Part of the debate – Senedd Cymru am 4:26 pm ar 16 Chwefror 2022.
Rwy'n codi i siarad yn y ddadl hon nid am fod gennyf ddiddordeb arbennig yn yr adeilad pwysig yn y Bont-faen y cyfeiriwyd ato, ond oherwydd fy mod am wneud rhai pwyntiau mwy cyffredinol am yr effaith sylweddol y mae peidio â rhestru adeiladau sy'n bwysig o ran treftadaeth leol a chenedlaethol yn ei chael mewn rhannau eraill o'r wlad.
Yn fy etholaeth i, mae eiddo art déco amlwg iawn ar lan y môr yn Llandrillo-yn-Rhos yn debygol o gael ei ddymchwel, yn anffodus, yn sgil gohebiaeth debyg â Cadw, a'r Gweinidog yn wir. Gwn fod rhywfaint o gydymdeimlad gan y Gweinidog ac eraill yn y Siambr hon i geisio ailwampio'r system er mwyn sicrhau y gallwn roi'r warchodaeth y mae yn ei haeddu i eiddo fel 57 Marine Drive yn Llandrillo-yn-Rhos. Ac nid yr eiddo hwnnw'n unig sy'n fy annog i siarad heddiw ychwaith. Rwyf hefyd yn gysylltiedig—ac rwy'n datgan buddiant—ag elusen, elusen fach, o'r enw Sefydliad Evan Roberts. Fe wnaethom gaffael—. Ac rwy'n ymddiriedolwr i'r sefydliad; rwyf am gofnodi hynny er mwyn datgan buddiant. Rydym wedi caffael capel yng Nghasllwchwr yn ne Cymru o'r enw Pisgah. Nawr, nid oes unrhyw rinwedd pensaernïol o gwbl yn perthyn i Pisgah, ond mae'n eithriadol o bwysig i bobl Cymru oherwydd ei hanes ac oherwydd ei gysylltiad â'r diwygiwr Evan Roberts. A phe na byddem wedi gallu caffael yr adeilad, byddai'r adeilad hwnnw wedi'i ddymchwel a byddai byngalo wedi ei godi yn ei le erbyn hyn.
Ac mae arnaf ofn fod problem gyda Cadw o ran y ffordd y mae'n rhestru ein hadeiladau. Nid yw bob amser yn edrych ar y pwysigrwydd hanesyddol; mae'n edrych yn hytrach ar gynllun yr adeilad, a oes unrhyw nodweddion unigryw, a'r bensaernïaeth yn hytrach na'r hanes a'r pethau sy'n gysylltiedig ag ef. Ac rwy'n credu bod hynny'n drasiedi, oherwydd yn y dyfodol rydym yn mynd i golli mwy a mwy o rannau pwysig o'r hyn y mae Cymru wedi codi ohono, os mynnwch, yr hyn sydd wedi esgor ar y Gymru fodern yr ydym yn ei charu. [Torri ar draws.] Iawn, rwy'n hapus i dderbyn ymyriad.