Yn gyntaf, a gaf fi wneud y pwynt fod prisiau bwyd cynyddol eisoes yn broblem cyn i Rwsia ymosod ar Wcráin, a'i fod, yn rhannol, yn ganlyniad i'r pandemig a hefyd oherwydd Brexit? Mae'n peri pryder i mi fod y Ceidwadwyr, mewn dadleuon diweddar, wedi ceisio anwybyddu'r ffeithiau am yr argyfwng costau byw a wynebwn yn awr, a phenderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Dorïaidd y DU sydd wedi achosi'r argyfwng hwn a'r ansicrwydd ynghylch y cyflenwad bwyd sy'n dod gyda hynny, nid y rhyfel a'r pandemig yn unig, sef y rhethreg ddiweddaraf a glywaf.

Mae blynyddoedd o gyni wedi achosi ansicrwydd ynglŷn â'u swyddi i'r 22 y cant o bobl yng Nghymru a gyflogir mewn gwasanaethau cyhoeddus. Torri'r ychwanegiad o £20 i'r credyd cynhwysol, cynyddu yswiriant gwladol 1.25 y cant ym mis Ebrill a chodi'r cap ar ynni 54 y cant yw rhai o'r rhwystrau enfawr sydd wedi'u gosod ar deuluoedd—[Torri ar draws.]—yng Nghymru a fydd yn ei chael hi'n anodd fforddio bwyta neu wresogi eu cartrefi o ganlyniad uniongyrchol i'r polisïau hyn.

Yn ogystal, mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi ailadrodd eu pryderon am y cytundeb masnach presennol ag Awstralia. Mae rhyddfrydoli masnachu nwyddau amaethyddol yn llawn yn creu perygl o ddadleoli cynhyrchiant bwyd Cymru a'r DU, a gallai osod rhwystrau pellach ar allforion y DU i'r UE. Ond ar wahân i'r pwynt hwn, rwy'n croesawu gwelliant Lesley Griffiths ar ddatblygu strategaeth bwyd cymunedol i Gymru i annog cynhyrchu a chyflenwi bwyd lleol yng Nghymru. Cytunaf hefyd y dylai bwyd fod yn nwydd cyhoeddus, fel y crybwyllwyd yn gynharach, ac y dylid labelu cynnyrch yn well. 

Yn ddiweddar gofynnais gwestiwn am ysgolion a gwasanaethau cyhoeddus yng ngogledd Cymru, ond dywedwyd wrthyf fod llawer o'r tir yn y gogledd yn cael ei ddefnyddio ar gyfer cynhyrchu cig a llaeth, gan ddilyn y cyfartaledd byd-eang o ddefnyddio 77 y cant o'r tir at y diben hwnnw, a dim ond yn Sealand yng ngogledd Cymru y caiff ei ddefnyddio ar gyfer cnydau ar raddfa fawr, felly byddai'n rhaid inni edrych ar hynny mewn gwirionedd. Ond efallai mai'r bygythiad hirdymor mwyaf i ddiogelwch ein cyflenwad bwyd yw effeithiau newid hinsawdd, sydd eisoes wedi cael effaith enfawr ar faint cnydau yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gyda chyfnodau anarferol o sych a llifogydd ofnadwy hefyd. Felly, rhaid inni ystyried hynny yn ogystal.

Mae angen gweithredu ar frys i ddiogelu ein bioamrywiaeth ac adfer ein hadnoddau naturiol. Dros y blynyddoedd, mewn rhai ardaloedd, er mwyn cynyddu cynhyrchiant, mae pyllau a ffosydd wedi'u draenio a gwrychoedd wedi'u difa, ac rydym wedi colli 97 y cant o'n dolydd gwair ledled y DU. Er mwyn mynd i'r afael â hyn, mae angen inni symud cymorthdaliadau amaethyddol tuag at wobrwyo ffermwyr yn briodol am gynhyrchu canlyniadau amgylcheddol a chymdeithasol, gan gynnwys gwella iechyd pridd, aer a dŵr glân, a diogelu bioamrywiaeth. Ond mae angen inni hefyd annog mwy o gynhyrchiant bwyd lleol.

Ar ôl y rhyfel, adeiladwyd tai cyngor gyda gerddi mawr fel y gallai pobl dyfu llysiau ynddynt. Roedd rhandiroedd cymunedol a ffermydd yn tyfu amrywiaeth o gnydau mewn cylchdro, gan greu ecosystemau ac ardaloedd o fioamrywiaeth. Cyfarfûm â grŵp yn sir y Fflint o'r enw FlintShare, lle maent yn cyflawni ffermio cymunedol mewn tri lleoliad ac yn cynhyrchu llysiau a ffrwythau tymhorol. Wrth symud ymlaen, hoffwn weld mwy o'r prosiectau sydd wedi'u gwreiddio yn y gymuned yn cael eu cefnogi mewn siroedd ledled Cymru. Diolch.