Mae ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn parhau, wrth gwrs, i fod ar flaen ymateb Cymru i'r pandemig. Ar ran y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, hoffwn i ddiolch i bawb ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, gan gynnwys y gwirfoddolwyr niferus a channoedd o filoedd o ofalwyr di-dâl ledled Cymru. Dylem fod yn ddiolchgar iawn iddyn nhw.

Mae'r sector iechyd a gofal cymdeithasol hefyd yn gweithio'n galed i adfer a chynnal y gwasanaethau hanfodol nad ydyn nhw'n ymwneud â COVID y mae pobl yn dibynnu arnyn nhw. Maen nhw hefyd yn edrych, wrth gwrs, at y dyfodol, tuag at ailosod ar ôl y pandemig, sy'n cynnig cyfle i ddatblygu system fwy cydnerth a helpu pobl yng Nghymru i fyw bywyd hirach ac iachach. Heb sector gofal cymdeithasol sefydlog a chadarn ac effeithiol, ni allwn ni fod yn ffyddiog wrth gwrs y bydd pobl yn cael y gofal a'r cymorth sydd eu hangen arnyn nhw, ac mae perygl y byddwn ni'n gweld yr effaith ar wasanaethau iechyd yn gwaethygu, hyd yn oed.

Felly, yn barod, mae gormod o bobl yn gorfod treulio gormod o amser yn yr ysbyty oherwydd nid oes modd darparu pecynnau gofal addas. Mae eraill yn cael eu rhyddhau heb becynnau gofal digonol. Oni bai fod y materion hyn yn cael eu datrys, gall yr arian sy'n cael ei ddyrannu i wasanaethau iechyd barhau i gynyddu o flwyddyn i flwyddyn heb ddarparu gwasanaethau mwy integredig na gwella canlyniadau. Felly, yn y cyd-destun hwnnw, mae'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn croesawu'r cynnydd yn y cyllid ar gyfer gofal cymdeithasol. Fodd bynnag, nid ydym ni wedi ein sicrhau eto y bydd y dyraniadau yn y gyllideb ddrafft yn ddigon i ymateb i'r pwysau uniongyrchol nac i ddarparu sefydlogrwydd tymor hwy. Yn fater o'r brys mwyaf, mae angen rhagor o eglurder, rwy'n credu, gan Lywodraeth Cymru ynghylch yr hyn a fydd yn y tymor presennol i ymdrin â'r gweithlu a phwysau eraill sy'n wynebu darparwyr gofal cymdeithasol a pha gynlluniau wrth gefn sydd ar waith i sicrhau bod pobl yn parhau i dderbyn y gofal a'r cymorth sydd eu hangen arnyn nhw, os bydd y pwysau sy'n wynebu'r sector yn gwaethygu.

Mae pwysau sylweddol hefyd ar ein gwasanaethau iechyd, wrth gwrs, ac mae aelodau'r pwyllgor a minnau'n pryderu'n fawr fod yr hyn sy'n cyfateb i un o bob pump o bobl yng Nghymru ar restrau aros, y mae llawer ohonyn nhw'n aros am gyfnodau hir ac ansicr, mewn poen, anghysur, trallod a hefyd mewn llawer o achosion yn wynebu caledi ariannol yn y cyfnod hwnnw hefyd. Felly, mae'r rhain yn faterion y byddwn ni'n eu trafod gyda'r Gweinidog yn ddiweddarach yr wythnos hon fel rhan o'n hymchwiliad i effaith ôl-groniadau amseroedd aros.

Rydym ni'n falch o weld y buddsoddiad yn y broses o adfer gwasanaethau'r GIG; fodd bynnag, byddem ni'n croesawu mwy o fanylion gan y Llywodraeth ynghylch sut y bydd y Llywodraeth yn asesu sut y bydd y cyllid ar gyfer cynllun adfer y GIG yn digwydd, sydd, wrth gwrs, i'w gyhoeddi ym mis Ebrill. Felly rydym ni'n amlwg yn awyddus iawn i weld y ffyrdd newydd o weithio, modelau newydd o ddarparu gwasanaethau a chyflawni canlyniadau a phrofiadau i bobl y mae angen gwasanaethau iechyd a gofal arnyn nhw. Rwy'n credu bod trawsnewid ystyrlon a pharhaus yn gwbl angenrheidiol, ac mae fy marn i yn gydnaws â barn Mike Hedges o ran e-bresgripsiynu. Nid oeddwn i'n mynd i sôn am hyn, ond, ydy, wrth gwrs, mae Mike yn gywir: gwnaethom ni glywed bythefnos yn ôl fod y GIG nid yn unig yn dal i ddefnyddio peiriannau ffacs, ond eu bod dal yn prynu peiriannau ffacs. Felly, rydym ni eisiau gweld Llywodraeth Cymru yn parhau i'w defnyddio o ran ei chyllideb ynghylch sbarduno trawsnewid a mwy o gydnerthedd o fewn GIG Cymru.

Rhoddodd Deddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2014 ddyletswydd statudol i fyrddau iechyd adennill eu costau dros gyfnod treigl o dair blynedd, felly mae'n siomedig bod dau fwrdd iechyd yn dal i fethu'n gyson â gweithredu o fewn eu cyllidebau a thraean dim ond yn adennill eu costau o ganlyniad i'r miliynau o bunnoedd o gymorth ychwanegol bob blwyddyn. Felly, rydym ni'n cytuno â'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol nad yw hon yn system gynaliadwy, ac nid yw'n deg ar fyrddau iechyd sy'n gwneud y peth iawn ac yn cadw o fewn eu cyllidebau.

Mae'r gronfa integreiddio rhanbarthol iechyd a gofal cymdeithasol newydd a'r gronfa gyfalaf newydd ar gyfer gofal cymdeithasol yn seiliau canolog agenda trawsnewid Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, rydym ni'n nodi bod cronfeydd trawsnewid blaenorol wedi'u beirniadu gan Archwilio Cymru yn 2019 ar sail nad oedd fawr o dystiolaeth bod prosiectau llwyddiannus yn cael eu prif ffrydio a'u hariannu fel rhan o'r broses o ddarparu gwasanaethau craidd cyrff cyhoeddus.

Ac wrth gwrs, nid yw'n ymwneud â thrawsnewid ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn unig—nid yw'n ddigon gwneud hynny'n unig—mae angen i ni hefyd drawsnewid sut yr ydym ni'n meddwl am iechyd a sut yr ydym ni'n sicrhau eu bod yn cael eu cynnwys a bod pawb yn ymwneud â hynny. Rydym ni'n gwybod bod lefel uchel o glefydau cronig ledled Cymru; mae'n rhy uchel ac mae gormod o faterion yn ymwneud â ffyrdd o fyw nad ydyn nhw'n iach, ac mae hyn oll yn rhy gyffredin o lawer. Felly, mae helpu pawb yn ein cymunedau—