Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cyflwyno'r cynnig yn enw Darren Millar. Gordewdra yw un o'r argyfyngau iechyd mwyaf y mae'r byd yn eu hwynebu. Am y tro cyntaf erioed, disgwylir y bydd plant yn byw bywydau byrrach na'u rhieni, ac mae'r rhan fwyaf o hyn oherwydd gordewdra. Mae COVID-19 wedi amlygu iechyd corfforol gwael Cymru. Gennym ni y mae'r gyfradd uchaf o farwolaethau COVID-19 ym mhob 100,000 o'r boblogaeth o holl wledydd y DU, ac ar hyn o bryd, mae dwy ran o dair o'r boblogaeth dros bwysau neu'n ordew. Mae'n amlwg fod yn rhaid i iechyd corfforol y genedl fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ac i'r Gweinidog. Mae ffigurau a gyhoeddwyd gan StatsCymru Llywodraeth Cymru ei hun yn nodi bod gan bron i ddwy ran o dair, neu 61 y cant, o bobl dros 16 oed yng Nghymru yn 2021 fynegai màs y corff (BMI) o dros 25. 

Mae bod dros bwysau yn cynyddu'n sylweddol y risg o nifer o glefydau cronig. Yn fwyaf arbennig, mae'r rhai sydd dros bwysau mewn perygl penodol o ddatblygu diabetes math 2, gorbwysedd, clefyd cardiofasgwlaidd, strôc. Mae hefyd yn achosi clefyd yr arennau, mathau penodol o ganser, apnoea cwsg, gowt, osteoarthritis a chlefyd yr afu, i enwi rhai cyflyrau'n unig. Felly, mae'r achos dros flaenoriaethu gordewdra yn glir. Rhagwelir y bydd gordewdra'n costio £465 miliwn y flwyddyn i'n GIG yng Nghymru erbyn 2050, ond bron i £2.4 biliwn i economi a chymdeithas Cymru yn gyffredinol. Gallai'r costau hyn olygu bod cleifion yn ein GIG yng Nghymru yn cael eu hamddifadu o driniaethau y maent eu hangen i achub eu bywydau neu sy'n ymestyn eu hoes. 

Mae ffigyrau gan Cancer Research UK yn dangos mai bod dros bwysau yw'r prif achos canser mwyaf ond un yn y DU. Mae mwy nag un o bob 20 achos o ganser wedi eu hachosi gan bwysau gormodol. Nododd ymchwil canser hefyd fod cario pwysau iach yn lleihau'r risg o 13 math gwahanol o ganser. Mae angen i bob un ohonom gydweithio ar hyn. Mae hwn yn fater pwysig, a chredaf y dylem roi gwleidyddiaeth o'r neilltu. Mae angen i bob un ohonom bryderu'n briodol fod bron i ddwy ran o dair o oedolion yng Nghymru dros bwysau neu'n ordew ar hyn o bryd. Rwy'n siŵr fod pawb yn cytuno bod hwnnw'n ystadegyn sy'n peri pryder.

Yn 2021, safodd y Ceidwadwyr Cymreig etholiad ar addewidion i wella iechyd a lles corfforol y genedl drwy ddarparu mynediad am ddim i gampfeydd a chanolfannau hamdden awdurdodau lleol i bobl ifanc 16 i 24 oed. Dywedasom y byddem yn buddsoddi mwy o arian mewn teithio llesol, cerdded a beicio ac y byddem yn hyrwyddo ffyrdd iach o fyw mewn ysgolion. Dywedasom y byddem yn creu cronfa adfer chwaraeon cymunedol, ac rwy'n awyddus iawn i weld bod Gweinidogion wedi edrych ar hyn a'i roi ar waith. Gwyddom i gyd am y dywediad fod atal yn well na gwella, ond yn anffodus, nid ydym yn gwneud yr hyn rydym yn ei bregethu. 

Efallai mai gwleidydd newydd gorfrwdfrydig ydw i yma, delfrydwr, rhywun sy'n credu y gall pethau newid. Nid wyf yn credu y dylem gynnal y status quo. Ond beth yw'r dewis arall yma? Ers dau ddegawd, mae gwleidyddion a Gweinidogion yn y lle hwn wedi siarad am y broblem. Maent wedi creu strategaethau, wedi cael ymgynghoriadau cyhoeddus, wedi mynd yn ôl ac ymlaen, yn ôl ac ymlaen, ond nid ydym yn cyrraedd unman, oherwydd mae pethau yng Nghymru'n gwaethygu. Mae'r byd wedi newid, a rhaid inni ddeall hynny. Mae pobl yn byw bywydau llawer mwy disymud nag o'r blaen. Yn y lle hwn, rydym yn tueddu i eistedd am lawer o'r amser a pheidio â byw'r ffordd o fyw egnïol honno. Os ydych dros bwysau neu'n ordew, mae angen ichi wneud hynny oherwydd eich bod yn rhoi eich hun mewn perygl mawr iawn o fynd yn sâl. 

Rhoddwyd cynnig ar lawer o syniadau, gan gynnwys trethi siwgr a gwariant enfawr ar negeseuon cyhoeddus, felly pam nad ydym yn gweld y canlyniadau? Credaf fod angen inni symud oddi wrth y syniadau a'r polisïau presennol sydd ar waith, a cheisio edrych ar hyn o safbwynt strategol a gwrthrychol. Mae'n amlwg fod problem sylweddol gydag ansawdd y bwyd sy'n cael ei fwyta, nid yn unig yma yng Nghymru ond ledled y byd. Ond nid yw pobl yn sôn am ordewdra ac o ddifrif yn ei gylch. Mae bod yn ordew mor beryglus â bod yn ysmygwr di-baid neu'n alcoholig, ond nid yw'n ymddangos bod ganddo'r un math o ddelwedd gyhoeddus â'r pethau hynny, o ran ffordd o fyw iach. Rydym i gyd yn teimlo'r canlyniadau, nid yn unig yma yng Nghymru ond yn fyd-eang. Roedd diabetes yn glefyd nad oedd prin yn bodoli yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Yn yr Unol Daleithiau ychydig amser yn ôl, roedd canran y bobl â diabetes yn un o bob 10,000, ac mae ymchwil bellach yn dangos ei fod yn un o bob 11 erbyn hyn. Mae hwnnw'n ystadegyn syfrdanol. 

Fodd bynnag, mae deiet wedi newid. Rydym wedi mynd o fwydydd iachus go iawn i fwydydd wedi'u prosesu, o fwydydd wedi'u prosesu â braster isel i fwydydd wedi'u prosesu â llawer o siwgr. Mae hyn, ynghyd â'r ffaith nad yw swyddi pobl mor egnïol ag yr arferent fod, fod pobl yn fwy disymud, yn golygu ein bod yn gweld gordewdra'n gwaethygu, oherwydd mae gormod o bobl yn ein hysgolion ac yn ehangach heb gael eu haddysgu am fwyd ac o ble y daw. Mae angen i bobl ddechrau mabwysiadu ffordd o fyw sy'n iach, yn gytbwys ac yn egnïol, ac mae angen i'r Llywodraeth hyrwyddo hynny. Gellir mynd i'r afael â hyn drwy rai o'r pwyntiau a godais yn gynharach ynghylch hybu ffyrdd iach o fyw yn yr ysgol, annog chwaraeon, mynediad am ddim i gampfeydd i bobl ifanc lleol ac addysgu pobl o ble y daw eu bwyd.

Credaf fod angen inni weld newid ymagwedd yn gyfan gwbl tuag at fynd i'r afael â'r mater hwn. Y polisi a godwyd yma gan y Ceidwadwyr Cymreig, Plaid Cymru, nad ydynt yma yn anffodus, y Democratiaid Rhyddfrydol—. Mae gan bawb yn y lle hwn syniadau da, ac nid oes gan yr un blaid fonopoli ar y rheini. Felly, rwy'n croesawu pob syniad, ac rwy'n croesawu bron bopeth a ddywedai gwelliant Plaid Cymru. Felly, gobeithio, heddiw, y gallwn gefnogi'r newidiadau, ac y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi'r gefnogaeth ar waith i gynnal adolygiad llawn o strategaeth gordewdra, oherwydd nid yw gwneud dim yn ddigon da. Os na wnawn unrhyw beth, dyma fydd argyfwng iechyd mwyaf y genhedlaeth hon. Diolch, Ddirprwy Lywydd.