5. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Datganoli Plismona

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:03 pm ar 9 Mawrth 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Rhys ab Owen Rhys ab Owen Plaid Cymru 4:03, 9 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Oherwydd nid yw hon yn ddadl newydd. Yr wythnos diwethaf, gyda Dydd Gŵyl Dewi, rydym wedi bod yma o'r blaen, a gadewch imi ddweud hyn yn dawel wrthych, mae wedi cael cefnogaeth y Torïaid yn y gorffennol. Yn ôl ar ddechrau'r 1990au, roedd yr Arglwydd Hunt, Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd, wedi dod i gytundeb gyda Ken Clarke, yr Ysgrifennydd Cartref, i ddatganoli cyfiawnder i'r Swyddfa Gymreig. Nawr, rhoddwyd diwedd ar hynny oherwydd biwrocratiaeth y Swyddfa Gartref, yr awydd i ehangu terfynau o fewn y Swyddfa Gartref—nid oedd gweision sifil eisiau gadael iddo fynd. Ond roedd y Blaid Geidwadol, yn ôl yn y 1990au, o blaid ei ddatganoli, a phe bai wedi cael ei ddatganoli, ni fyddem yn cael y ddadl hon yn awr, byddai eisoes wedi'i ddatganoli. Ac a ydych yn cofio Boris Johnson yn 2014? Nid oedd yn fodlon â phlismona yn unig, roedd eisiau datganoli'r system cyfiawnder troseddol gyfan i Lundain. Ble mae'r rhesymeg yno, ei fod eisiau datganoli'r system cyfiawnder troseddol gyfan i Lundain, ond ni allwn ddatganoli plismona hyd yn oed i Gymru?

Beth bynnag a ddywed Mark Isherwood, mae'n ennyn cefnogaeth swyddogion yr heddlu ar bob lefel. Edrychwch ar y briff, Mark Isherwood, a gawsom gan Ffederasiwn yr Heddlu, y newid sydd wedi digwydd ers comisiwn Silk, maent yn awr—. Er eu bod yn dal i fod yn niwtral, y cwestiwn y maent yn ei ofyn yn awr yw, 'Pam na ddylid ei ddatganoli?' Mae'n newid enfawr, ac mae wedi'i gefnogi gan bob comisiynydd heddlu a throseddu, ac er eu bod yn niwtral, cefnogaeth pob prif gwnstabl yng Nghymru. Mae Peter Vaughan, cyn brif gwnstabl uchel ei barch Heddlu De Cymru wedi dadlau'n gryf dros ddatganoli plismona.

Nawr, y mater trawsffiniol y mae Mark Isherwood wedi'i godi unwaith eto—mae'n anhygoel. Dyma'r un blaid a bleidleisiodd yr wythnos diwethaf o blaid gwneud Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl banc yng Nghymru, ar wahân i Loegr. Dychmygwch yr anhrefn: gŵyl banc yng Nghymru ar 1 Mawrth ac nid yn Lloegr. Edrychwch ar yr anhrefn trawsffiniol y byddai hynny'n ei greu. A mawredd, beth am Lwcsembwrg? Sut y maent yn goroesi gyda'u heddlu eu hunain? 

Nawr, fel y mae John Griffiths, Mike Hedges, Alun Davies wedi ein hatgoffa, nid ynys yw plismona, nid yw wedi'i ynysu—mae'n cydgysylltu'n llwyr â sectorau sydd wedi'u datganoli i'r lle hwn. Bob 13 munud, mae Heddlu De Cymru yn cael adroddiad sy'n ymwneud â mater iechyd meddwl, ac o'r digwyddiadau y mae'n rhaid i swyddogion yr heddlu ymdrin â hwy, nid oes ond angen arfer pwerau'r heddlu mewn 4 y cant ohonynt. 

Nawr, cyllid—nid yw cyllid wedi'i grybwyll y prynhawn yma. Mae ariannu'r heddlu yng Nghymru yn gymhleth iawn, a chyfeiriodd Alun Davies at hyn—y diffyg atebolrwydd sy'n deillio o hynny. Nawr, daw arian o'r Swyddfa Gartref, o Lywodraeth Cymru fel rhan o'r setliad cyllid i lywodraeth leol, ac yn drydydd, o braesept heddlu lleol, ac yn olaf gan Lywodraeth Cymru, fel y dywedodd Mike Hedges, sy'n ariannu'r 600 o swyddogion cymorth cymunedol. Mae mwy o arian yn dod o Gymru drwy'r heddluoedd nag o'r Swyddfa Gartref: daw 67 y cant o gyllid heddluoedd Cymru o Gymru, ac eto mae diffyg atebolrwydd yn y lle hwn. Nawr, bydd £113.47 miliwn yn cael ei wario yn y flwyddyn gyllidebol nesaf ar heddluoedd Cymru—arian Llywodraeth Cymru. A thrwy gyllid gan Lywodraeth Cymru, a pheidio â phennu terfyn ar braesept y dreth gyngor, nid ydym wedi gweld y toriad enfawr a welsom yn Lloegr yn niferoedd swyddogion yr heddlu yng Nghymru.

Nawr, yn olaf, y ddadl ar gymesuredd gwleidyddol. Nid wyf wedi clywed un rheswm da pam fod plismona wedi'i ddatganoli i Fanceinion Fwyaf a Llundain ac nid i Gymru. Os oes materion trawsffiniol yn codi yng Nghymru, Mark, beth am Fanceinion Fwyaf a Llundain? Ewch ymlaen, Mark.