonau amgylcheddol yn uchel iawn. Un o fy mhryderon pan wnaethom adael yr Undeb Ewropeaidd oedd y byddem ni yn cymryd gostyngiad yn y safonau hynny, ond rydyn ni wedi'i gwneud yn glir iawn ei bod yn bwysig iawn gwneud hynny. Ac yn amlwg, rydyn ni’n cydnabod, os ydyn ni am werthu ein bwyd i'r byd, fod angen i ni gynnal y safonau hynny. Mae heriau. Yn amlwg, mae COVID wedi cyflwyno her enfawr i'r diwydiant bwyd a diod, ac mae gadael yr Undeb Ewropeaidd wedi hefyd, a dyna pam ei bod hi mor bwysig gweithio ar yr allforion. Ac fel rydych chi’n ei ddweud, mae llawer iawn o ansicrwydd, ac un o'r rhesymau y gwnes i gyhoeddi y byddwn i’n cadw'r cynllun talu sylfaenol am ddwy flynedd oedd er mwyn rhoi rhywfaint o sicrwydd i'n ffermwyr. Mae'n amlwg yn destun pryder mawr bod Llywodraeth y DU yn mynd yn ôl ar eu gair ynghylch na fyddem ni’n geiniog yn llai ar ein colled pe byddem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'r trafodaethau hynny'n parhau. Ond, fel y dywedais i, rwyf i wedi ymrwymo i Gynllun y Taliad Sylfaenol.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at fwyd môr, ac roedd cynrychiolaeth dda i fwyd môr yn BlasCymru. Mae gennym glwstwr bwyd môr. Fe wnes i sôn am y gwaith clwstwr sy'n cael ei wneud yn y sector bwyd a diod, ac mae gennym glwstwr bwyd môr. Maen nhw’n arddangos eu bwyd môr yn BlasCymru. Roedd gennym ni bysgod dŵr croyw, roedd gennym ni bysgod môr, roedd gennym ni bysgod cregyn—cynnyrch eiconig iawn o'n dyfroedd arfordirol a mewndirol yng Nghymru. Fe wnaethoch chi gyfeirio at ddiffyg strategaeth, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig—. Gall strategaethau eistedd ar silffoedd weithiau; yr hyn sy'n bwysig iawn yw bod allan yno'n gwerthu ein bwyd môr, ac unwaith eto rydyn ni wedi cael rhai problemau go iawn ers i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, y byddwch chi’n ymwybodol ohonyn nhw, ac o ran hynny rwy’n ceisio helpu Llywodraeth y DU i’w datrys, oherwydd roedden ni wir ar ymyl clogwyn o ran allforio ein bwyd môr.
Fe wnaethoch chi sôn am y diffyg cyfleusterau prosesu, ac unwaith eto rwyf wedi gweithio'n agos iawn gyda'r sector. Rydyn ni wedi rhoi cyllid i unedau prosesu cynnyrch llaeth. Roedd gennym ni’r ffatri prosesu wnaeth gau yn y gogledd-ddwyrain ac rydyn ni wedi gweithio i geisio dod o hyd i brynwyr ar gyfer y fan honno. Roedd gennym ni laeth yn mynd allan i Loegr i'w brosesu, fel y gwnaethoch chi gyfeirio ato. Felly, mae'n bwysig iawn, os gallwn ni, ein bod yn cynyddu'r cyfleusterau prosesu sydd gennym ni yng Nghymru.
Mae rhywun arall wedi sôn wrthyf i am bryderon lladd-dai. Dydw i heb glywed dim am y pryderon hynny, ac fe wnes i ofyn i swyddogion ymchwilio iddo, ond ar hyn o bryd, rwy’n credu bod ein lladd-dai yn gallu prosesu'r cig yma yng Nghymru y gofynnir iddyn nhw ei wneud.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at enwau bwyd gwarchodedig a chynlluniau dynodiad daearyddol, GI, newydd y DU, a pha ymgynghori a ddigwyddodd gyda Llywodraeth y DU. Mae hyn yn rhywbeth mae'r pedwar Gweinidog amaethyddol, yng nghyfarfodydd grŵp rhyng-weinidogol adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, wedi'i drafod, mae'n debyg, ers tua phedair blynedd, felly mae llawer iawn o waith wedi bod. Fe wnes i sôn mai ni oedd yr un cyntaf yng Nghymru; fe gawsom ni gig oen morfa heli Gŵyr Cymru, ac yn sicr, fe es i lansiad hwnnw, ac maen nhw’n credu y bydd yn dod â llawer iawn o fusnes, bod yn rhan o'r cynllun GI hwnnw yn y DU. Ac wrth gwrs, ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, roedd yn rhaid i ni gael ein cynllun ein hunain yn y DU, ac rwy’n falch iawn, fel y dywedais i, mai ni a gafodd yr un cyntaf, rwy’n credu mai ni a gafodd yr ail un, ac mae gennym ni rai eraill ar y gweill, oherwydd mae'r busnesau'n dweud wrthyf i, oherwydd bod pobl yn gwybod yn union o ble mae’r cig hwnnw’n dod a sut y mae wedi digwydd, eu bod yn rhoi gwerth mawr ar hynny.
Rwy'n credu y dylid canmol Cywain mewn gwirionedd. Roedd yn wych gweld y sêr newydd yno, y cynhyrchion newydd. Roeddwn i’n ei chael hi’n anodd iawn credu ein bod wedi cael 200 o gynhyrchion bwyd a diod newydd o Gymru yn ystod y pandemig, ar adeg pan oedd hi’n anodd iawn gwneud y gwaith rydyn ni’n ei wneud yn eithaf aml gyda'r sector, felly roedd hi’n wych gweld y sêr newydd hynny yno. Ac mae'n rhaid i mi ddweud mai Menter a Busnes yw'r sefydliad sy'n rhedeg y prosiect ac maen nhw’n cefnogi datblygiad y math hwnnw o fusnesau sy'n canolbwyntio ar dwf. Mae gennym ni 950 o fusnesau yn y prosiect hwnnw, felly gallwch weld pwysigrwydd y gwaith mae Cywain yn ei wneud.
Dydw i heb gael trafodaeth benodol gyda Gweinidog yr economi am warant y bobl ifanc, ond rwy’n sicr wedi'i thrafod o safbwynt sgiliau, oherwydd mae'n bwysig iawn bod gennym y sgiliau hynny sydd eu hangen ar y sector bwyd a diod. Fe wnes i sôn yn fy natganiad gwreiddiol heddiw mai un o'r pethau rwy’n credu sydd angen i ni ei wneud yw gwerthu'r sector bwyd a diod mewn ffordd llawer gwell nag rydyn ni yn ei wneud ar hyn o bryd. Mae'n debyg ei bod hi tua phedair blynedd ers i ni gael cwpl o gynadleddau a drefnwyd gan Fwrdd Diwydiant Bwyd a Diod Cymru, lle'r oedd gennym ni ryw fath o byramid, os mynnwch chi, o'r holl sgiliau, ac efallai bod sgiliau na fyddai pobl yn cydnabod eu bod yn ofynnol gan y diwydiant bwyd a diod, ond pan fyddwch chi’n dod i lawr y pyramid hwnnw, gallwch weld eu bod nhw yno i raddau helaeth. Ac fel y dywedais i, dyma'r sector mwyaf sydd gennym ni yng Nghymru. Os ydych chi’n meddwl am y sector cyfan, rwy’n credu ei fod yn cyflogi tua 0.25 miliwn o bobl, felly mae'n eithriadol o bwysig i'n gwlad.