Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n credu y byddai pawb yma ac ar draws pob Llywodraeth yn y DU yn cytuno bod y rheini sy'n cael amodau gwaith teg a chyflog teg yn hapusach, yn iachach ac yn fwy cynhyrchiol yn eu swyddi, mae'n debyg, ac y dylem ni i gyd fod yn ymdrechu i ddwyn Llywodraethau i gyfrif er mwyn sicrhau bod gan bawb amodau gwaith teg. Er rwy'n siŵr y byddai'r rhai yma wrth eu bodd yn gweld system berffaith eisoes yn gwbl weithredol, mae'n rhaid i ni gofio bod y pethau hyn yn cymryd amser, ac ar hyd y ffordd bydd problemau'n codi y bydd angen eu datrys cyn y bydd modd gwneud unrhyw gynnydd arall.

Rwy'n falch o glywed yn eich datganiad heddiw eich bod chi'n ymrwymo i dalu'r cyflog byw gwirioneddol yn y sector gofal cymdeithasol. Rwyf i wedi cyfarfod â grwpiau gofal cymdeithasol yn fy rhanbarth i sy'n arbennig o bryderus bod cyfraddau cyflog yn rhwystr mawr i ddarparu gofal cyson yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion, gan ei fod yn gysylltiedig â throsiant staff uwch, lle mae llawer yn symud i swyddi sy'n talu'n uwch ac sy'n llai heriol yn y pen draw, fel y sector manwerthu. Gyda dros 72,000 o swyddi yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion yn unig, a'r ffaith bod y rhan fwyaf o weithwyr gofal yn cael isafswm cyflog, neu'n agos at isafswm cyflog, mae'r sector hwn yn cynrychioli tua thraean o'r gweithlu yng Nghymru sy'n ennill llai na'r cyflog byw, ac rwy'n siŵr y bydd gweithredu'r cyflog byw gwirioneddol yn mynd ychydig o'r ffordd ymlaen i helpu'r sector.

Hoffwn i dynnu sylw hefyd at y ffaith bod datganiad gweledigaeth y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol yn honni nid yn unig y dylai cyflogau gweithwyr gofal cymdeithasol gael eu gwella, ond hefyd y dylai eu telerau ac amodau gael eu gwella hefyd, ac nid yw'ch datganiad yn ymdrin â hyn. Gyda hyn mewn golwg, ac o ystyried y pwysau aruthrol sydd ar y sector o ran straen eithriadol a chadw swyddi, hoffwn i ofyn i'r Dirprwy Weinidog pa ystyriaeth ac asesiad y mae'r Llywodraeth hon wedi'u gwneud o fudd-daliadau mewn gwaith eraill a all gyfrannu at amgylchedd gwaith iach i weithwyr gofal cymdeithasol. Rwy'n credu y byddai modd gwneud mwy i ddarparu manteision hirdymor mewn gwaith i'r rhai sy'n cael eu cyflogi yn y sector ac y byddai gwelliannau'n cymell mwy o staff i ddatblygu gyrfaoedd a helpu i gadw swyddi yn y tymor hir. Yn benodol, rwy'n credu y byddai modd gwobrwyo gweithwyr gofal cymdeithasol gyda chyfraniadau pensiwn uwch, mwy o hawliau gwyliau neu lwfansau tanwydd, neu hyd yn oed ad-daliadau'r dreth gyngor, y byddai modd eu defnyddio fel dull i helpu i gefnogi'r gweithwyr gofal cymdeithasol ar y cyflogau isaf yn well, neu hyd yn oed annog gweithwyr i aros mewn ardaloedd gwledig neu symud iddyn nhw.

Bydd y Dirprwy Weinidog yn gwbl ymwybodol bod gan Gymru'r oedran canolrif uchaf o holl wledydd y DU, ac ar ben hyn mae gennym ni fewnlifiad net o bobl sydd wedi ymddeol o Loegr sy'n dymuno byw yng nghefn gwlad Cymru neu yn ein pentrefi a'n trefi arfordirol. Gyda phoblogaeth sy'n heneiddio gymaint, mae angen i ni fod yn ddiwyd wrth sicrhau bod gennym ni sector gofal cymdeithasol hyfyw sydd wedi'i gefnogi'n dda, ac rwy'n credu y byddai dewis gwell o fudd-daliadau mewn gwaith yn gwneud llawer i helpu pobl i aros yn y sector hwn yn y tymor hir.

O ran cyflogau teg, rwyf eisiau codi mater hysbysebu Prifddinas-ranbarth Caerdydd bod cyflogau cyfartalog yma yn llawer is nag mewn dinasoedd eraill yn y DU, a llafur rhad Cymru yw'r rheswm pam y dylai busnesau geisio buddsoddi yma. Mae Prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi amddiffyn y sefyllfa hon drwy ddweud eu bod yn tynnu sylw, yn eu geiriau nhw, at y ffaith bod 'cyflogau'n gystadleuol ar hyn o bryd', ac maen nhw eisiau

'ysgogi rhagor o fuddsoddi i godi cyflogau ar draws y ddinas-ranbarth.'

Rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno bod hyn yn rhesymeg hurt, oherwydd os ydych chi eisiau denu buddsoddi mewn busnes, mae rhywun yn hysbysebu set sgiliau o ansawdd da y gweithlu, neu—a gwn i fod hyn yn hwb gwirioneddol i Lywodraeth Cymru, o ystyried eu hanes—yn ceisio tynnu sylw at ansawdd da y seilwaith sydd gennym yma yng Nghymru. Efallai fod y Dirprwy Weinidog yn synnu yma, ond rwy'n cytuno ag ysgrifennydd cyffredinol y TUC, Shavanah Taj, wth iddi gondemnio Llywodraeth Cymru am hysbysebu mai Cymru sydd â'r cyflog cyfartalog isaf

'dull digalon sy'n peri rhwyg ac sy'n peryglu sefydlu economi cyflog isel i'r cymunedau niferus y mae arweinyddwyr Prifddinas-Ranbarth Caerdydd yn eu cynrychioli.'

A hoffwn i ychwanegu mai'r hyn y mae'r math hwn o farchnata yn ei wneud mewn gwirionedd yw anfon neges isymwybodol i fuddsoddwyr bod gweithwyr yng Nghymru yn cael llai o dâl oherwydd eu bod yn werth llai. Mae hefyd yn anfon neges glir i'r gweithwyr medrus hynny a allai fod eisiau dod i Brifddinas-ranbarth Caerdydd fod Llywodraeth Cymru yn gwerthfawrogi llafur rhad. Rwy'n cydnabod yn llwyr, Dirprwy Weinidog, ei bod yn debyg nad oeddech chi'n ymwybodol o'r llyfryn marchnata hwn, ac nad yw'n cynrychioli strategaeth farchnata ehangach Cymru. Fodd bynnag, mae'n gwneud rhywfaint i ddangos y meddylfryd sy'n sail i ddull gweithredu cyffredinol Llywodraeth Cymru, ac mae angen i ni gydnabod y bydd gwybodaeth fel hon yn aros yn gyhoeddus. Er y gallech chi ddadlau, ymhlith popeth arall, fod hyn yn fân beth, byddwn i'n dadlau na fyddwn ni byth yn llwyr sylweddoli'r niwed y mae'r math hwn o weithredu yn ei achosi yn y tymor hir. Rwy'n gofyn felly i'r Dirprwy Weinidog sut yr ydych chi'n bwriadu gorfodi gwell strategaethau marchnata a fydd mewn gwirionedd yn adlewyrchu ansawdd a set sgiliau amrywiol gweithwyr yng Nghymru, o gofio eich bod chi wedi derbyn argymhelliad i sicrhau mai cyfrifoldeb holl Weinidogion a swyddogion Cymru yw gwaith teg. Sut y bydd y Llywodraeth hon nawr yn sicrhau bod egwyddorion gwaith teg sy'n cael eu hawlio gan y Llywodraeth hon yn cael eu cynnwys mewn gwirionedd mewn deunydd marchnata buddsoddwyr yn y dyfodol?

Yn olaf, hoffwn i godi'r pwynt o adrodd ar eich cynnydd blynyddol. Rydych chi wedi sôn am y cyflog byw gwirioneddol, ac wrth gwrs eich broliant gwerthu di-gywilydd i'ch goruchwylwyr undebau llafur, a gwleidyddoli siomedig y Dirprwy Weinidog o weithwyr P&O yn y datganiad hwn, y mae condemnio eang wedi bod gan Lywodraeth y DU ynghylch y cam gweithredu hwn ac maen nhw'n gwneud popeth o fewn eu gallu i helpu'r gweithwyr hynny. Rydych chi wedi penderfynu siarad am y materion hyn ar draul rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, a fyddai, rwy'n siŵr, wedi croesawu hyd yn oed sôn wrth fynd heibio am hynny. Tybed pam—