Credaf fod hon yn sicr yn ddadl bwysig ac amserol iawn o ystyried yr argyfwng bwyd yr ydym i gyd yn ymwybodol ohono, a'r ffaith bod hynny'n mynd i gynyddu yn ei ddifrifoldeb dros y misoedd nesaf. Gwyddom i gyd ei bod hefyd yn her yn y tymor canolig ac yn hirdymor oherwydd effaith newid hinsawdd, ac mae gwir angen i ni yng Nghymru chwarae ein rhan i ddatblygu'r cadwyni bwyd lleol hyn fel bod bwyd lleol o safon yn cael ei fwyta'n lleol a'n bod yn cefnogi ein ffermydd bach a'n busnesau lleol. Hoffwn sôn am un neu ddwy enghraifft o hynny, a hefyd yr angen i fynd i'r afael â gwastraff bwyd, oherwydd fe wyddom, rwy'n credu, mai'r ffigur yw bod 9.5 miliwn tunnell o fwyd yn cael ei wastraffu yn y DU, ac amcangyfrifir bod 70 y cant ohono'n fwytadwy ac wedi'i fwriadu ar gyfer ei fwyta.

Felly, rwy'n credu mai rhai enghreifftiau lleol i mi, wrth ymdrin â rhai o'r heriau hyn, yw Castle Farm yn Nhrefesgob yng Nghasnewydd, sef fferm fach leol sydd â syniadau ac egni, ac sy'n troi hynny'n weithredu, gan wireddu polisïau ac uchelgeisiau Llywodraeth Cymru drwy eu cyflawni ar lawr gwlad. Maent yn cynhyrchu bwyd lleol o safon, maent yn cynhyrchu wyau maes, mae ganddynt fuches laeth fach—rhy fach i fod yn hyfyw pe baent ond yn gwerthu'r cynnyrch crai yn unig, ond oherwydd eu bod yn ychwanegu at hynny drwy gael peiriannau gwerthu ysgytlaeth—un yn eu siop fferm leol ar y fferm, ond bydd ganddynt fwy a mwy o rai eraill o gwmpas y gymuned leol. Ac mae ganddynt, er enghraifft, ddwy siop leol, un yng nghanolfan siopa Ffordd y Brenin yng Nghasnewydd, siop Castle Farm yno, a hefyd ym marchnad Casnewydd a adnewyddwyd yn ddiweddar, ac a ailagorodd yr wythnos diwethaf, mae ganddynt stondin yno hefyd. Ac yn ogystal ag ychwanegu gwerth at eu cynnyrch llaeth drwy gynhyrchu ysgytlaeth, maent hefyd yn cynhyrchu hufen iâ ar y fferm, ac yn gwerthu hwnnw yn eu siopau wrth gwrs. Maent yn mynd i farchnadoedd lleol, ac maent bob amser yn chwilio am bosibiliadau newydd, safleoedd newydd, lle y gallant werthu eu cynnyrch o safon. Ac maent hefyd yn cysylltu â ffermydd lleol eraill ac yn gwerthu cynnyrch y ffermydd hynny hefyd. Felly, rwy'n credu ei bod yn enghraifft dda iawn o fferm fach leol yn cael syniadau ac egni go iawn ac yn troi hynny'n weithredoedd.

A hoffwn dynnu sylw at y farchnad honno yng Nghasnewydd sydd wedi'i hadnewyddu hefyd, oherwydd mae o'r ansawdd gorau. Mae ganddi gwrt bwyd, mae ganddi fusnesau lleol yno'n gwerthu eu cynnyrch, gan gynnwys llawer o fwyd a diod. Mae ganddi le arddangos, bydd nifer fawr o ymwelwyr yn dod drwy'r farchnad honno, a bydd hynny'n wych i werthwyr bwyd a diod lleol. Felly, mae hwnnw'n gyfle gwirioneddol, ac mae angen inni gyfleu'r neges i fusnesau a ffermydd lleol y gallant gysylltu â'r farchnad honno yng Nghasnewydd i wireddu'r cadwyni cyflenwi lleol hynny.

Hoffwn bwysleisio hefyd pa mor bwysig yw pantrïau bwyd, sydd, er enghraifft, wedi'u lleoli yn llyfrgell Maendy yng Nghasnewydd, a hefyd yng Nghil-y-coed, yng nghanol y dref, lle maent yn ymdrin â heriau gwastraff bwyd drwy fynd â bwyd o archfarchnadoedd, bwyd sy'n amlwg yn fwytadwy, a'i werthu—nid ei werthu, ond sicrhau ei fod ar gael am ddim i'r rhai sydd ei angen yn lleol. Ac mae'r rheini'n enghreifftiau da iawn, yn enghreifftiau ymarferol, o'r hyn y gellir ei wneud, a chredaf y bydd gan y pantrïau bwyd hyn rôl gynyddol i'w chwarae ledled Cymru. Felly, mae ganddynt fwyd oer yn y cabinet, ond hefyd mae ganddynt amrywiaeth o fwyd arall mewn trolïau siopa sydd ar gael i gymunedau lleol. Ac wrth gwrs, maent yn gwneud llawer o waith o amgylch hynny, oherwydd pan fydd ganddynt bobl yn dod i'w gweld sydd angen y cyflenwadau bwyd hynny, yn aml bydd ganddynt anghenion eraill hefyd, ac mae modd eu cysylltu ag amrywiaeth o wasanaethau eraill.

Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn fod yr holl enghreifftiau hyn—a gwyddom fod llawer ohonynt ledled Cymru, ar hyd a lled Cymru—yn cael eu dwyn i sylw Aelodau'r Senedd a Gweinidogion a swyddogion y Llywodraeth, oherwydd mae'n amlwg y gallwn ddysgu o'r arferion da sy'n digwydd ledled Cymru a lledaenu'r arferion da hynny, a chyflawni'r uchelgeisiau a'r polisïau y credaf fod llawer ohonom yn eu rhannu, gwireddu'r cylchoedd cyflenwi bwyd lleol rhinweddol hyn ar lawr gwlad a mynd i'r afael â gwastraff bwyd hefyd. Ac rwy'n siŵr y byddwn yn clywed llawer o enghreifftiau lleol da eraill yma heddiw yn y ddadl bwysig hon.